Teorie spiskowe w popkulturze: dlaczego są tak powszechne?

Teorie spiskowe – co to takiego

Teoria spiskowa to próba wyjaśnienia zdarzeń (ich genezy, przebiegu itd.), która stoi w opozycji do powszechnie uznanej wersji. Wynika ona z przeświadczenia o istnieniu spisku, czyli np. tajnych porozumień, które mają konkretny cel i są zatajane przed opinią publiczną. 

Popularne teorie spiskowe to:

• ‘nowy porządek świata’ (władza miałaby dążyć do stworzenia jednego, autorytarnego rządu światowego zamiast suwerennych państw),
• kwestionowanie faktu lądowania człowieka na Księżycu (NASA miałaby sfingować zdjęcia i podrobić próbki pobrane z Księżyca),
• spiskowe teorie dziejów (większość politycznych decyzji miałaby zapadać zakulisowo, a władcy i przywódcy, których znamy, mieliby być jedynie marionetkami). 

Cechy teorii spiskowych

Teorie spiskowe powstające w różnych zakątkach świata mają wiele wspólnych lub podobnych cech, m.in.:

• potrzebują oficjalnej wersji wydarzeń, którą później obalają,
• zamysły i motywy konspiratorów są zawsze negatywne (nie ma teorii, według której konspiratorzy mieliby czynić dobro),
• teorie te wiążą ze sobą niepowiązane wydarzenia (według zwolenników teorii spiskowych konspiratorzy ukrywają wiele informacji na temat konkretnych sytuacji, wmawiając nam pewną wersję wydarzeń, choć prawda jest o wiele głębsza),
• teorie spiskowe wykorzystują dwa rodzaje danych błądzących:
  • niewyjaśnione przez oficjalne raporty dane,
  • dane zaprzeczające oficjalnym raportom,
• według teorii spiskowych konkretne wydarzenia (np. działania polityków, mediów) mają ukryć prawdę i zapewnić komuś (najczęściej osobie i tak już bogatej) zyski kosztem ogółu.

Według niektórych badaczy teorie spiskowe przybierają niemal formę religijną. Ich treść, funkcja i formuła jest identyczna, ale teoriom spiskowym brakuje zorganizowanej formy, która jest charakterystyczna dla instytucji religijnych. 

Teorie spiskowe są nacechowane emocjonalnie, by zastraszyć ludzi i szybko przekonać do jedynej prawdy. Oddziałują one na lęki różnych grup społecznych i tworzą z nich marionetki, które mają przeciwstawiać się konkretnej sytuacji. Choć robią to pod pozorem zapewnienia bezpieczeństwa, najczęściej niosą za sobą przykre i bolesne konsekwencje. 

Czego dotyczą teorie spiskowe?

Teorie spiskowe najczęściej dotyczą:

• ważnych wydarzeń,
• określonych grup ludzi,
• śmierci znanych osób,
• epidemii,
• kryzysów różnego rodzaju. 

Kto wierzy w teorie spiskowe?

Joseph E. Uscinski i Joseph M. Parent przeprowadzili badania według których wśród zwolenników teorii spiskowych są ludzie:

• w różnym wieku,
• różnej narodowości,
• różnej płci,
• o różnym stopniu zamożności,
• o różnych przekonaniach politycznych,
• o różnym stopniu wykształcenia (choć tutaj im niższe wykształcenie, tym większa wiara w teorie spiskowe),
• o różnym statusie zawodowym i społecznym. 

W teorie spiskowe wierzą i osoby o poglądach lewicowych, i ci o prawicowych. Są między nimi jednak różnice. Zwolennicy lewicy wierzą, że media i partie polityczne są sterowane przez korporacje. Za to prawicowcy uważają, że to naukowcy kontrolują świat. 

Jakie są funkcje teorii spiskowych?

Według badaczy teorie spiskowe mają w prosty sposób wyjaśniać różne nieprzyjemne wydarzenia takie jak chociażby kryzysy czy epidemie. Mają one także zapewniać bezpieczeństwo, choć tak naprawdę niosą za sobą zagrożenie i/lub negatywne konsekwencje.

Według jednej z teorii spiskowych, wirus HIV nie jest odpowiedzialny za wywoływanie AIDS, a szczepienia są niezdrowe. Oprócz tego niektórzy wierzą, że globalne ocieplenie jest manipulacją. Przez to takie osoby trudno przekonać do oszczędzania energii, dbania o zdrowie czy środowisko. A to prowadzi do jeszcze większych kryzysów.

Przykładowo: antyszczepionkowcy wierzą, że szczepionki są niebezpieczne, dlatego nie szczepią dzieci. Przez to maluchy ciężej chorują np. na ospę i zdarzają się nawet przypadki śmiertelne. Im mniej zaszczepionych dzieci, tym większa szansa na wybuch epidemii. 

Teorie spiskowe w XXI wieku

Jedną z najpopularniejszych teorii spiskowych na świecie w XXI wieku jest ta, która mówi, że COVID-19 nie istnieje, a szczepionki zawierają chipy, dzięki którym koncerny tudzież Bill Gates miałyby mieć nad zaszczepionymi kontrolę (albo w ogóle mieliby przeprowadzić depopulację). Jak przedstawiały memy internetowe, ludzie nadal czekają, aż ktoś zacznie kontrolować ich życie, bo sami go nie ogarniają (i to jest przykład tego, jak różnie ludzie podchodzą do teorii spiskowych: jedni w nie wierzą, inni sobie z nich żartują). 

Inna teoria spiskowa mówi o tym, że Władimir Putin tak naprawdę nie żyje, a władzę pełni jego sobowtór. Tutaj, w zależności od osoby, teoria może przybierać różne formy, np. tę, według której sobowtórem Putina jest białoruski stolarz.

Trzecią ważną teorią XXI wieku jest ta o Rządzie Globalnym Nowego Porządku Świata. Wspomnieliśmy o niej już nieco wcześniej. Jej zwolennicy są nazywani foliarzami. Wyznawcy tej teorii wierzą np. że Rząd Globalny emituje fale radiowe, które zmieniają naszą świadomość. Noszą oni więc czapeczki z folii aluminiowej (i stąd ich nazwa). Znane są też ich protesty przeciw sieci 5G. 

Niektórzy wierzą także, że to CIA, a nie terroryści, wysadziło World Trade Center. Oznacza to, że za zamach odpowiedzialny byłby tak naprawdę ówczesny rząd Stanów Zjednoczonych. 

Wcześniejsze teorie spiskowe

Teorie spiskowe nie pojawiły się jednak dopiero dziś, a są na świecie już od XVII wieku. Zaczęły powstawać po wybuchu Rewolucji Francuskiej. Rozsypała się wtedy znana dotąd struktura świata i ludzie potrzebowali wyjaśnień. Zaczęły pojawiać się teorie, według których dochodziło do sekretnych spisków w tajnych stowarzyszeniach. Związani są z tym Iluminaci Bawarscy (oczywiście tylko według owych teorii). Mieliby oni prowadzić tajną działalność, która doprowadziła do rewolucji, by zwalczyć Kościół katolicki i przejąć władzę nad światem. Mieli oni także wpłynąć na powstanie USA (chociaż jest to chronologicznie nielogiczne, ale w teoriach spiskowych nie ma rzeczy niemożliwych). Później zarzucano im chęć obalenia partii konserwatywnej w Stanach Zjednoczonych. W XX wieku pojawiły się teorie na temat powiązań Iluminatów z okultyzmem. Później szukano nawet powiązań Iluminatów z mędrcami Syjonu (kolejna teoria spiskowa), a nawet stworzono teorie według których mieliby być sterowanymi przez kosmitów żydowskimi wampirami, które wszczęły II wojnę światową (co już w ogóle brzmi niedorzecznie, bo dlaczego Żydzi mieliby wszczynać wojnę, w której głównymi ofiarami byli właśnie Żydzi?). A na tym na pewno się nie skończy.

W latach 80. wierzono także w spisek związany z AIDS. Według niego HIV miałby być nieszkodliwy, a tak naprawdę szkodliwe miały być szczepionki. Według tej teorii ludzie chorowali na AIDS z powodu złego trybu życia. Przez tę teorię zmarło jak dotąd kilkaset tysięcy ludzi, którzy odstawili leki, bo uwierzyli Duesenbergowi (czyli twórcy owej teorii) i jego zwolennikom. 

W świecie teorii spiskowych nie ma miejsca na absurd i ślepe okrucieństwo przyrody. Ludzie, którzy tworzą teorie spiskowe, układają wszystko w zrozumiałą i spójną całość, która ma zapewnić bezpieczeństwo ludziom (niestety tylko pozornie). Wierzą w nie Ci, którzy dadzą się zastraszyć i Ci, którzy nie są odporni na manipulację (np. osoby o niższym wykształceniu). Niestety, teorie spiskowe prowadzą do jeszcze większych kryzysów i problemów niż te, do których się odwołują.