Muzyka jako forma protestu społecznego: od lat 60. do Black Lives Matter

Protest song – co to takiego?

Protest song (pol. pieśń protestu) to piosenka, która wywodzi się z nurtu piosenki zaangażowanej. Ma ona na celu pokazać sprzeciw ludzi dotyczący konkretnego zjawiska społecznego lub politycznego. Taka muzyka jest często tworzona spontanicznie. Teraz coraz częściej jej elementy pojawiają się też w punku i rapie, nawet gdy nie mówimy o utworach stricte protestowych. Najczęstsze tematy, które można spotkać w takich utworach to:

• wojna,
• dyskryminacja rasowa,
• niesprawiedliwość społeczna,
• inflacja,
• nierówność społeczna.

Jedna z definicji mówi o tym, że to piosenki, które nie zawsze wyrażają sprzeciw w oczywistej formie, ale czasem także oferują różne alternatywy do zastanej rzeczywistości. 

Muzyka jako forma protestu – różne rodzaje piosenek

Najbardziej znaną polską piosenką protestu są “Mury” Jacka Kaczmarskiego, która powstała w 1981 roku. Warto jednak wiedzieć, że jest to tylko adaptacja piosenki “L’Estaca” Lluisa Llacha z 1968 roku. 

Są także piosenki tworzone spontanicznie w ramach protestów pewnych grup społecznych. W 2019 roku mogliśmy usłyszeć na polskich ulicach pieśń protestu nauczycieli, a w 2016 roku protest song “Twoja władza“ napisany w ramach Czarnych Protestów. 

Zdarza się także, że dana piosenka staje się protest songiem mimo tego, że twórcy nie mieli takiego celu. Jednym z takich utworów jest piosenka “The Sound of Silence“ zespołu Disturbed, która była odtwarzana po zamordowaniu Prezydenta Gdańska podczas Finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Za to w latach 80. chętnie śpiewano piosenkę „Chcemy być sobą” Perfectu, która została przemianowana na „Chcemy bić ZOMO”.

Jednym z nowszych protest songów jest piosenka Kazika Staszewskiego “Twój ból jest lepszy niż mój“. 

Pierwsze protest songi

Pierwsze pieśni protestu pojawiły się w pierwszej połowie XX wieku. Na początku tworzyli je:

• Woody Guthrie,
• Pete Seeger.

Z czasem dołączyli do nich:

• Phil Ochs, 
• Bob Dylan,
• Billy Bragg,
• David Rovics.

Jedną z pierwszy popularnych piosenek stworzonych w ramach protestu było “Another Brick in the Wall“ zespołu Pink Floyd. Za to pierwsze piosenki o wydźwięku feministycznym tworzyły:

• Joan Baez,
• Alanis Morissette,
• PJ Harvey,
• Patti Smith,
• Babes in Toyland.

W Polsce za pierwszy protest song uważany jest „Dziwny jest ten świat” Czesława Niemena, który powstał w 1967 roku. 

Protest songi a ruch społeczny

Protest songi są często ściśle związane z ruchami społecznymi. Przykładowo w USA w 1931 roku Florence Reece napisała piosenkę „Which Side Are You On”. która stała się hymnem ruchu robotniczego. Za to w Hongkongu w latach 2019-2020 ludzie śpiewali “May Glory Be to Hongkong“, która to piosenka była aktem ogólnego sprzeciwu. W 2023 roku w Izraelu popularna stała się znów pieśń protestu „Nie mam innego kraju” (oczywiście śpiewana po hebrajsku), która towarzyszyła protestom przeciw reformami proponowanymi przez prawicowy rząd.

Najważniejsze protest songi w historii

Według magazynu „Spinner” najważniejszymi protest songami napisanymi do 2007 roku są:

• “Maggie’s Farm” – Bob Dylan (1965 rok) – piosenka przeciw kapitalizmowi, komunizmowi oraz przeciwko protest songom,
• “War” – Edwin Starr (1970 rok) – piosenka przeciw wojnie w Wietnamie,
• “World Wide Suicide” – Pearl Jam (2006 rok) – piosenka przeciw wojnie w Iraku,
• “Boom!” – System of a Down (2002 rok) – piosenka przeciw działaniom wojennym,
• “I Ain’t Marching Anymore” – Phil Ochs (1965 rok) – piosenka przeciw wojnie,
• “Diamonds From Sierra Leone” – Kanye West (2005 rok) – piosenka przeciwko “krwawym diamentom”,
• “What’s Going On” – Marvin Gaye (1971 rok) – piosenka przeciw społecznej niesprawiedliwości,
• “Get Up, Stand Up” – Bob Marley & The Wailers (1973 rok) – piosenka przeciw odbieraniu ludziom ich praw,
• “We’re Not Gonna Take It”– Twisted Sister (1984 rok) – piosenka przeciw autorytetom,
• “We Shall Be Free” – Garth Brooks (1992 rok) – piosenka przeciw homofobii,
• „”Minority” – Green Day (2000 rok) – piosenka przeciw moralnej większości,
• “Allentown” – Billy Joel (1982 rok) – piosenka przeciw recesji,
• “Little Boxes” – Malvina Reynolds (1962 rok) – piosenka przeciw konformizmowi,
• “California Über Alles” – Dead Kennedys (1980 rok) – piosenka przeciw liberalizmowi,
• “Clampdown” – The Clash (1979 rok) – piosenka przeciw faszystowskiemu kapitalizmowi,
• “Fight the Power” – Public Enemy (1989 rok) – piosenka przeciw rasizmowi,
• “F— tha Police” – N.W.A (1988 rok) – piosenka przeciw rasizmowi,
• “Say It Loud, I’m Black and I’m Proud” – James Brown (1968 rok) – piosenka przeciw rasizmowi,
• “Gimme Hope Jo’anna” – Eddy Grant (1988 rok) – piosenka krytykująca apartheid,
• “Take This Job and Shove It” – Johnny Paycheck (1977 rok) – piosenka przeciw szefom.

Inne pieśni protestu, które warto znać

Protest songi powstawały w poprzednich dekadach, powstają teraz i z pewnością nadal będą powstawać w różnych regionach na całym świecie. Choć wymieniliśmy już najważniejsze pieśni protestu, warto wspomnieć także o takich utworach, jak:

• “Idioteque” – Radiohead (2000 rok) – piosenka przeciw globalnemu ociepleniu,
• “Monkey Gone to Heaven” – Pixies (1989 rok) – piosenka przeciw destrukcji środowiska,
• “Killing in the name” – Rage Against the Machine (1992 rok) – piosenka przeciw rasizmowi,
• “American Idiot” – Green Day (2004 rok) – piosenka przeciw wojnie w Iraku oraz prezydentowi Bushowi (a później wykorzystywana także przeciwko Trumpowi),
• “Sunday Bloody Sunday” – U2 (1983 rok) – piosenka przeciwko podziałowi Irlandii,
• “Ghost Town” – The Specials (1981 rok) – piosenka przeciwko zamieszkom,
• “The Revolution Will Not Be Televised” – Gil Scott-Heron (1971 rok) – piosenka przeciw letargowi narodu,
• “Imagine” – John Lennon (1971 rok) – piosenka przeciw staremu porządkowi, 
• “A Hard Rain’s A-Gonna Fall” – Bob Dylan (1963 rok) – piosenka przeciw powojennemu uciskowi,
• “Just a Girl” – No Doubt (1995 rok) – piosenka przeciw dominacji mężczyzn,
• “Anarchy in the UK” – Sex Pistols (1976 rok) – piosenka przeciw statusowi quo,
• “Revolution” – The Beatles (1968 rok) – piosenka przeciw przemocy,
• “If You Tolerate This Your Children Will Be Next” – Manic Street Preachers (1998 rok) – piosenka przeciw hiszpańskiej wojnie domowej,
• “Two Tribes” – Frankie Goes to Hollywood (1984 rok) – piosenka przeciw zimnej wojnie,
• “We Love You” – The Rolling Stones (1967 rok) – piosenka przeciw establishmentowi,
• “Paper Planes” – M.I.A. (2008 rok) – przeciw niesprawiedliwościach spotykających uchodźców,
• “One” – Metallica (1988 rok) – piosenka przeciw wojnie,
• “Psycho” – Muse (2015 rok) – piosenka przeciw wojnie,
• “Iron Sky” – Paolo Nutini (2014 rok) – piosenka przeciw dyktaturze.

Przy okazji protestów Black Live Matters po tym, jak członek straży sąsiedzkiej George Zimmerman został uniewinniony po tym, jak zabił nieuzbrojonego czarnoskórego nastolatka Trayvona Martina, śpiewano wiele piosenek. Kilka z nich to:

• “Black Rage” –  Lauryn Hill (2014 rok),
• “Hands Up” – Vince Staples (2014 rok),
• “The Charade” – D’Angelo and the Vanguard (2014 rok).

Z pewnością usłyszymy jeszcze wiele pieśni protestu przeciw przeróżnych sprawom.