Festiwal Góry Literatury. “Kiedy zmienia się opowieść, zmienia się świat”

Festiwal Góry Literatury 2024

Spotkania z autorami, czytanie performatywne i dyskusje. A do tego 11 koncertów, 5 wystaw, 9 pokazów filmowych, 2 spektakle teatralne oraz 33 warsztaty i seminaria – łącznie ponad 150 wydarzeń znalazło się w programie tegorocznej, jubileuszowej edycji Festiwalu Góry Literatury, który odbędzie się w dniach 4–14 lipca 2024 roku na Zamku Sarny w Ścinawce Górnej oraz w ponad 20 innych lokalizacjach na Ziemi Kłodzkiej i w regionie wałbrzyskim.

Niezmiennie sercem festiwalu pozostaje literatura. O swoich książkach – i nie tylko – porozmawiają m.in. Joanna Bator, Wojciech Bonowicz, Wojciech Chmielarz, Sylwia Chutnik, Jacek Dehnel, Katarzyna Groniec, Wioletta Grzegorzewska, Urszula Honek, Eliza Kącka, Marzanna Bogumiła Kielar, Joanna Kuciel-Frydryszak, Małgorzata Lebda, Joanna Mueller, Michał Rusinek, Barbara Sadurska, Paweł Sołtys, Agnieszka Taborska, Krzysztof Varga, Filip Zawada, Jakub Żulczyk.

Nie zabraknie też rozmów wokół książek popularnonaukowych i biografii. Na festiwalu zagoszczą filozofowie i filozofki, naukowcy i naukowczynie, historycy i historyczki sztuki, psychologowie i psycholożki, prawnicy i prawniczki, ekolodzy i ekolożki, aktywiści i aktywistki, publicyści i publicystki, dziennikarze i dziennikarki, a także polityczki i politycy, zarówno byli, jak i wciąż aktywni. Góry Literatury odwiedzą między innymi Stanisław Bereś, Ewa Bińczyk, Adam Bodnar, Jerzy Bralczyk, Justyna Dąbrowska, Piotr Jacoń, Sabina Jakubowska, Renata Kim, Leszek Kolankiewicz, Jarosław Kuisz, Aleksander Kwaśniewski, Andrzej Leder, Barbara Nowacka, Bartek Sabela, Sylwia Spurek i Tomasz Stawiszyński.

Głównym tematem tegorocznego festiwalu jest obecność Polski w Europie i ważne dla demokracji rocznice. Dużo miejsca poświęcone będzie również zagadnieniom dotyczącym edukacji oraz wzmacniania postaw ekologicznych i równościowych. 

Program i bilety

Wszystkie wydarzenia na Zamku Sarny – które odbywają się od piątku do niedzieli w oba weekendy festiwalu – są płatne i obowiązują na nie bilety całodniowe. W tygodniu obowiązują bilety tylko na koncerty oraz spektakle (wyjątkiem jest bezpłatny koncert Vito Babino, który odbędzie się 4 lipca na Rynku w Nowej Rudzie), a wstęp na wszystkie pozostałe wydarzenia jest bezpłatny.

Wybrane wydarzenia zostaną przetłumaczone na polski język migowy, a zdecydowana większość będzie transmitowana na żywo, a ich nagrania trafią później do sieci. 

Pełny program 10. edycji Festiwalu Góry Literatury wraz z harmonogramem wydarzeń, listą gości oraz informacjami o wydarzeniach biletowanych i ofercie nieodpłatnej dostępny jest na stronie Fundacji Olgi Tokarczuk.  

“Jeśli masz ochotę odpocząć, ale nie bezmyślnie, posłuchać mądrych rozmów i świetnej
muzyki, zwolnić i znaleźć czas na zastanowienie się nad najważniejszymi sprawami,
przyjeżdżaj na Festiwal. To miejsce dla ludzi takich jak Ty” – zapowiadają wydarzenie jego organizatorzy.

Rozmowa z Dorotą Oczak-Stach o programie tegorocznej edycji Festiwalu Góry Literatury

O tym, jak w ciągu 10 lat oddolna inicjatywa Olgi Tokarczuk urosła do rangi największego literacko-społecznego wydarzenia w Polsce oraz o bogatym programie tegorocznej edycji festiwalu rozmawiam rzeczniczką Festiwalu Góry Literatury 2024, Dorotą Oczak-Stach.

Aleksandra Gieczys: Udało się Państwu zrobić festiwal o ogromnej popularności i znaczeniu. Naprawdę chylę czoła, bo jest to rzecz naprawdę niebywała zrobić tak ogromną i tak ważną imprezę w tak nieoczywistym miejscu.

Dorota Oczak-Stach: Festiwal Góry Literatury od samego początku był silnie związany z tym regionem – Nową Rudą, Ziemią Kłodzką i okolicami. Wyrósł z małej, lokalnej inicjatywy, kiedy to Olga Tokarczuk zaprosiła na taras swojego domu kilkoro pisarzy. Prawdopodobnie 10 lat temu nikt się nie spodziewał, że ta impreza — z założenia kameralna, organizowana w gronie przyjaciół przyszłej Noblistki – rozrośnie się do takich rozmiarów i zyska rangę najważniejszego wydarzenia literacko-społecznego w Polsce. Od trzech lat festiwal organizuje Fundacja Olgi Tokarczuk, której statut wyznacza nasze cele. To m.in. promocja kultury i sztuki oraz wspieranie szeroko pojętej ochrony praw człowieka, praw kobiet, demokracji, społeczeństwa obywatelskiego, swobód obywatelskich, środowiska i przeciwdziałanie dyskryminacji.

Pomysł, żeby promować literaturę, czytelnictwo w takiej mniej oficjalnej formie i w otoczeniu natury chwycił. W poprzednim roku festiwal odwiedziło 35 tysięcy osób. Te liczby robią wrażenie i zadają kłam powtarzanym przez ostatni czas twierdzeniom, że kultura czytania i kultura debaty w Polsce umiera.

Wierzymy, że za tą liczbą proponowanych wydarzeń idzie jakość. Zależy nam, by na festiwalu zawsze obecne było szerokie spektrum współczesnej literatury – mamy w programie znakomitą prozę, poezję, reportaż, literaturę gatunkową, popularnonaukową i biografie. Niezmiennie wierzymy w sprawczość literatury, a z nią całej kultury i sztuki, które najlepiej, najszybciej i najbardziej bezkompromisowo diagnozują wydarzenia i otaczającą nas sytuację. Wspomniane książki są dla nas i dla uczestników naszego festiwalu pretekstem do rozmowy. Jesteśmy dumni z tego, że przez lata pozostajemy sceną dialogu. A dyskusje, które toczą się w czasie festiwalu potwierdzają, że nasza publiczność to nie tylko odbiorcy, lecz aktywni ludzie kultury, którzy podobnie do nas są otwarci i ciekawi różnych zjawisk.

Tegoroczna edycja też będzie rekordowa pod względem wydarzeń. Jest ich ponad 150. Oczywiście na pierwszym miejscu są książki i spotkania z ich autorami, ale codziennie odbywać się też będą koncerty, pokazy filmowe, wystawy, przedstawienia, warsztaty. To już nie są “Góry Literatury” a “Góry Kultury”! 

Festiwal, mimo iż wciąż w swojej nazwie wskazuje na literaturę, stał się wydarzeniem interdyscyplinarnym. Dostrzegamy, jak różne dziedziny kultury i sztuki przenikają się nawzajem i wpływają na siebie, a żadna nie istnieje w oderwaniu od pozostałych. Odzwierciedlenie tego widać w programie naszego festiwalu. Ponadto słuchamy naszej publiczności, odpowiadamy na jej potrzeby. Ona na równi z nami tworzy ten festiwal.

W tym roku nowością jest to, że każdy dzień festiwalowy kończy się koncertem. Na Waszych scenach wystąpi Vito Bambino, Fisz Emade Tworzywo, Kortez, LUC i Rebel Babel, Katarzyna Groniec, Lech Janerka, Hurt, Skalpel, Organek, Pablopavo i Ludziki. Jaki był klucz, którym kierowaliście się układając program tych koncertów?

Zaprosiliśmy znakomitych artystów. Zwracamy uwagę nie tylko na wykonywaną przez nich muzykę, ale też na teksty i na to, jakie wartości promują swoją twórczością. Cieszymy się też, że mamy w tym roku bardzo mocną wrocławsko-dolnośląską reprezentację. Warto też zwrócić uwagę na to, że często nasi goście występują w różnych rolach. Na przykład Renata Przemyk w ubiegłym roku grała u nas koncert, a w tym roku debiutuje jako prowadząca spotkanie autorskie.

Jedną z prowadzących jest też Anda Rottenberg.

Anda Rottenberg w ubiegłym roku gościła u nas ze swoją książką “Rozrzut”, tym razem poprowadzi spotkanie z Agnieszką Taborską po pokazie ostatniego filmu Marcina Giżyckiego. Chwalimy się zarówno znakomitymi gośćmi, jak i też wybitnymi moderatorami. Są z nami znani dziennikarze i dziennikarki, jak Michał Nogaś, Katarzyna Kasia i Katarzyna Kolenda-Zalewska, krytycy i krytyczki literackie, a także sami pisarze i pisarki. Koncert zagra Katarzyna Groniec, która będzie również u nas ze swoją debiutancką powieścią “Kundle”. Podobnie Pablopavo, czyli Paweł Sołtys, który jest nie tylko wokalistą, ale też tekściarzem, poetą, pisarzem pojawi się u nas w podwójnej roli. Przeczyta swój tekst, który ukaże się w nowym numerze Notatnika Literackiego, a dzień wcześniej, w Wałbrzychu, jego zespół Pablopavo i Ludziki zagra koncert.    

Mottem festiwalu są słowa Olgi Tokarczuk z mowy noblowskiej: “kiedy zmienia się opowieść, zmienia się świat”. To, co najbardziej mnie przyciąga do Państwa festiwalu, to właśnie to, że nie jesteście tylko festiwalem literatury, ale przede wszystkim sceną dialogu, debaty, wymiany poglądów i myśli. Wierzycie, że sztuka jest narzędziem zmiany. W trudnym okresie ostatnich ośmiu lat zapraszaliście na tę scenę ludzi zaangażowanych w odbudowę demokracji w Polsce. Byliście i wciąż jesteście na tym polu obywatelskiego zaangażowania bardzo aktywni. W tegorocznej edycji festiwalu podejmować będziecie m.in. tematy agresji Rosji przeciwko Ukrainie i wojny w Gazie.

Ten dialog jest dla nas tak naprawdę najważniejszy. Rdzeniem naszego festiwalu jest rozmowa oraz otwartość naszych gości – tych, którzy są na scenie, jak i tych przed nią – na wymianę myśli i na konfrontację różnych poglądów. Uważam to za niezaprzeczalną wartość naszego przedsięwzięcia. W czasach niedawnych, gdzie ta szczera, otwarta i konstruktywna debata była gaszona i utrudniona, my tę przestrzeń dawaliśmy. To się nie zmienia. Mówimy o różnych społecznie ważnych sprawach: o ekologii, o prawach człowieka, o praworządności. W tym roku będziemy też mówić o transpłciowości i o szkolnictwie. Poruszamy tematy nieobecne w oficjalnym dyskursie, bądź takie znajdujące się gdzieś na jego marginesie.

W zapowiedziach tegorocznego festiwalu podkreślacie, że rok 2024 to nie tylko jubileusz festiwalu. To także 35. rocznica pierwszych częściowo wolnych wyborów w Polsce, 25. rocznica wstąpienia Polski do NATO i 20. rocznica wejścia naszego kraju do Unii Europejskiej. Rozumiem, że te tematy wybrzmią podczas festiwalowych dyskusji?

Uznaliśmy, że to dobry moment, by się zatrzymać, spojrzeć zarówno wstecz, jak i w przyszłość. Zadać sobie pytanie, w jakim miejscu się znajdujemy jako Polacy i Europejczycy, czy doceniamy osiągnięcia naszej młodej demokracji i co zamierzamy robić, żeby ich nie zaprzepaścić. Stąd też duże grono zaproszonych polityków na naszym festiwalu w tym roku. 

Jak Adam Bodnar i Aleksander Kwaśniewski?

Adam Bodnar jest przyjacielem naszego festiwalu i bywa na nim od lat. Występował jako członek opozycji i krytyk działań rządu, a w tym roku wraca jako jego przedstawiciel. Jako minister sprawiedliwości weźmie udział w spotkaniu poświęconemu tematowi praworządności oraz rozmowie o karze, podczas której będziemy dyskutować o tym, jakie działania i represje Polska może i powinna stosować względem Rosji w kontekście jej agresji na Ukrainę. 

Choć trochę śmiejemy się, że będziemy mieć na Festiwalu zamiejscowe posiedzenie rządu – prócz Adama Bodnara będziemy gościć minister edukacji Barbarę Nowacką,  wiceministrę kultury Joannę Scheruing-Wielgus oraz wiceministra spraw zagranicznych Marka Prawdę, nie zapraszamy polityków, być dać im przestrzeń do agitacji. Przeciwnie: chcemy ich skonfrontować z naszą publicznością. Chcemy pokazać politykom i polityczkom, jak kultura zmienia świat dzięki swoim twórcom i odbiorcom. Mówimy: posłuchajcie, co mają do powiedzenia i nie zapominajcie, jak bardzo istotna jest kultura w tworzeniu społeczeństw demokratycznych. 

Zaprosiliście też do udziału w tegorocznej edycji festiwalu, co jest naprawdę bardzo symboliczne i bardzo – w mojej opinii – poruszające artystów zarówno z Izraela, jak i z Palestyny.

Cieszymy się, że takie spotkania na naszym Festiwalu są możliwe. Pojawi się u nas  palestyńska pisarka Adania Shibli, autorka głośnej powieści “Drobny szczegół”, która przyniosła jej nominację do Bookera. Będzie też izraelski pisarz Yakov Z. Mayer, którego powieść “Nechemia” została określona prequelem “Ksiąg Jakubowych” Olgi Tokarczuk. Bardzo ciekawi mnie warsztat “Czytając Palestynę”, który poprowadzi palestyńska dziennikarka Bekriah Mawasi. Mówiąc o sposobach odczytywania literatury, chce uwzględnić i ukazać palestyńskie doświadczenia. Wierzę, że pomoże nam zrozumieć to, co się obecnie dzieje w Strefie Gazy. Także gorąco zapraszam do zapisów.

Jakie inne warsztaty jeszcze znalazły się w programie?

Przykładamy niezwykłą wagę do edukacyjnego pasma Festiwalu, czyli Latającego Uniwersytetu Ludowego. Zwracamy uwagę i podejmujemy tematy nieobecne w szerokim dyskursie, wykluczone z polskiego szkolnictwa, takie jak równość, inność, różnorodność seksualna, równouprawnienie, płynna tożsamość, praworządność, mowa nienawiści, ochrona środowiska. Zapraszamy na rekordową liczbę 33 warsztatów, seminariów i wykładów, w których udział jest bezpłatny. Swój cykl “Ex-centrum” kontynuuje Edwin Bendyk. Stała gościni naszego festiwalu, czyli Magdalena Środa, poprowadzi seminarium “Ciało, płeć, seks w filozofii”. Paweł Chyc będzie mówić o animizmie, Karolina Kuszlewicz o reprezentowaniu zwierząt pozaludzkich, a Lena Bielska o języku wrażliwym. Nowością w tym roku będą warsztaty slow cinema oraz wegańskie. Oferta tematów jest naprawdę bardzo bogata. 

Będą też spacery.

To bardzo przyjemny element naszego Festiwalu – wspólne wędrowanie, czasem pieszo, czasem na rowerach. W tym roku wybierzemy się wspólnie m.in. do Parku Narodowego Gór Stołowych, by poszukać i przyjrzeć się widocznym zmianom klimatu i ich skutkom. 

Mamy też w programie interesujące wystawy i performance, korespondujące z podejmowanymi w tym roku tematami. Na przykład na Zamku Sarny pojawi się zbiorowa ekspozycja prac kilkudziesięciu artystek i artystów, a swoje indywidualne wystawy zaprezentują między innymi Maja Gajewska i Wojciech Siudmak.

A pasmo filmowe? 

Bardzo się cieszymy, że przyjdzie do nas Agnieszka Holland. Pokażemy jej film “Zielona Granica”, a po jednej z projekcji porozmawiamy o wydarzeniach na granicy z Białorusią w aktualnym kontekście i z perspektywy czasu, jaki upłynął od premiery tego tytułu. Odbędą się też pokazy i dyskusje z udziałem reżysera głośnych filmów “Kongres” i “Walc z Baszirem”, Arim Folmanem. Obejrzymy nową filmową biografię Andrzeja Seweryna, a także nagrodzone Oscarem “20 dni w Mariupolu” Mstysława Czernowa. 

Nowością w tegorocznym programie są spektakle oraz Festiwal Tłumaczy. 

Ugościmy dwa przedstawienia teatralne – spektakl “E.E.” Teatru THB na podstawie powieści Olgi Tokarczuk oraz “Komediantkę” na bazie tekstów Czechowa i Bernharda Teatru Nowego Proxima. Z okazji kolejnej rocznicy – 10 lat od wydania “Ksiąg Jakubowych” odbędzie się również performatywne czytanie jej fragmentów w wykonaniu znakomitych aktorów i aktorek: Marka Kondrata, Andrzeja Seweryna, Macieja Stuhra, Heleny Englert i Matyldy Damięckiej. Olga Tokarczuk przeczyta opowiadanie “Profesor Andrews w Warszawie” – będzie to unikalna okazja, by  na żywo posłuchać noblistki czytającej swój utwór. 

Z kolei Festiwal Tłumaczy Olgi Tokarczuk wcześniej był pomyślany jako kongres, a  jego pierwsza edycja odbyła się dwa lata temu. W tym roku przekształciliśmy go w festiwal, otwierając wydarzenia dla publiczności. Weźmie w nim udział ponad 30 tłumaczek i tłumaczy Olgi Tokarczuk z całego świata. Są oni nie tylko tłumaczami polskiej literatury, ale także, a może przede wszystkim, jej największymi ambasadorami za granicami naszego kraju. Dzięki nim polska literatura istnieje poza naszym obszarem kulturowym. Spotkania z nimi pozwolą nam spojrzeć na naszą kulturę z szerszej perspektywy.

Ważną częścią Waszego festiwalu są także “Małe Góry Literatury”, czyli pasmo z wydarzeniami dla dzieci i młodzieży. Co przygotowaliście dla nich w tym roku?

Młodzi czytelnicy będą mogli spotkać się m.in. z Grzegorzem Kasdepkem, Agatą Romaniuk i Barbarą Sadurską. Odbędą się też warsztaty ekologiczne, kulinarno-kulturoznawcze z udziałem wspomnianych tłumaczy oraz pokaz filmu “Wakacje Mikołajka” Laurenta Tirarda. Będę miała okazję poprowadzić debatę o tym, komu potrzebna jest literatura dziecięca. Gorąco zachęcam do odwiedzania nas całymi rodzinami.