Kabaret a społeczeństwo: refleksje nad życiem codziennym

Czym jest kabaret?

Zanim przejdziemy do kabaretu społecznego, musimy powiedzieć sobie, czym w ogóle kabaret jest, bo na świecie istnieją różne definicje tej formy rozrywki. Samo słowo kabaret początkowo oznaczało miejsce, w którym się je i pije (np. tawerna, gospoda) i w którym jednocześnie odbywają się występy rozrywkowe. Co ciekawe, słowo to ma arabskie korzenie. Pochodzi od słowa kharabat, które oznacza zarówno miejsce, w którym sprzedaje się alkohol (np. tawernę) oraz prostytucję. 

Wydawać by się mogło, że to pochodzenie słowa jest kompletnie niezwiązane z kabaretem, ale prawda jest inna. Na świecie za kabaret uważa się formę frywolnej rozrywki łączącej muzykę, piosenki i tańce. Jest skierowana głównie do mężczyzn, a na scenie występują roznegliżowane kobiety (teraz bliżej do arabskiego, prawda?). Miejscami występów najczęściej są: 

• siedziby kabaretów,
• puby,
• kasyna,
• restauracje,
• kluby nocne. 

Warunek jest jeden: w lokalu musi być scena. Publiczność w trakcie występów przeważnie siedzi przy stołach i spożywa kolację lub napoje. Goście bardzo rzadko tańczą.

Za to w Polsce kabaret to forma rozrywki, która przybiera postać przedstawienia przed publicznością (często w różnym wieku, rzadko który kabaret ma drastyczne ograniczenia wiekowe). Zwykle odbywa się na żywo. Ważne jest to, że skecze mają charakter satyryczny i mogą przybierać różne formy, m.in.:

• skeczy sytuacyjnych,
• stand-upu,
• monologów,
• piosenek,
• satyry politycznej.

W przeciwieństwie do stand-upu (czyli „teatru” jednego aktora), w kabarecie najczęściej jest kilku członków (aktorów, piosenkarzy, komików, satyryków czy innych artystów). 

Sam widzisz, że kabarety na całym świecie przybierają zupełnie inną formę niż u nas. W tym artykule będziemy skupiać się jedynie na polskim znaczeniu słowa kabaret.

Jak kabaret nawiązuje do społeczeństwa?

Kabarety nawiązują do zachowań społecznych na różne rodzaje:

– Co będziecie robić w przyszłości?
– Ja będę robić w klimatyzacjach.
– Konkretniej!
– Konkretniej w klimatyzacji amfiteatru w Mrągowie.
– Przecież to jest otwarta przestrzeń!
– To i robota lżejsza będzie.

(Formacja Chatelet, nawiązanie do stereotypu – lenistwa Polaków i szukania łatwej drogi do zysku lub celu ogólnie oraz do wymigiwania się od pracy)

– A pan co tak biega jak polscy obrońcy w meczu z Austrią?
– Normalnie!
– Normalnie to Austriacy biegali!

(Kabaret Ani Mru-Mru, nawiązanie do stereotypu, według którego Polacy nie potrafią grać w piłkę nożną oraz do ogólnego zamiłowania wielu Polaków do tego właśnie sportu, który nie bez powodu jest nazywany narodowym)

Widzisz, Macieju… Dziwny jest nasz świat. Czasami trzeba kogoś naprawdę wielkiego w dupę kopnąć, żeby los się do ciebie uśmiechnął…

(Kabaret Ani Mru-Mru, nawiązanie do tego, że w Polsce najłatwiej załatwiać wszystko znajomościami, bo bez nich trudno o cokolwiek)

– Ooo, Sosnowiec z lotu ptaka, no ładny.
– Bardzo ładny, im wyżej, tym ładniejszy.

(Kabaret Hrabi, nawiązanie do memów i żartów o Sosnowcu)

– Jest jeden sposób, aby pamiętać o urodzinach żony.
– Jaki?
– Raz o nich zapomnieć!

(Kabaret Moralnego Niepokoju, nawiązanie do stereotypu, według którego mężczyźni nie pamiętają o ważnych datach, takich jak urodziny czy rocznice)

– No cóż, kolego Dzwoniec… Widzę, że cztery lata studiów niczego pana nie nauczyły.
– Podoba mi się na pierwszym roku.

(Kabaret Moralnego Niepokoju, nawiązanie do podejścia studentów do nauki i stereotypu, że studia to tylko imprezy)

Taka jesteś odważna? To zobacz, co w takiej sytuacji robi prawdziwy mężczyzna. (Kuba szykuje pięści, a Marysia patrzy na niego gniewnym wzrokiem, wobec czego, przerażony, odwraca się do nauczyciela) Proszę pana, Marysia mi dokucza!

(Kabaret Smile, nawiązanie do tego, że według niektórych stereotypów dzisiejsi mężczyźni są „mało męscy”)

Marilyn: Jest w domu kakao?

Bożena: Nie ma kakała!

Marilyn wzdycha.

Bożena: NOŻ KU*WA, WSZYSTKO KUPIŁAM!!! Tylko o kakale zapomniałam! To ci wrócił Hrabia… Białomordy… i pierwsze, co robi, pyta o kakało! Tak, żeby Cię przy wszystkich zniszczyć, znieważyć, zgnoić…

(Kabaret Smile, nawiązanie do tego, że kobiety najczęściej odpowiadają za obowiązki domowe, w tym zakupy, a mężczyźni tylko się czepiają i wypominają im błędy)

Jak widzisz, każda z tych formacji nawiązuje do innych stereotypów czy zachowań społecznych, typowych dla przeciętnego Kowalskiego. To dlatego tak wiele osób może się ze skeczami utożsamiać, a co za tym idzie: jeszcze chętniej je oglądać. 

Jak kabaret skłania do refleksji?

Każda z sytuacji, które zacytowaliśmy, składania w jakiś sposób do refleksji nad własnym życiem i zachowaniami. Niektóre z nich bawią nas do łez i wydają się absurdalne, a jednocześnie są dla wielu Polaków tak bardzo prawdziwe. Nawiązanie do stereotypu Polaka-lenia jest bardzo ciekawe. Z jednej strony śmiejemy się z tego, jak bohater próbuje się wymigać od pracy i ułatwić sobie życie, a z drugiej bardzo często na co dzień robimy dokładnie tak samo. 

W przypadku skeczu o Kubie i Marysi mamy do czynienia z czymś zupełnie innym. Mężczyźni, według niektórych, powinni być „męscy”, co w tym przypadku miałoby oznaczać: wdawanie się w bójki, agresję, „ustawianie kobiet do pionu”. W skeczu możemy zobaczyć, że chłopak zachowuje się „jak dziewczyna”, czyli skarży nauczycielce. Czy to coś złego? Niekoniecznie. Stereotyp prawdziwego mężczyzny jest bardzo krzywdzący. Panowie też mają prawo do emocji i wrażliwości. 

Skecz o kakao może mieć dwojakie znaczenie. Jedno jest takie, o którym już wspomnieliśmy: cały dom spoczywa na barkach kobiety, a mężczyźni liczą tylko na obsługę niczym w hotelu (co oczywiście nie w każdym przypadku jest prawdziwe). Z drugiej strony może to być kompleks Bożeny, która boi się być nieidealna i pytanie o kakao odbiera jako atak (a przecież Marilyn nie powiedział nic złego, nie wypomniał jej braku kakao, po prostu o nie zapytał). Wstrzyna ona awanturę, bo boi się przyznać sama przed sobą, że nie musi być idealna.

W ten sposób możemy interpretować tak naprawdę wszystkie skecze nawiązujące do społeczeństwa i dlatego właśnie możemy śmiało powiedzieć, że kabarety skłaniają nas do refleksji nad życiem codziennym. Nie zawsze odbywa się to w pełni świadomie (tak, jak w naszym przypadku podczas przygotowywania tego artykułu). Nawet jeśli z pozoru nie zastanawiamy się nad przesłaniem skeczu, w naszej głowie pojawiają się później różne myśli, które do niego nawiązują – i to także jest formą refleksji. 

Kabarety, choć komiczne, mogą być źródłem wiedzy o problemach społecznych. I choć niektóre mogą nie dotyczyć nas bezpośrednio, są codziennością dla naszych bliskich. Dzięki kabaretom możemy takie sytuacje łatwiej namierzyć, a później się z nimi zmierzyć.