Radzymin – co warto zobaczyć? Co zwiedzić?

Jeszcze jedna legenda o Radzyminie

Inna wersja tej legendy mówi, że jadące tamtędy poselstwa ruskie, które zmierzały do Warszawy, zatrzymywały się, by radzić. Historycy zaś skłaniają się ku wersji, według której Radzymin miałby wywodzić się od starosłowiańskiego imienia Radzymir. 

Która wersja jest prawdziwa? Nie wiadomo. Nam jednak najbardziej spodobała się ta pierwsza, ze wstępu. 

Odrobina historii Radzymina

Legendy legendami, ale to nie one sprawiły, że w mieście jest tyle ciekawych miejsc do zobaczenia. Tutaj palce maczała historia. Pierwsze zapiski o Radzyminie pochodzą z 1440 roku i jest to przywilej lokacyjny nadany przez Bolesława IV. Mówi on wyraźnie o założeniu osady, stąd możemy przypuszczać, że wtedy otrzymała ona prawa miejskie, ale istniała już znacznie wcześniej. Jeśli jednak chcemy trzymać się faktów, a nie przypuszczeń, to w 1475 roku Radzymin otrzymał prawa miejskie nadane przez księcia mazowieckiego Bolesława. To znacznie wpłynęło na jego rozwój i późniejsze uzyskanie rangi ważnego ośrodka gospodarczego Mazowsza. 

Książę Bolesław, w swej hojności, w 1483 roku nadał też przywilej budowy traktu z Radzymina do Warszawy. Jan Radzymiński, właściciel osady, mógł od tej pory także równać drogi i budować je według potrzeb miasta. Jak widzisz, od zawsze trzeba było mieć pozwolenia na wszystko. Później Jan Radzymiński otrzymał je także na budowę młyna i urządzenia stawu nad rzeką Czarną, do korzystania z pastwisk oraz ścinania drzew w lesie. 

Tak sobie czas płynął, aż do 1605 roku, kiedy to miasto zostało sprzedane Rafałowi Leszczyńskiemu. Trzydzieści lat później bracia Leszczyńscy otrzymali pozwolenie na organizację czterech dorocznych jarmarków. 

Największy rozkwit miasta nastąpił w XVIII wieku, gdy miasto wpadło w ręce Michała i Eleonory Czartoryskich. Eleonora wybudowała w mieście wspaniały pałac otoczony parkiem krajobrazowym (o nim nieco później), a także:

• ufundowała kościół murowany (na miejscu drewnianego),
• założyła szkółkę elementarną oraz przytułek dla ubogich. 

Jak widzisz, mieszkańcy mieli dla niej ogromne znaczenie! Na jej prośbę król Stanisław August Poniatowski wydał prawo do organizowania targów i jarmarków, które… odbywają się do dziś. 

Radzymin leży w województwie mazowieckim, około 17 km od granic i 25 km od centrum Warszawy. Możesz go więc odwiedzić przy okazji zwiedzania stolicy lub wpaść zupełnie osobno. A uwierz nam, że zwiedzania będzie sporo, jak na tak niewielkie miasto. Najlepiej od razu zarezerwować nocleg na kilka dni, bo to będzie wspaniała przygoda – połączenie historii i aktywnego wypoczynku jak na Mazurach (a wcale nie musisz jechać tak daleko!).

Zabytki, które warto zobaczyć w Radzyminie

Zacznijmy od zabytków, a później przejdziemy do nowszych obiektów oraz terenów zielonych idealnych na długie spacery i spokojny lub aktywny wypoczynek.

Kolegiata Przemienienia Pańskiego w Radzyminie

Klasycystyczny kościół, czyli Kolegiata Przemienienia Pańskiego w Radzyminie, został wybudowany w latach 1779-1780 według projektu Jana Chrystiana Kamsetzera. W latach 1897-1919 był przebudowywany i powiększany. Warto go zobaczyć nie tylko z zewnątrz, ale także w środku, ponieważ znajdziesz tam XVIII wieczne obrazy i rzeźby. A obok kościoła stoi wybudowana w drugiej połowie XVIII wieku plebania. 

Nowy cmentarz w Radzyminie

Tak, wiemy, zawsze polecane są stare cmentarze, ale Radzymin jest wyjątkiem. Oczywiście ma on stary cmentarz z 1779 roku, który funkcjonował do XX wieku, ale ten nowy jest zdecydowanie ciekawszy. Został założony w 1912 roku i pochowano na nim żołnierzy walczących o Radzymin kolejno w 1920, 1939 i 1944 roku. Możesz tego nie wiedzieć, ale miasto było jednym z najważniejszych punktów Bitwy Warszawskiej. Mówi się nawet, że dzięki walecznym żołnierzom, Radzymin uratował Polskę i Europę przed Bolszewikami. 

Na nowym cmentarzu znajduje się także kaplica z 1927 roku oraz brama i dom przycmentarny (dozorcy). 

Z centrum miasta na cmentarz prowadzi tzw. Droga Golgoty Narodu Polskiego, czyli aleja oznaczona kamiennymi krzyżami. Zostały one poświęcone bohaterom walk z 1920 roku. 

W tzw. Świetlicy Pielgrzyma naprzeciwko cmentarza powstaje Muzeum Bitwy Warszawskiej oraz Muzeum Niepodległości.

Szlak Bitwy Warszawskiego 1920

Radzymin jest miastem “Cudu nad Wisłą”. Leży na Szlaku Bitwy Warszawskiej 1920, która rozegrała się między Polakami i Bolszewikami. Walki pod Radzyminem były kluczowe, jak już wcześniej wspomnieliśmy. Cmentarz Poległych 1920 roku to jeden z punktów obowiązkowych na tym właśnie szlaku. Odwiedził go nawet Jan Paweł II w 1999 roku. 

Na końcu tego artykułu znajdziesz nawet gry terenowe związane z tym szlakiem oraz wydarzeniami z 1920 roku.

Park krajobrazowy z dawnym Domem Ogrodnika (pozostałości po kompleksie pałacowo-parkowym Eleonory Czartoryskiej)

Wspomnieliśmy wcześniej, że Eleonora Czartoryska wybudowała w Radzyminie pałac wraz z parkiem krajobrazowym. Kompleks powstał w czasach świetności miasta i odbywały się w nim regularne obiady czwartkowe. Niestety, w kolejnych dziesięcioleciach pałac niszczał, a miasto zajmowało kolejne fragmenty parku. Pod koniec XIX wieku pałac po prostu rozebrano, a na terenie kompleksu pozostał jedynie Dom Ogrodnika oraz resztki parku. 

Gmina Radzymin zrewitalizować Domek Ogrodnika i oddała go do użytku jako miejsce kultury, edukacji i gastronomii. 

W części kulturalno-edukacyjnej, która znajduje się w podziemnej części budynku, znajdziesz:

• nowoczesną przestrzeń ekspozycyjną,
• internetowe infokioski z prezentacją historyczną (podejmuje ona także działalność oraz samą postać Eleonory Czartoryskiej),
• eksponaty i ciekawostki ze zbiorów gminnych oraz Towarzystwa Przyjaciół Radzymina,
• niewielkie wystawy czasowe,
• lekcje historyczne,
• rekonstrukcje XVIII-wiecznych strojów,
• model pałacu w technologii druku 3D na podstawie makiety pałacu skonstruowanej kilka lat wcześniej (można ją zobaczyć w holu Szkoły Podstawowej nr 1, a model 3D w Domku Ogrodnika),

W wyższej części mieszczą się punkty gastronomiczne. Na tarasach okalających domek mają odbywać się wydarzenia kulturalne: koncerty oraz przedstawienia. Obok niego postawiono zaś ławeczki i wytyczono ścieżki, którymi możesz się przespacerować. 

Co ważne, Dom Ogrodnika jest przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych (są tam: podjazdy, schodołaz, a infokioski są dostosowane do potrzeb niedowidzących, niewidomych, niedosłyszących i niesłyszących).

Inne zabytki warte uwagi

W Radzyminie znajdują się także inne warte uwagi zabytki. Wśród nich znajdziesz budynek dawnego starostwa, który został wzniesiony w 1830 roku oraz szkołę późnoklasycystyczną z lat 1834-1844. Została ona wybudowana według projektu Antonia Corazziego i dziś mieści się w nim Liceum Ogólnokształcące im. Norwida. Za to w latach 1844-1994 kształcono tam nauczycieli szkolnictwa podstawowego. 

W mieście znajduje się też budynek dawnej szkoły elementarnej i przytułku dla ubogich, które zostały ufundowane przez Eleonorę Czartoryską w 1779 roku. Nazywane były one “Przy świętym Janie”. Znajdują się obok kościoła. Dziś w budynku mieści się m.in. siedziba Towarzystwa Przyjaciół Radzymina. Przed budynkiem za to możesz zobaczyć barokową figurę św. Jana Nepomucena z drugiej połowy XVIII wieku. 

Ostatnim wartym uwagi zabytkiem jest dawny szpital wojskowy. To neoklasycystyczny budynek z 1843 roku, który został wzniesiony według projektu Henryka Marconiego. Pomagano w nim rosyjskim żołnierzom (pamiętajmy, że miasto znajdowało się pod zaborem rosyjskim). Później, podczas I i II wojny światowej, budynek zajmowały władze niemieckie. W 1944 roku Armia Krajowa odbiła budynek, ale niedługo później Rosjanie i Armia Krajowa wycofały się, a budynek znów trafił w ręce Niemców. Po wojnie stal się on siedzibą komunistycznego starostwa powiatowego. 

Dziś mieszczą się w nim niektóre instytucje samorządu miejskiego i powiatowego, więc śmiało możesz wejść do środka. Znajduje się on przy ul. Konstytucji 3 Maja 19. 

Spacer po Radzyminie – tereny zielone i inne atrakcje

Gmina Radzymin jest idealna zarówno dla tych, którzy lubią spacerować i wędrować, jak i dla tych, którzy lubią jeździć jednośladami. Leży ona wśród pól, lasów, łąk i nadbużańskich rozlewisk. Nie sięgnął tam jeszcze przemysł i warto z tego korzystać. Na zachód od centrum miasta znajdziesz Jezioro Zegrzyńskie, a na północ – brzeg Bugu. Oba te miejsca są rajem dla miłośników ciszy i spokoju. Są takie miejsca, w których trudno znaleźć bary czy wypożyczalnie kajaków – a nad Jeziorem Zegrzyńskim właśnie takie znajdziesz. 

Jeśli jednak lubisz spływy kajakowe czy ogólnie aktywny wypoczynek i rozrywkę, możesz wybrać się do sąsiedniej gminy Nieporęt. Stamtąd też przeprawisz się na druga stronę jeziora katamaranem Albatros. 

Nad Bugiem za to znajdziesz ptactwo wodne, które bytuje tak blisko cywilizacji, że aż robi wrażenie “wow”. Bujna roślinność i mnogość gatunków ptactwa oraz innych zwierząt zachwyca i jednocześnie niezwykle uspokaja. Przy odrobinie szczęścia zobaczysz wydrę, bobra, kanię czarną, trznadla czy czaplę (i wierz nam, że to nadal nie wszystko). 

W okolicy Radzymina jest też rzeka Rządza, która nie jest objęta żadnym programem ochrony siedlisk, a mimo to zachwyca różnorodnością gatunków. Meandruje ona między drzewami, lasami, łąkami i pastwiskami. Wiosną bywa kapryśna, a latem – leniwa. Zdarzyło się już, że nagle zmieniała swoje koryto, wracając do starorzeczy sprzed dziesiątek lat. Może się więc okazać, że gdy odwiedzisz to miasto dwukrotnie, zobaczysz “inną rzekę”. Rozlewa się ona także po łąkach, tworząc jeziora. Możesz tam łowić ryby.

Radzymin na rowerze

Miłośnicy dwóch kółek mogą wybrać się na “Rowerową pętlę wokół Jeziora Zegrzyńskiego”. Trasa przebiega przez łąki, przez pola, niczym w piosence “Fasola” zespołu Fasolki. Startuje ona koło stacji PKP, a później prowadzi przez m.in.:

• Kanał Żerański,
• Grób Nieznanego Żołnierza z 1920 roku,
• rezerwat Puszcza Słupecka (jest tam przepiękna zieleń, wśród której możesz zobaczyć lisa, sarnę lub jenota, a także bociana czarnego, kukułkę, dzięcioła, jastrzębia czy wilgę),
• i nie tylko. 

Spływy kajakowe w Radzyminie

Nie musisz jechać na Mazury, by skorzystać z oferty spływów kajakowych. Odbywają się ona na rzekach Rządza, Bug i Narew, a ujście znajdują w Jeziorze Zegrzyńskim. Możesz wybrać także szlak wiodący przez całe jezioro, który prowadzi aż do Kanału Żerańskiego. 

Trasy mają zróżnicowany charakter, dzięki czemu znajdzie się coś zarówno dla odważnych, jak i dla całych rodzin. Jeśli lubisz wyzwania, wybierz się na spływ Rządzą, która jest wąska i meandrująca, przez co będziesz musiał pokonać mnóstwo zakrętów i niewielkich przeszkód. Za to Bug i Narew są lepsze dla “leniwych”. Woda jest szeroka i otaczają ją cudowne krajobrazy. Możesz wybrać się nawet na biwak na piaszczystej wyspie lub plaży. 

Questy i gry terenowe w Radzyminie

Na stronie Radzymina możesz znaleźć różne questy i gry terenowe. To fajny sposób na zwiedzanie z dziećmi, które potrzebują dodatkowego bodźca, by nie marudzić, że bolą je nóżki. Aktualnie (stan na koniec sierpnia 2024 roku) w ofercie są:

• Quest “Bitwa o Radzymin”,
• Quest “W Arciechowie wśród dębów, łąk i wody”,
• aplikacja mobilna – questy “Szlak Bitwy Warszawskiej”.

Skorzystasz przy okazji wizyty w tym mieście?

Przypisy:

[1] https://radzymin.pl/123/historia-radzymina.html (dostęp z dnia 22.08.2024)

[2] https://radzymin.pl/440/warto-zwiedzic-w-radzyminie.html (dostęp z dnia 22.08.2024)

[3] https://radzymin.pl/164/szpital-wojskowy-klasycystyczny.html (dostęp z dnia 22.08.2024)

[4] https://radzymin.pl/443/mapa-atrakcji-przyrodniczych-gminy-radzymin.html (dostęp z dnia 22.08.2024)

[5] https://www.mrot.pl/atrakcje-turystyczne/radzymin-miasto-cudu-nad-wisla/ (dostęp z dnia 22.08.2024)

[6] https://radzymin.pl/195/questy-i-gry-terenowe.html (dostęp z dnia 22.08.2024)