Kabaret jako dziedzictwo kulturowe: dzisiejsza kontynuacja tradycji

Historia polskiego kabaretu

W naszym kraju kabaret pojawił się jeszcze przed I wojną światową. Zadomowił się w słynnych piwnicach i kawiarniach, m.in. krakowskiej Jamie Michalikowej czy studenckich Hybrydach. Choć dziś wiadomo, gdzie spotykała się bohema, początkowo robiono to mniej oficjalnie, ponieważ artystów przez cały czas pilnowała cenzura. Dlatego też na pierwszy rzut oka kabarety skupiały się na tańcu i śpiewie. Ale za grą słów kryły się żarty i polityczna satyra. 

Pierwszym kabaretem (co ważne: literackim, bo inne rodzaje kabaretu, w tym te, które są zgodne z międzynarodową definicją*, pojawiały się już wcześniej) w Polsce był Zielony Balonik. Został on stworzony przez niepokornych adeptów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Na kabaretowej scenie dominowały parodie malarskie i teatralne, piosenki wzorowane na francuskich chansons czy improwizacje.

Jednym z członków grupy Zielony Balonik był Tadeusz Boy-Żeleński (krytyk literacki i poeta). Napisał on pierwszą szopkę, czyli program dotykający najgorętszych lokalnych problemów. Drwił on, szydził i kpił z gości, a gdy któryś z nich wyraził niezadowolenie (nawet przelotnym grymasem na twarzy) już nigdy nie mógł wrócić do Jamy Michalikowej, siedziby Zielonego Balonika. Można powiedzieć, że był to taki trochę pierwowzór stand-upu.

W Warszawie także pojawiały się różne kabarety: Miraż, Czarny Kot, Sfinks… one wszystkie świętowały odzyskanie niepodległości barwnymi rewiami i programami kabaretowymi. Artyści śmiali się z warszawskich osobliwości bezlitośnie i nikt nie znajdował się pod ochroną. Publika słuchała tego wszystkiego, ale nie mogła zrozumieć, czy już przekroczono granice, czy może jeszcze nie. Panowała tam o wiele większa sztywność niż w krakowskich kabaretach.

Kabaret w PRL-u

W czasie wojny kabaret przeniósł się głównie do radia i wrócił na scenę już w PRL-u. Krakowscy dziennikarze i publicyści przenieśli szopki do dawnej siedziby Zielonego Balonika. W końcu kabaret zamknięto, choć tak naprawdę śmiali się z niego i przeciwnicy władzy i jej przedstawiciele. 

W latach 60. powstał Edward Dziewoński założył Kabaret Dudek. Chciał on stworzyć miejsce społecznie zaangażowane. Wskrzesił więc dawną formę kabaretu literackiego, ale ubrał ją w nowoczesny kostium. Zgromadził najlepszych wykonawców, dzięki którym Dudek osiągnął sukces. Ostatni występ tej formacji odbył się w 1975 roku.

Później pojawił się absurdalny świat Hermenegildy Kociubińskiej, Zielonych Gęsi i Gżegżółki. Choć oburzał krytyków, ciągle publikowane kolejne fragmenty. 

Na scenę wkroczył też Kabaret Starszych Panów, o którym przychylnie wypowiedział się profesor Jerzy Bralczyk (według językoznawcy, Starsi Panowie korzystali z najapetyczniejszego języka polskiego, jaki można było usłyszeć po wojnie). Za to Stanisław Barańczak uznał, że ten konkretny kabaret pomógł ludziom poradzić sobie z szarą i niełatwą rzeczywistością PRL-u. 

Choć mogłoby się wydawać, że kabaretów w tamtym czasie było mało, na różnych scenach występowały takie formacje, jak m.in.:

• Kabaret Koń,
• Kabaret Owca,
• Kabaret Siedem Kotów,
• Wagabunda,
• Kabaret Dudek,
• Kabaret Starszych Panów,
• STS,
• Kabaret Pod Egidą,
• Bim-Bom,
• Potem,
• Tey,
• Piwnica Pod Baranami,
• Kabaret Elita. 

Z pewnością było także wiele mniejszych grup, które były rozsiane po całej Polsce.

Współczesny kabaret w Polsce

Współcześnie w Polsce możemy znaleźć mnóstwo kabaretów. Wśród nich są formacje o różnym poczuciu humoru, tematyce czy formach występów. Na liście tych najpopularniejszych są m.in.:

• Ani Mru-Mru,
• Czesuaf,
• Formacja Chatelet,
• Grupa MoCarta,
• Hrabi,
• Jurki,
• K2,
• Łowcy.B,
• Made in China,
• Kabaret Młodych Panów,
• Kabaret Moralnego Niepokoju,
• Neo-Nówka,
• Nowaki,
• Paranienormalni,
• Kabaret Skeczów Męczących,
• Smile.

Ale to nie wszystko. Są też artyści, którzy występują solowo (ale nie są stand-uperami). Wśród nich warto wymienić takie nazwiska, jak chociażby:

• Artur Andrus,
• Wojciech Mann,
• Piotr Bałtroczyk,
• Marcin Daniec,
• Andrzej Grabowski,
• Grzegorz Halama,
• Tomasz Jachimek,
• Ireneusz Krosny,
• Cezary Pazura
• Andrzej Poniedzielski,
• Bohdan Smoleń,
• Maciej Stuhr. 

Kabaret jest obecny w różnych mediach. Możemy go znaleźć w internecie (na YouTubie, w mediach społecznościowych itd.) oraz w radiu i telewizji.

Jakich audycji radiowych możesz posłuchać? Warto zwrócić uwagę na takie jak: „60 minut na godzinę”, „Ilustrowany Tygodnik Rozrywkowy”, „Studio 202”, „Zespół Adwokacki Dyskrecja”, „Zgryz” oraz „ZSYP”. 

W telewizji za to możesz obejrzeć takie programy jak m.in.:

• „Dzięki Bogu już weekend”,
• „Kabaret Jeszcze Starszych Panów”,
• „Kabaretowa Scena Dwójki”,
• „Kabaretowy Klub Dwójki”,
• „Kurtyna w górę”,
• „Polskie Zoo”,
• „Rodzina Trendych”,
• „Spadkobiercy”,
• „Spotkanie z Balladą”,
• „Tygodnik Moralnego Niepokoju”,
• „Ucho prezesa”,
• „Kabaret na żywo”.

Nawet jeśli nie uda Ci się zobaczyć żadnego odcinka na żywo w telewizji, w internecie znajdziesz wiele nagranych epizodów, które nadal bawią tak samo jak w dniu premiery. 

Jak wygląda współczesny kabaret w Polsce?

Współczesny kabaret w Polsce wygląda nieco inaczej niż te sto lat temu. Najczęściej przybiera formę odgrywanych scenek. Większość formacji ma swoich charakterystycznych bohaterów:

• Wanda Nierusz, z domu Zostaw to bohaterka Neo-Nówki. Nosi ona wielorazową reklamówkę na skórzanych pasku i wielki, plastikowy kwiat wczepiony w klapę żakietu. Do tego dochodzą okulary przeciwsłoneczne i burza loków. Jest grana przez Romana Żurka,
• Bożenka z kabaretu Smile to żona znanego piosenkarza Merlina. Dba o dom i ogród. Na głowie ma charakterystyczny ręcznik w kolorze limonki, a na ciele – różowy szlafrok. Bożenka lubi relaksować się w wannie, a Merlin stara się w tym czasie ugotować parówki.

Takich postaci jest oczywiście więcej, ponieważ kabarety w dobie mediów społecznościowych dążą do uzyskania jak największej rozpoznawalności. Poza tym widzowie śledzą ich kolejne skecze jak serial i nie mogą się doczekać kolejnej części przygód ulubionych bohaterów.

Choć kabaret zmieniał się przez te wszystkie lata, jego główna funkcja nadal pozostaje taka sama: bawić i jednocześnie skłaniać do refleksji.

*Międzynarodowa definicja kabaretu mówi, że jest to „forma frywolnej rozrywki z muzyką, piosenkami, tańcem skierowana głównie do mężczyzn, z udziałem roznegliżowanych kobiet. Miejscem występów kabaretu, prócz siedziby, może być pub, kasyno, restauracja lub klub nocny posiadający scenę. Publiczność w trakcie spektaklu kabaretowego zwykle spożywa kolację lub przynajmniej ma napoje, rzadziej tańczy, ale z reguły zasiada przy stołach, a nie na widowni” (za Wikipedią).