Kulisy współpracy reżysera z kompozytorem: Jak ważna jest relacja między twórcami filmu a muzyki do niego?

Kto zajmuje się tworzeniem filmu i jak wygląda współpraca tych osób z kompozytorem?

Do produkcji filmu angażuje się wiele osób, m.in. scenarzystę, reżysera, operatora filmowego, aktorów, scenografów, charakteryzatorów, montażystów, kostiumografów czy kompozytorów. Oprócz tego ważne funkcje pełni także kierownik produkcji, który jest odpowiedzialny za sprawy organizacyjne. Istotny jest też producent filmowy, który sprawuje nadzór nad całym przedsięwzięciem, by okazało się ono rentowne. Dba on o odpowiednie rozplanowanie wydatków oraz o to, by na planie znalazło się wszystko, co potrzebne. Jak te wszystkie osoby mają się do kompozytora?

• producent filmowy sprawuje nadzór nad jego pracą i efektem końcowym,
• kierownik produkcji (wraz z reżyserem) odpowiada za organizację wszystkich zadań, czyli ustala z kompozytorem wytyczne, budżet oraz terminy, których ma on przestrzegać, aby produkcja była gotowa na czas,
• scenarzysta przygotowuje scenariusz, w którym znajdują się istotne uwagi na temat charakterystyki postaci czy przebiegu akcji oraz dialogów (a muzyka filmowa musi być z tym wszystkim spójna), a do tego dochodzi scenopis, który zawiera przewidywaną długość poszczególnych ujęć czy sposób filmowania (a to także jest dla kompozytora bardzo ważne),
• aktorzy odgrywają swoje role przed kamerą, ale może się zdarzyć, że mają w scenariuszu także kwestie śpiewane, a wtedy wymagana jest ich współpraca z kompozytorem, który odpowiada za każdą piosenkę,
• montażysta odpowiada za złożenie wszystkich ujęć w jedną, spójną całość. Prezentuje on później dzieło kompozytorowi, który może stworzyć idealnie dopasowaną ścieżkę dźwiękową na podstawie wcześniejszych koncepcji. Może być tak, że poszczególne piosenki są przygotowywane wcześniej, a później albo zostaną użyte przy konkretnych scenach, albo nie zostaną wykorzystane, ponieważ sceny zostaną wycięte przez montażystę właśnie. Oczywiście nie decyduje on sam o tym, jakie sceny zostają, a jakich się pozbywa. Robi to w porozumieniu z reżyserem i czasem także z producentem filmu,
• realizator dźwięku rejestruje dźwięk do filmu (często jest on nagrywany osobno. Mamy tu na myśli nie tylko dialogi, ale także m.in. deszcz, szczekanie, sapanie). Jego praca wiąże się z pracą kompozytora, ponieważ ten drugi musi przygotować muzykę tak, by wszystkie efekty dźwiękowe były dobrze słyszalne.

Rola kompozytora w tworzeniu filmu

Trudno wyobrazić sobie oglądanie filmu bez muzyki. To ona odpowiada za budowanie atmosfery, emocje, nadawanie tempa akcji czy zapowiadanie punktów kulminacyjnych. Dlatego obecność kompozytora na planie filmowym jest wręcz obowiązkowa, choć jego praca może wyglądać różnie w zależności od tego czy przygotowuje on utwory całkowicie samodzielnie, czy też wykorzystuje niektóre istniejące już piosenki. 

Najczęściej przystępuje on do pracy, gdy film jest już nakręcony i wstępnie zmontowany, ale koncepcje utworów mogą pojawiać się oczywiście wcześniej. Podczas tworzenia muzyki kompozytor współpracuje z reżyserem oraz pozostałymi członkami obsady, by ścieżka dźwiękowa współgrała z produkcją. 

Jeśli chodzi o przypadek, w którym kompozytor wykorzystuje istniejące już utwory, to dotyczy on najczęściej takich filmów, w których ważny jest rys historyczny, np. w filmach, których akcja toczy się w latach 50. można wykorzystać popularne wtedy piosenki, by całość była spójna w odbiorze. Kompozytor musi uważać, by nie wykorzystać utworu, który w danych czasach jeszcze nie istniał, bo najwięksi fani produkcji czy zespołu muzycznego będą w stanie to wychwycić. 

Rola reżysera filmowego

Reżyser jest uważany za najważniejszego twórcę oraz autora filmu, dlatego też to on decyduje kto w ogóle będzie komponował muzykę do filmu oraz kto jeszcze znajdzie się w obsadzie. Bierze on udział w całym procesie produkcji filmu oraz podejmuje najważniejsze decyzje. To od niego zależy ostateczny kształt filmu wraz z przygotowaną do niego muzyką. 

Powstawanie filmu krok po kroku

By przyjrzeć się dokładniej temu, jak wygląda współpraca reżysera z kompozytorem, warto zapoznać się lepiej z przebiegiem produkcji filmu krok po kroku. Wyróżniamy trzy główne etapy:

• preprodukcja,
• produkcja,
• postprodukcja.

Preprodukcja

W pierwszej kolejności pojawia się pomysł na film, do którego trzeba napisać scenariusz. Na tym etapie angażuje się producenta filmowego, który ocenia, ile pieniędzy potrzeba, by zrealizować dzieło oraz skąd je pozyskać. Reżyser wybiera na tym etapie także głównych członków ekipy, takich jak właśnie scenarzysta, kierownik produkcji, kamerzyści, realizatorzy dźwięku czy kompozytor. 

Produkcja

Ten etap nie zaczyna się od zdjęć na planie, ale od szczegółowych przygotowań. Trzeba przeprowadzić castingi i wybrać aktorów. Oprócz tego:

• wybierane są miejsca kręcenia poszczególnych scen,
• tworzy się scenografię,
• przygotowuje się kostiumy, rekwizyty i wszystkie tego typu elementy,
• aktorzy przygotowują się do ról (np. nabywają umiejętności, których im brakuje takie jak chociażby jazda konna),
• przygotowuje się scenopis oraz plan produkcji, czyli kiedy, co i gdzie będzie nagrywane oraz jacy aktorzy będą potrzebni.

Dopiero teraz przystępuje się do nagrań. Nie robi się tego chronologicznie. Każda scena jest nagrywana niezależnie od siebie, a wszystko jest układane w późniejszym montażu. Przykładowo: jednego dnia nagrywa się sceny w konkretnym miejscu, innego w zupełnie innym. Nie ważne, że sceny z jednego dnia będą później użyte w różnych częściach filmu. To znacznie skraca czas nagrywania. 

Oczywiście zanim kamery zostaną włączone, przeprowadza się próby sprzętu i aktorów. Nagrywając, robi się kilka powtórek, by wybrać później idealnie nagraną scenę (najczęściej duble nagrywa się, gdy zajdą jakieś pomyłki). 

Na tym etapie tworzy się także nagrania dźwiękowe, ale nie chodzi tu o muzykę na ścieżkę dźwiękową, a o odgłosy i dźwięki np. natury, drzwi, chrapania. 

Postprodukcja

Teraz przychodzi pora na montaż filmu. Później prezentowany jest on reżyserowi i kompozytorowi. Pierwszy decyduje, czy wszystko jest stworzone zgodnie z jego wizją. Drugi zaś może zacząć tworzenie muzyki. 

Gdy ta jest gotowa, łączy się wszystko w jedną całość. Co ciekawe, dialogi przeważnie nagrywane są jeszcze raz w studiu dźwiękowym, a później są synchronizowane z obrazem podczas montażu. Dlatego też na tym etapie do filmu dodaje się nie tylko muzykę, ale też efekty dźwiękowe i dialogi właśnie. 

Oprócz tego na tym etapie można dokonać niewielkich korekt i poprawek, np. dotyczących balansu bieli. Dodaje się także napisy początkowe oraz napisy końcowe. Ostateczna wersja filmu jest prezentowana głównym odpowiedzialnym za jej powstanie. Czasem dojdzie jeszcze do pewnych poprawek, ale w niektórych sytuacjach film jest na tym etapie akceptowany. 

Tak w wielkim skrócie wygląda praca nad stworzeniem filmu. Choć rola kompozytora pojawia się dopiero w postprodukcji, jego współpraca z reżyserem zaczyna się o wiele wcześniej i jest niezmiernie ważna.

Dlaczego współpraca reżysera i kompozytora jest kluczowa?

Bez współpracy reżysera i kompozytora film mógłby być trudny w odbiorze lub oglądanie go spowodowałoby dysonans poznawczy (np. na scenie rozgrywałaby się romantyczna scena, a muzyka mówiłaby, że jest to żart; albo słowa piosenki kompletnie nie pasowałyby do filmu, bo kompozytor zinterpretował go inaczej niż wyobraził go sobie reżyser). Dlatego właśnie muszą oni współpracować tak naprawdę od samego początku. Kompozytor jest wybierany jeszcze na etapie preprodukcji, by:

• dobrać idealną osobę do tej roli,
• muzyka została stworzona na czas.

Zdarza się bowiem, że pierwszy kompozytor, którego wytypuje reżyser, nie zgodzi się na stworzenie ścieżki dźwiękowej. Wtedy trzeba szukać kolejnego. Lepiej to zrobić wcześniej.

Kompozytor może zapoznać się ze scenariuszem, scenopisem i ogólnym klimatem filmu. W jego głowie na tym etapie mogą się pojawiać pierwsze pomysły, które później wykorzysta lub nie.

Kompozytor spotyka się też z reżyserem, by dokładnie omówić koncepcję filmu oraz oczekiwania. Dzięki temu wie on, czy może sprostać zadaniu i może mniej więcej zaplanować swoją pracę. Jednocześnie ustalany jest też budżet na ścieżkę dźwiękową (to wpływa na decyzję o wokalistach czy zespołach, które zostaną zaangażowane), a także terminy.

Gdy zdjęcia są już gotowe, kompozytor może zobaczyć wstępnie zmontowany film i zacząć pracę. Tworzy projekt, który prezentuje reżyserowi. Gdy ten jest zadowolony, dochodzi do nagrań oraz ponownych konsultacji. Dopiero po zaakceptowaniu ścieżki dźwiękowej, trafia ona do filmu. Choć to jeszcze nie koniec, bo gdy dzieło jest gotowe, znów jest prezentowane i można wtedy zobaczyć ewentualne niedociągnięcia. Może okazać się, że piosenki zmienią kolejność lub będzie trzeba coś dograć. 

Prace trwają tak długo, aż film zostanie zaakceptowany w 100%. 

Bez współpracy między reżyserem a kompozytorem oraz między kompozytorem a pozostałymi członkami ekipy film mógłby być niezbyt przyjemny w odbiorze. To muzyka odpowiada za emocje, które pojawiają się u widzów. Im lepsza, tym lepszy jest odbiór konkretnej produkcji.