Prequel, sequel, spin-off – czym są?

Czym jest prequel? 

Słowo prequel to neologizm, który pochodzi od słów:

• pre – z łacińskiego oznacza przed,

• sequel – z angielskiego oznacza ciąg dalszy. 

To bardzo ciekawe połączenie, prawda? Ale czym on dokładnie jest? Prequele dotyczą zarówno utworów literackich, jak i filmowych oraz serialowych, a nawet gier komputerowych (teraz mają tak rozbudowaną fabułę, że z czystym sumieniem możemy i o nich mówić). Opowiadają one o wydarzeniach, które miały miejsce przed akcją oryginalnych dzieł. Często wyjaśniają wątki, o których opowiadała część główna. 

Skąd się wziął prequel? Trochę historii

Choć prequele wydają się wynalazkiem współczesnej popkultury, samo słowo prequel pojawiło się w druku (więc są na to niepodważalne dowody) już w 1958 roku. Użył go Anthony Boucher na łamach “The Magazine of Fantasy & Science Fiction”, pisząc o powieści Jamesa Blisha “Będą im świecić gwiazdy” (1956). Odnosił się przy tym do wcześniejszego utworu Blisha “Gdzie jest twój dom, Ziemianinie?” z 1955 roku.

Ale czy to oznacza, że prequele narodziły się dopiero wtedy? Niekoniecznie. W literaturze pojawiały się znacznie wcześniej – przynajmniej w pierwszej połowie XX wieku. Przykład? “Złoto z Porto Bello” A.D. Howdena Smitha z 1924 roku – książka, która opowiada historię sprzed wydarzeń znanych z klasycznej “Wyspy skarbów” Roberta Louisa Stevensona (1882).

Czyli jak widać, prequele to nie taka nowość, jak mogłoby się wydawać! 

Jakie są przykłady prequelów? 

Wśród znanych i lubianych prequelów znajdziesz chociażby:

• „Gwiezdne wojny” z lat 1999-2005, które stanowią prequele do trylogii z lat 1977-1983,
• „Młody Sheldon”, który opowiada o wydarzeniach z dzieciństwa jednego z bohaterów „Teorii Wielkiego Podrywu” – Sheldona Coopera (jest w nim wiele nawiązań do głównego serialu, chociażby to, gdy ojciec mówi do młodego Sheldona, że pasuje do tej uczelni, na którą pojechali na wykład, a starszy Sheldon będzie tam faktycznie pracować. W jednym z odcinków pojawiają się młodsze wersje Penny, Leonarda, Howarda, Rajesha, Bernadette i Amy), 
• „Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć” (zarówno książka z 2001 roku, jak i film z 2016 roku) to prequele do serii książek i filmów o Harrym Potterze (pojawia się tam chociażby Grindelwald, który jest wspominany w “Harrym Potterze”),
• „Prometeusz” z 2012 roku oraz „Obcy: Przymierze” z 2017 roku to prequele filmów o Obcym z lat 1979-1997,
• „Igrzyska Śmierci: Ballada ptaków i węży” (zarówno książka z 2020 roku, jak i film z 2023 roku) stanowią prequele odpowiednio książek i filmów z serii „Igrzyska Śmierci” (w prequelu pojawia się młody Coriolanus Snow, który w głównych filmach jest już osiwiałym staruszkiem),
• “Bates Motel” to serial z lat 2013-2017, który jest prequelem filmu Alfreda Hitchcocka “Psychoza” z 1960 roku (opowiada o młodości Normana Batesa z „Psychozy” i jego matki).

Jeśli zaś chodzi o prequele gier komputerowych, to mamy m.in. takie:

• “Red Dead Redemption 2” to prequel “Red Dead Redemption” (choć wydawałoby się, że to zwykła kontynuacja, to akcja drugiej części toczy się dwanaście lat przed wydarzeniami z pierwszej),
• “Czyste Niebo” to prequel pierwszej części gry z serii “S.T.A.L.K.E.R” (akcja pierwszej części toczy się w latach 2011-2012 na fikcyjnym obszarze – Zonie – wokół Czarnobylskiej Elektrowni Atomowej. Akcja “Czystego Nieba” toczy się bezpośrednio przed tymi wydarzeniami),
• “Resident Evil Zero” to prequel pierwszej części gry z serii “Resident Evil” (akcja “Zero” toczy się na kilka godzin przed wydarzeniami z pierwszej części serii). 

Czym jest sequel? 

Słowo sequel pochodzi z języka angielskiego i oznacza:

• kontynuację,
• ciąg dalszy,
• następstwo.

Choć już się domyślasz, czym w takim razie jest sequel, pozwól że i tak o nim opowiemy. To kontynuacja dzieła literackiego, filmu lub gry komputerowej. Przedstawia ona dalsze losy bohaterów lub kontynuuje ważny wątek z poprzedniego dzieła. 

Czym różni się sequel od kolejnej części danej serii? 

Świetne pytanie – bo choć słowa sequel i kolejna część często używa się zamiennie, nie zawsze znaczą to samo. Gdzie tkwi różnica?

Sequel to utwór, który kontynuuje historię znaną z wcześniejszej części. Pokazuje, co wydarzyło się później – czyli jest bezpośrednią kontynuacją fabuły. Może skupiać się na tych samych bohaterach, rozwijać wątki lub pokazywać skutki wcześniejszych wydarzeń.

Z kolei kolejna część serii to pojęcie szersze. Może być sequelem, ale nie musi. W ramach jednej serii mogą przecież pojawić się także:

• prequele (czyli wcześniejsze wydarzenia, o których pisaliśmy wcześniej),
• spin-offy (czyli historie pobocznych postaci, o których opowiemy za chwilę),
• części osadzone w tym samym świecie, ale opowiadające zupełnie inne historie.

Podsumowując: każdy sequel jest kolejną częścią historii, ale nie każda kolejna część np. filmu jest sequelem.

Dlaczego powstają sequele? Czy chodzi tylko o pieniądze?

Nie oszukujmy się – sequele powstają najczęściej dlatego, że… pierwsza część odniosła sukces. Jeśli widzowie pokochali bohaterów i historia wciągnęła tłumy do kin (albo przed ekrany), to producenci chętnie wracają do tego świata. I tak powstaje kontynuacja – czyli sequel.

Czasem jest to część z góry zaplanowanej serii, ale w wielu przypadkach to po prostu reakcja na popularność. Nic dziwnego – fani chcą więcej, a twórcy mogą na tym sporo zarobić.

W dzisiejszym kinie (szczególnie hollywoodzkim) sequele stanowią sporą część produkcji. I choć publiczność często je uwielbia, krytycy bywają już mniej entuzjastyczni. Ale dopóki sequel przyciąga widzów, dopóty będą powstawać kolejne – nawet jeśli czasem niepotrzebnie…

Jednym z takich “niepotrzebnych” sequelów był “Batman i Robin” z 1997 roku. To czwarta część serii rozpoczętej przez Tima Burtona, a jednocześnie sequel “Batmana Forever” z 1995 roku. Niestety, film przeszedł do historii jako jeden z najgorszych filmów superbohaterskich. Dlaczego? Co poszło nie tak?

• kampowy styl i przesadna kolorystyka – bardziej przypominał parodię niż poważny film o Mrocznym Rycerzu,
• kiczowate dialogi – “Ice to see you!” Mr. Freeze’a (granego przez Arnolda Schwarzeneggera) przeszło do legendy… jako antyprzykład,
• kiepskie aktorstwo – George Clooney jako Batman był uznany za chybiony wybór, a sam aktor wielokrotnie przepraszał za udział w filmie.

Efekt?

• fatalne recenzje (np. 12% na Rotten Tomatoes, 4,8 na Filmwebie w ocenie fanów i zaledwie 3,1 w ocenie krytyków),
• spadek zaufania do marki Batman, który skutkował tym, że przez 8 lat nie powstał żaden kolejny film z serii – aż do ”Batmana: Początku” Christophera Nolana w 2005 roku.

To klasyczny przypadek sequela, który miał kontynuować sukces, a niemal zniszczył całą franczyzę.

Czy sequele są tworzone przez te same osoby? 

Niekoniecznie. Choć często kontynuacje powstają z udziałem oryginalnych autorów, reżyserów czy scenarzystów, nie jest to regułą. Sequele bywają tworzone:

• przez innych autorów – czasem wiele lat po premierze pierwowzoru,
• po śmierci pierwotnego twórcy – z powodów komercyjnych lub na zamówienie wydawnictwa czy producenta,
• jako rozwinięcia znanych historii, często na licencji, ale bez udziału pierwotnego autora,
• jako fan fiction, czyli nieoficjalne kontynuacje tworzone przez fanów.

Dobrym przykładem jest “Scarlett – następne pokolenia”, czyli sequel “Przeminęło z wiatrem” Margaret Mitchell – napisany przez zupełnie inną autorkę już po śmierci Mitchell. Podobnie “W ręku Boga”, będące nieoficjalnym sequelem Trylogii Sienkiewicza.

Współcześnie takie kontynuacje są coraz częstsze, zwłaszcza gdy oryginalne dzieło odniosło duży sukces i istnieje zapotrzebowanie na “ciąg dalszy” – bez względu na to, kto go napisze, nagra i wypuści w świat.

Jak tytułowane są sequele?

To już zależy od wizji twórców. Mamy takie sposoby, jak chociażby:

• dodanie numeru – “Oszukać przeznaczenie”, a potem “Oszukać przeznaczenie 2”,
• tytuł z podtytułem – “Minionki”, a potem “Minionki: Wejście Gru”,
• tytuł z numerem i podtytułem – “Koszmar z ulicy Wiązów”, a potem “Koszmar z ulicy Wiązów II: Zemsta Freddy’ego”, 
• zupełnie inny tytuł – “Jak ukraść księżyc”, a potem “Minionki rozrabiają”,
• czasem zarówno oryginał, jak i sequel mają podtytuły – “Harry Potter i kamień filozoficzny”, a potem “Harry Potter i Komnata Tajemnic”. 

Bywa też tak, że tytuły są bardzo nietypowe i nie od razu wskazują, że mamy do czynienia z kontynuacją, jak w tych przykładach:

• “Kiler”, a potem “Kiler-ów 2-óch”,
• “Kogel-Mogel”, a potem “Galimatias, czyli kogel-mogel 2”,
• “Park Jurajski”, a potem “Zaginiony świat: Park Jurajski”.

Czym jest spin-off?

Choć spin-off nawiązuje do pierwotnego dzieła, to nie jest ani prequelem, ani sequelem. Czym więc? To zupełnie nowe dzieło (np. film, książka, gra komputerowa), która powstaje na bazie wątku lub konkretnych bohaterów z danej produkcji. Brzmi to zawile, więc wyjaśnimy na przykładzie:

• mamy serial “Teoria Wielkiego Podrywu”,
• powstał prequel “Młody Sheldon”, który opowiada o młodości Sheldona z “Teorii Wielkiego Podrywu”,
• następnie powstał spin-off “Georgie i Mandy wzięli ślub”, który opowiada o przygodach brata Sheldona – Georgiego. 

Spin-off rozwija więc wątek poboczny oraz stawia bohaterów drugoplanowych głównej produkcji na pierwszym miejscu. 

Dlaczego produkuje się spin-offy? 

Spin-offy powstają z różnych powodów, ale najczęściej z chęci rozwinięcia znanego i lubianego uniwersum (i zarobienia pieniędzy – spin-offy są bezpieczniejsze finansowo, bo bazują na znanym świecie i uwielbieniu danej postaci czy wątku przez fanów). To sposób, by opowiedzieć nową historię w znajomym świecie – zwykle z udziałem pobocznej postaci lub wątku z dzieła głównego. Ale są też inne powody:

• popularność oryginału – jeśli serial, film czy książka odniósł sukces, spin-off daje szansę na przyciągnięcie tej samej widowni bez potrzeby tworzenia czegoś zupełnie od nowa,
• potencjał postaci drugoplanowych – bohaterowie, którzy w oryginale byli na dalszym planie, mogą w spin-offie zyskać więcej uwagi (np. Saul Goodman w “Better Call Saul” po “Breaking Bad”),
• możliwość zmiany tonu lub gatunku – spin-off bywa lżejszy, mroczniejszy, bardziej komediowy lub dramatyczny niż pierwowzór (nowy spin-off “Teorii Wielkiego Podrywu” ma być komediowym science fiction).

Zdarza się, że spin-offy przebijają popularnością pierwotną produkcję. Tak było w przypadku chociażby “Pingwinów z Madagaskaru”, którzy jako postacie drugoplanowe w filmie “Madagaskar” stali się tak lubiani, że dostali własny serial (a później nawet film), cieszący się ogromną popularnością wśród dzieci i dorosłych.

Jakie są znane spin-offy? 

Przykładami spin-offów filmowych (także animowanych) są m.in.:

• “Samoloty” (po “Autach”),
• “Timon i Pumba” (po “Królu lwie”),
• “Pingwiny z Madagaskaru” (po “Madagaskarze”),
• “Georgie i Mandy wzięli ślub” (po “Młodym Sheldonie”),
• “Kot w butach” (po “Shreku”),
• “Buzz Astral” (po “Toy Story”),
• “Elektra” (po “Daredevil”). 

A co z serialami? 

• pierwowzór: “Agenci NCIS”, spin-offy: “Agenci NCIS: Los ANgeles”, “Agenci NCIS: Nowy Orlean”,
• pierwowzór: “Buffy: Postrach wampirów”, spin-off: “Anioł ciemności”,
• pierwowzór: “CSI: Kryminalne zagadki Las Vegas”, spin-offy: “CSI: Kryminalne zagadki Miami”, “CSI: Kryminalne zagadki Nowego Jorku”, “CSI: Cyber”,
• pierwowzór: “Chicago Fire”, spin-offy: “Chicago PD”, “Chicago Med”, “Chicago Justice”,
• pierwowzór: “Doktor Who”, spin-offy: “K-9 and Company”, “Przygody Sary Jane”, “K-9”, “Torchwood”,
• pierwowzór: “Lokatorzy”, spin-off: “Sąsiedzi”.

A w przypadku gier:

• “Bad Piggies” po “Angry Birds”,
• “Final Fantasy Crystal Chronicles” po “Final Fantasy”,
• “Lara Croft and the Guardian of Light” oraz “Lara Croft and the Temple of Osiris” po “Tomb Raiderze”,
• “Forza Horizon” po “Forzy Motorsport”.

Ale spin-offy, prequele i sequele to jeszcze nie wszystko, bo mamy także interquele i midquele. Czym one są? Sprawdźmy!

Czym jest interquel?

Interquele to dzieło literackie, filmowe, serialowe, gry komputerowe itp., które opowiada historię rozgrywającą się pomiędzy wydarzeniami znanymi już z wcześniejszych części serii – najczęściej między oryginałem a jego kontynuacją.

Inaczej niż prequel (który pokazuje, co działo się przed), czy sequel (co było później), interquel wypełnia lukę fabularną. Wyjaśnia, co zaszło między dwiema częściami, rozwija postacie lub tłumaczy przemiany, których wcześniej tylko się domyślaliśmy.

Jakie są przykłady interquelów? 

Wśród książek doskonałym przykładem jest “Ojciec chrzestny”. Po nim powstała druga część – “Ojciec chrzestny II”. Następnie “Powrót Ojca Chrzestnego”, który wypełnia lukę fabularną między dwiema pierwszymi częściami. Jeśli chodzi o filmy, to możemy tutaj znaleźć “Szybko i wściekle”, którego akcja toczy się pomiędzy dwiema poprzednimi częściami “Za szybcy, za wściekli” oraz “Szybcy i wściekli: Tokio Drift”.

A czy interquele dotyczą także gier komputerowych? Oczywiście! “Prince of Persia: Zapomniane piaski” opowiada o wydarzeniach, które miały miejsce pomiędzy grami “Prince of Persia: Piaski czasu” oraz “Prince of Persia: Dusza wojownika”. 

Czym jest midquel?

No dobrze, a midquel? To nie to samo co interquel – choć oba “dzieją się pomiędzy”, midquel rozgrywa się w trakcie wydarzeń oryginalnej historii, a nie pomiędzy dwoma osobnymi częściami.

Midquel to opowieść równoległa, która pokazuje, co działo się z innymi bohaterami lub w innym miejscu w tym samym czasie, co główny wątek znany z oryginału. Midquele to ciekawy sposób na rozbudowanie znanego już świata bez przeskakiwania w czasie – wystarczy zmienić punkt widzenia, jak to było chociażby w “Timonie i Pumbie”, które z innej perspektywy opowiedziały historię “Króla lwa”. 

Dobrymi przykładami są tutaj także:

• film telewizyjny “Ptaki ciernistych krzewów: Utracone lata”, który jest midquelem miniserialu “Ptaki ciernistych krzewów” (film opowiada o kilku tygodniach, które zostały pominięte w fabule miniserialu),
• powieść “Opowieści z Narnii: Koń i jego chłopiec” jest za to midquelem pierwszej części – “Opowieści z Narnii: Lew, czarownica i stara szafa (opowiada o wydarzeniach dziejących się równolegle do panowania rodzeństwa Pevensie w Narnii, ukazując nowe postacie i inne zakątki świata, których nie poznaliśmy w głównej historii),
• czwarty film z serii o Bournie – “Dziedzictwo Bourne’a” jest midquelem trzeciej części – “Ultimatum Bourne’a” (akcja wydarzeń toczy się w tym samym czasie).

Prequel, sequel, spin-off – czym się różnią?

Oto krótkie porównanie, które pomoże ci się w tym wszystkim odnaleźć.

1. Prequel

Co to jest? Historia, która opowiada o wydarzeniach mających miejsce przed akcją znaną z oryginału.
Po co powstaje? Żeby wyjaśnić tło wydarzeń lub pogłębić kontekst fabularny.

Przykłady:

• “Gwiezdne wojny” (1999–2005) – prequele do oryginalnej trylogii,
• “Młody Sheldon” – opowieść o dzieciństwie bohatera z „Teorii Wielkiego Podrywu”.

Charakterystyczne cechy:

• często zdradza “przeszłość” znanych bohaterów,
• może odpowiadać na pytania fanów, dotyczące niektórych wątków czy postaci.

2. Sequel

Co to jest? Bezpośrednia kontynuacja wydarzeń z oryginału.
Po co powstaje? Żeby pokazać “co było dalej” i wykorzystać popularność wcześniejszej części.

Przykłady:

• “Shrek 2”, 
• “Toy Story 3”, 
• “Matrix: Rewolucje”.

Charakterystyczne cechy:

• ci sami bohaterowie,
• rozwinięcie istniejących wątków,
• może być zaplanowany (np. adaptacje całej serii książek) lub powstać po sukcesie oryginału.

3. Spin-off

Co to jest? Historia poboczna z danego świata, skupiona na innym bohaterze lub wątku z oryginału.

Po co powstaje? Żeby opowiedzieć więcej o ulubionych postaciach drugoplanowych lub wątkach z głównej serii.

Przykłady:

• “Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć” – spin-off świata Harry’ego Pottera,
• “Better Call Saul” – historia poboczna z uniwersum “Breaking Bad”.

Charakterystyczne cechy:

• nowi główni bohaterowie, ale znajomy świat,
• nawiązania do oryginału, czasem z udziałem znanych postaci.

4. Interquel

Co to jest? Historia, której akcja dzieje się pomiędzy dwoma istniejącymi częściami – ale nie w trakcie jednej z nich.

Po co powstaje? By wypełnić lukę fabularną.

Przykłady:

•  “Ojciec chrzestny” –  “Ojciec chrzestny II” i następnie interquel “Powrót Ojca Chrzestnego”.

Charakterystyczne cechy:

• łączy fabularnie dwie części,
• może pokazywać przemiany bohatera lub wydarzenia “pomiędzy”.

5. Midquel

Co to jest? Historia, której akcja dzieje się w środku wydarzeń znanych z oryginalnej historii – czyli równolegle lub pomiędzy scenami.

Po co powstaje? Żeby pokazać inną perspektywę.

Przykłady:

• „Timon i Pumba” – dzieje się w trakcie pierwszego „Króla Lwa”, z perspektywy Timona i Pumby.

Charakterystyczne cechy:

• pokazuje inną perspektywę,
• wypełnia luki fabularne w środku znanej historii.

Prequel, sequel, spin-off, a może interquel lub midquel? Podsumowanie

Znając te pięć pojęć, łatwiej zorientujesz się, co właściwie oglądasz lub czytasz – i czego możesz się spodziewać po kolejnym tytule w znanym uniwersum (szczególnie, gdy będziesz widział w internecie nagłówki typu: “Powstaje prequel “Outlandera” czy “Spin-off “Młodego Sheldona” już jest”).