Dźwięki niewidzialne: Jak muzyka filmowa tworzy nastroje i opowiada historię niezależnie od obrazu?

Skąd wzięła się muzyka filmowa? Historia

Pierwszy film dźwiękowy pojawił się w 1927 roku i nosił tytuł ‘Śpiewak jazzbandu’. Choć dialogi w tym filmie przedstawiono na tablicach z napisami, to taśma dźwiękowa czasem zawierała momenty śpiewane zsynchronizowane z obrazem. 

Jednym z najbardziej znanych kompozytorów muzyki filmowej jest Ennio Morricone, który skomponował ścieżki dźwiękowe do ponad 400 filmów, takich jak m.in. ‘Nietykalni’, ‘Dawno temu w Ameryce’, ‘Koneser’, ‘Cinema Paradiso’ czy ‘Misja’.

Niektóre piosenki z filmów stają się wręcz ponadczasowe i są chętnie słuchane zarówno przez starszych, jak i przez młodszych (nie tylko miłośników kina). Najbardziej znane piosenki filmowe to m.in.:

• ‘(I’ve Had) The Time of My Life’ (‘Dirty Dancing’),
• ‘My Heart Will Go On’ (‘Titanic’),
• ‘White Christmas’ (‘Gospoda świąteczna’),
• ‘Moon River’ (‘Śniadanie u Tiffany’ego’),
• ‘The Way We Were’ (‘Tacy byliśmy’),
• ‘I Just Called to Say I Love You’ (‘Kobieta w czerwieni’),
• ‘Say You, Say Me’ (‘Białe noce’),
• ‘Take My Breath Away’ (‘Top Gun’),
• ‘Let It Go’ (‘Kraina Lodu’),
• ‘Skyfall’ (‘Skyfall’).

Wiele osób ma na swojej playliście kilka piosenek z ulubionego filmu bądź całą jego ścieżkę dźwiękową. Przez to, jakim scenom towarzyszyły dane melodie, słuchasz będzie odczuwał takie same emocje, jakie odczuwał podczas oglądania filmu.

Jak muzyka filmowa wpływa na emocje widza?

Muzyka filmowa:

• pobudza wyobraźnię i uruchamia skojarzenia (np. słuchając dźwięku skrzypiec, możemy wczuć się w melancholię sceny, za to energiczna muzyka sprawia, że mamy ochotę skakać z radości jak bohaterowie filmu),
• wywołuje emocje (nawet niezależnie od obrazu. Słuchając fortepianu, możemy poczuć smutek, za to ostre brzmienia mogą wzbudzić w nas niepokój),
• wzmacnia przekaz wizualny (pogłębia uczucia, które ma wywoływać obraz). 

Gdy oglądamy film, bardzo często nie wiemy, co dzieje się w głowie bohatera. Muzyka filmowa sprawia, że łatwiej nam go zrozumieć i wczuć się w jego emocje. Motywy muzyczne są dobierane tak, by budziły skojarzenia i uczucia związane z konkretną postacią. 

Dodatkowo starannie dobrane dźwięki wzmacniają nastrój konkretnych scen. Jeśli będziemy oglądać taniec bez dźwięku, nie będziemy wiedzieć, co czują bohaterowie. Gdy dodamy do tego romantyczną muzykę, wyjdzie z tego przyjemny romans. Za to gdy połączy się ten taniec ze smutną muzyką, będziemy mieli ochotę płakać.

Motywy muzyczne w filmach

W filmach wykorzystywane są motywy muzyczne. Do głównych należą:

• motyw przewodni (czyli chwytliwy motyw muzyczny powtarzany w filmie. Staje się on znakiem rozpoznawczym i najczęściej kojarzy się albo z głównym bohaterem, albo z tematem produkcji. Pojawia się w czołówce i podczas napisów końcowych. Jeśli jest dobrze stworzona, od razu wprowadza widza w odpowiedni nastrój, który będzie towarzyszył pozostałej części filmu),
• leitmotiv bohatera (charakterystyczna melodia, która od razu kojarzy się z danym bohaterem. Pojawia się wraz z nim lub dosłownie chwilę przed nim. Muzyka w pewnym sensie buduje jego wizerunek i oddaje jego cechy charakteru. Leitmotiv pomaga zrozumieć i poznać bohatera oraz to, co siedzi w jego głowie),
• muzyka z offu (jest dodawana w postprodukcji i komentuje wydarzenia na ekranie),
• muzyka diegetyczna (jej źródło pojawia się w danej scenie i buduje zaangażowanie widza w rzeczywistość filmową).

Jakie chwyty stosują twórcy muzyki filmowej?

Kompozytorzy zajmujący się tworzeniem muzyki filmowej stosują różne triki, które mają sprawić, że jeszcze bardziej wczujemy się w daną historię. Jak to robią? Poprzez:

• tempo i rytm (szybkie tempo dodaje dynamiki scenie, a wolne wzmaga smutek u widzów. Rytm wygrywany na perkusji wzmaga napięcie, a brak wyraźnego rytmu sprawia, że czujemy niepokój. Rytm i tempo zmienia się zauważalnie w kluczowych momentach filmu), 
• tonację i harmonię (tonacje molowe są odpowiedzialne za uczucie smutku, niepokoju czy tęsknoty. Durowe zaś za radość i optymizm. Zmiany tonu odzwierciedlają to, co dzieje się w głowie bohatera lub podczas konkretnej sceny w filmie. Znaczenie mają też konkretne barwy dźwięków i tonacji. Niektóre brzmią mrocznie, a niektóre od razu kojarzą się z dziecięcą radością),
• barwę dźwięku i instrumenty (ciepłe brzmienie skrzypiec sprawia, że scena nabiera romantyzmu, liryczności lub smutku. Za to instrumenty dęte sprawiają, że akcja nabiera tempa i energii. Organy najczęściej usłyszymy w filmach grozy, a chóralny śpiew w patosowych scenach). 

Jak muzyka filmowa jest dobierana do poszczególnych gatunków filmowych?

Muzyka filmowa musi zostać dobrze dobrana do gatunku. Jeśli dany energiczną i żwawą muzykę w horrorze… nikt nie będzie się bać (a może z tego wyjść wtedy niezła komedia). 

Muzyka w komediach

Skoro już o komediach wspomnieliśmy, skupmy się na nich w pierwszej kolejności. Muzyka dobierana do tego gatunku jest:

• wesoła, 
• rytmiczna,
• dynamiczna.

Komiczne sceny zyskują dzięki niej energię. Najczęściej wykorzystywane są elementy jazzu czy swingu. 

Muzyka w filmach dramatycznych

W filmach dramatycznych muzyka oddaje głębię uczuć oraz wagę podejmowanych problemów. Najczęściej można usłyszeć poważne, refleksyjne brzmienia, które są grane na fortepianie czy skrzypcach. Często są to melodie zachowane w spokojnym, wolnym tempie. 

Muzyka w horrorach

Jak wspomnieliśmy, źle dobrana muzyka w horrorze może zupełnie zmienić odbiór filmu. Dlatego ważne jest, by dźwięki były:

• niepokojące,
• nienaturalnie brzmiące.

Często wykorzystuje się dźwięki zniekształcone elektronicznie, oddalające się lub zbliżające (to dodatkowo zwiększa niepokój), niskie (budzą lęk) oraz ostrzegawcze (zwiastują zagrożenie).

Jak muzyka wpływa na akcję filmu?

Muzyka:

• podkreśla kluczowe sceny (dźwięki akcentują najważniejsze momenty, takie jak emocjonujące wydarzenia czy zwroty akcji. Jeśli pojawia się nagła, głośna muzyka w scenie dialogu, możemy być pewni, że wydarzy się coś bardzo ważnego. A gdy muzyka cichnie, zwiększa się dramatyzm całej sytuacji),
• buduje napięcie (muzyka, która stopniowo narasta w scenie, w której nic takiego się nie dzieje, budzi w widzach uczucie zagrożenia. Czekają oni, co złego się wydarzy),
• wspiera dynamikę akcji (szybkie tempo dodaje tego ‘czegoś’ scenom pościgów i walk. Również wolne tempo wzmacnia efekt sceny. A nagłe zmiany tempa są typowe dla zwrotów akcji). 

Jak muzyka filmowa tworzy cały nastrój produkcji?

Ścieżka dźwiękowa jest dopasowywana do emocji, które chce wywołać reżyser filmu u widzów. Jak to wygląda w praktyce?

Powolne, molowe melodie grane najczęściej na instrumentach smyczkowych są wykorzystywane do wywołania melancholii i smutku. Taką samą funkcję pełni fortepian. Muzyka w melancholijnych scenach jest łagodna, ale jednocześnie pełna emocji. W takich scenach wykorzystuje się też ciszę.

Szybkie, radosne melodie zachowane w tonacjach durowych sprawiają, że czujemy radość. W optymistycznych scenach możemy usłyszeć instrumenty dęte (np. trąbki, saksofony). Dodatkowej energii dodaje rytmiczna perkusja. 

Niskie, długie dźwięki kontrabasów, organów czy dudnienie perkusji wywołują niepokój, grozę i lęk. Nagłe pauzy i cisza, która pojawia się zniknąd też potęgu te emocje.

Sam widzisz, że muzyka ma ogromny wpływ na to, jak zostanie odebrana dana produkcja. Możesz być pewien, że bez niej film nie budziłby takich samych emocji (ale z drugiej strony sama muzyka bez filmu może to zrobić).