Czym różni się utwór od piosenki?

Na różnicę między piosenką a utworem zwrócił uwagę jeden z naszych czytelników. I słusznie! Dzięki niemu przyjrzeliśmy się dokładniej definicjom poszczególnych słów związanych z muzyką i doszliśmy do wniosków, że choć język polski jest bogaty, czasem warto powtarzać do znudzenia jedno słowo (polonistki nie lubią tego!), zamiast wprowadzać w błąd. Przyjrzyjmy się dokładniej czterem słowom: piosenka, pieśń, utwór, singiel. 

Piosenka – definicja

Według Słownika Języka Polskiego PWN piosenka to krótki i prosty utwór muzyczny z tekstem, przeznaczony do śpiewania (a także sama melodia lub słowa takiego utworu).[1]

Piosenki pojawiły się dawno temu w kulturze ludowej, a później przeniosły się do muzyki rozrywkowej. Są prostszymi formami pieśni (o niej za chwilę), ale rozróżnienie poszczególnych form piosenek w porównaniu do pieśni nie jest ścisłe. Jeśli już, używa się określenia, które ma sprecyzować rodzaj piosenki. Najczęściej jest to przymiotnik, dzięki któremu powstają takie typy piosenek, jak m.in.:

• piosenka ludowa,
• piosenka miłosna,
• piosenka popowa,
• piosenka biesiadna.

Uważać trzeba jednak na ‘piosenki’ rockowe, jazzowe czy poważne, ponieważ ambitne oraz te bardziej złożone dzieła określa się mianem utworu (o nim także za chwilę). 

Charakterystyka piosenki

Piosenki przeważnie są krótkimi utworami wokalnymi. Najczęściej śpiewane są jednym głosem, ale niekoniecznie przez jednego piosenkarza. Zdarza się, że piosenki są śpiewane w duecie, ale jednocześnie śpiewa tylko jedna osoba.

Treść składa się najczęściej ze zwrotek i refrenu (bardzo rzadko z samych zwrotek). Tematyka jest różnorodna, ale najczęściej nieskomplikowana. Piosenki opowiadają o miłości, życiu codziennym itd. 

Piosenka składa się zarówno z wokalu, jak i z akompaniamentu (czyli muzyki).

Czasem trudno odróżnić piosenkę od pieśni pod względem gatunkowym, ponieważ zdarzają się bardziej rozbudowane piosenki (nawet z formą chóralną). Tak samo zdarzają się lekkie w odbiorze pieśni. 

Pieśń – definicja

Według Słownika Języka Polskiego PWN pieśń to:

• utwór wokalny do tekstu poetyckiego (utwory pisane wierszem, ale nie dramaty),

• wiersz liryczny, który jest przeznaczony do śpiewu lub recytacji,

• część poematu epickiego. 

Co więcej, słownik mówi także o pieśni bez słów (instrumentalna miniatura muzyczna o śpiewnej melodii), a także o pieśni masowej (pieśni popularnej, która zwykle ma treść propagandową czy patriotyczną i jest najczęściej śpiewana na wiecach, akademiach itp. Są to też protest songi, czyli pieśni protestu).[2]

Pieśń może występować w trzech wariantach, jako utwór:

• wokalny,
• wokalno-instrumentalny,
• instrumentalny.

W porównaniu do piosenki, pieśń ma sprecyzowane formy:

• pieśń zwrotkowa,
• pieśń zwrotkowo-refrenowa,
• pieśń repryzowa,
• pieśń wariacyjna,
• pieśń przekomponowana.

Jeśli zaś chodzi o złożoność pieśni, wyróżnia się m.in.:

• jednoczęściowe,
• trzyczęściowe,
• chansony,
• cantigie,
• bergeretty,
• chanty, 
• dumki,
• chorały.

Pieśń powstała jeszcze przed piosenką, która jest jej uproszczoną wersją. 

Utwór – definicja

Według Słownika Języka Polskiego PWN utwór to:

• dzieło naukowe, literackie, muzyczne itp.

W słowniku wyróżnia się także:

• utwory czterogłosowe, czyli takie, które są komponowane na cztery głosy, 
• utwory na cztery ręce, czyli utwory fortepianowe skomponowane w dwóch tonacjach, przeznaczone do grania przez dwie osoby jednocześnie na jednym instrumencie.[3]

Definicje te nie mówią nam niestety zbyt wiele, dlatego poszukajmy dalej.

Utwór muzyczny to jednolita kompozycja muzyczna, która składa się z:

• rytmu,
• metrum,
• melodii,
• linii melodycznej,
• tematu,
• harmonii,
• dynamiki,
• barwy dźwięku,
• tempa,
• budowy formalnej.

Jest on przeznaczony do wykonywania lub odtwarzania. Najczęściej posiada jednego lub kilku autorów. 

Utwór muzyczny może przybierać formy:

• muzyczną,
• słowno-muzyczną,
• słowną (bardzo rzadko spotykane). 

Jeśli chodzi o muzykę poważną, to utworem określa się każde dzieło, bez względu na jego cechy, takie jak złożoność czy wielkość. W przypadku muzyki rozrywkowej sprawa jest skomplikowana:

• utwory muzyczne to dzieła poważniejsze i ambitniejsze (np. utwory rockowe, jazzowe),
• prostsze i mniej złożone dzieła to piosenki (np. piosenki popowe).

Utwory muzyczne najczęściej posiadają leitmotiv, czyli motyw przewodni, który stanowi podstawę całej kompozycji. 

Utwór a prawo autorskie

Musisz jednak wiedzieć, że w sensie prawnym piosenki to także utwory muzyczne (a dokładniej słowno-muzyczne z tekstem opartym na linii melodycznej). Art. 1. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych mówi:

• Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

• W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);

• plastyczne;

• fotograficzne;

• lutnicze;

• wzornictwa przemysłowego;

• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;

• muzyczne i słowno-muzyczne;

• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;

• audiowizualne (w tym filmowe).[4]

Oznacza to, że piosenka także jest utworem muzycznym, co sprawia, że sprawa jest jeszcze bardziej skomplikowana.

Singiel – definicja

Według Słownika Języka Polskiego PWN singiel to:

• płyta z nagraniem jednego utworu muzycznego na każdej stronie (stąd czasem zdarzają się single składające się z dwóch piosenek).

Słownik wyróżnia także maksisingiel, czyli małą płytę winylową zawierającą po dwa nagrania na każdej stronie lub płytę kompaktową zawierającą kilka nagrań.[5]

Jedno jest pewne: singiel jest krótkim wydawnictwem muzycznym, które składa się najczęściej z jednego (czasem z kilku) utworów/piosenek. Zapowiada on album muzyczny oraz służy jego promocji. 

W przypadku singli wyróżniamy:

• singiel winylowy (wydany na płycie winylowej),
• singiel kasetowy (wydany na kasecie magnetofonowej),
• singiel CD (wydany na płycie CD),
• digital singiel (wydany jako plik dźwiękowy, a później w formie streamingowej. Udostępniany jest przez internet),
• maxi singiel (wspomniany wcześniej, posiada więcej niż dwa utwory),
• singiel VHS (wydany w formie filmu/teledysku),
• singiel DVD (j.w. z tym że na płycie DVD),
• singiel promocyjny (niedostępny w sprzedaży regularnej). 

Jak widzisz, w przypadku singli forma zależy tak naprawdę od sposobu wydania, a nie od samego typu utworu bądź piosenki. Co więcej, najczęściej są wydawane w kilku formach jednocześnie (dziś single najczęściej mają teledyski oraz są wypuszczane w formie streamingowej). 

Single pojawiły się pod koniec XIX wieku. Wtedy na płytach gramofonowych można było zmieścić maksymalnie 4 minuty audio. Pod koniec lat 40. ubiegłego wieku pojawiły się pierwsze 7-calowe single. Składały się z dwóch utworów (po jednym na każdej stronie dysku). W latach 80. zaczęto wydawać single na płytach CD (piosenka ‘Brothers in Arms’ Dire Straits jest uznawana za pierwszy singiel CD na świecie). Za to pierwszy singiel do pobrania przez internet (odpłatnie!) pojawił się w 1997 roku i był to ‘Electric Barbarella’ Duran Duran. Na początku XXI wieku pojawił się sklep cyfrowy iTunes. Wtedy zaczął się stopniowy spadek zainteresowania singlami wydanymi na płytach. 

Utwór, piosenka, singiel, pieśń – różnice i podobieństwa

Choć utwory muzyczne, piosenki, single i pieśni są różnorodne, mają cechy wspólne. Większość z nich składa się z melodii oraz wokalu (choć, jak wspomnieliśmy wcześniej, są wyjątki). Różnic jest jednak znacznie więcej:

W praktyce każde dzieło muzyczne możemy określać utworem, ale warto rozróżniać poszczególne ich rodzaje. Teraz już wiesz, jak to zrobić i czym różni się pieśń, piosenka, utwór i singiel. A który z nich będzie hitem czy przebojem, musisz dowiedzieć się sam.

Przypisy:

[1] https://sjp.pwn.pl/szukaj/piosenka.html (dostęp z dnia 17.05.2024)

[2] https://sjp.pwn.pl/szukaj/pie%C5%9B%C5%84.html (dostęp z dnia 17.05.2024)

[3] https://sjp.pwn.pl/szukaj/utw%C3%B3r.html (dostęp z dnia 17.05.2024)

[4] zgodnie z Dziennikiem Ustaw Dz.U.2022.2509 

[5] https://sjp.pwn.pl/szukaj/singiel.html (dostęp z dnia 17.05.2024)