Jaworzno – miasto energii. Co warto w nim zobaczyć?

Jaworzno – skąd wzięła się nazwa miasta?

Tym razem odpowiedź jest bardzo prosta. Nazwa miasta wzięła się od słowiańskiej nazwy drzewa, jaworu, które licznie występowało i nadal występuje na jego terenie. Jest z tym związana nawet legenda:

W 1330 roku przeszły król Kazimierz III Wielki wracał sobie z Poznania do Krakowa, ponieważ wezwał go na rozmowę jego ojciec, Władysław Łokietek. Po drodze, na terenie znanym dziś jako Pańska Góra, napotkał drwali ścinających drzewo, jawor. Bardzo mądrze spytał wtedy, co robią. Jeden z nich odpowiedział: My se jawor zno lo tyk, co śrybra sukajo (co po polsku oznacza: My sobie Jawor Ścinamy, dla tych, co srebra szukają). 

Na podstawie tej legendy powstał nawet obecny herb miasta, czyli rozłożysty Jawor i ścinający go dwaj drwala. Może w opowieści było więcej prawdy, niż nam się wydaje?

Co warto zobaczyć w Jaworznie?

Jaworzno znane jest ze swoich parków oraz terenów zielonych. Znajduje się w nim stosunkowo niewiele zabytków czy obiektów architektonicznych, które warto zobaczyć. Ale nie oznacza to że ich nie ma! Co więc warto zobaczyć w Jaworznie?

• Muzeum Miasta Jaworzna,
• budynek Miejskiego Centrum Kultury i Sportu z XIX wieku,
• budynek kasyna dla urzędników gwarectwa z XIX wieku,
• budynek Stowarzyszenia Przyjaźń Jaworznicka z przełomu XIX i XX wieku,
• zespół willowo-pałacowy (tzw. Pałac w Jaworznie) z XIX wieku,
• Cmentarz Żydowski z końca XIX wieku,
• budynki po kolonii robotniczej Jaworznickiego Gwarectwa Węglowego,
• obiekty kolonii robotniczej Nowy Pechnik,
• dworzec PKP Jaworzno-Szczakowa z XIX wieku, 
• roznos sztolni kopalni rud cynkowo-ołowiowych w Długoszynie z XVI wieku,
• młyn w Długoszynie z XVIII wieku, 
• jeden z największych w Europie kominów (należy do elektrowni “Jaworzno III”).

Muzeum Miasta Jaworzna 

Muzeum Miasta Jaworzna powstało w 1972 roku. Pierwszymi zbiorami były pozyskane z miejscowych kopalni stare mapy oraz plany robót górniczych, a także narzędzia i przyrządy pomiarowe. Niestety właściciele muzeum nie mogli gromadzić zbyt dużych zbiorów, ponieważ miasto przyznało im niewielki budynek i nawet po wnioskach o większe lokum, otrzymali co prawda bardziej dostępny, ale nadal zbyt mały lokal.

W Muzeum Miasta Jaworzna znajdziesz takie wystawy stałe jak:

Salonik z przełomu XIX i XX wieku 

To rekonstrukcja typowego wnętrza salonu z tamtego okresu. Podobnie urządzone pomieszczenia znajdowały się w willach i domach urzędniczych w mieście. W takich salonikach znajdowały się różnorodne meble, dzieła sztuki, instrumenty oraz zegary, tekstylia i bibeloty. 

W tym konkretnym, muzealnym salonie, znajdują się m.in. neobarokowa skrzynia do przechowywania odzieży, kredens wiedeński, meble stołowe, piec kaflowy, pianino, ozdoby okienne, porcelana art deco i wiele, wiele innych. Zobaczysz tam także portret pierwszego naczelnika Gminy Jaworzno, malarskie portrety krakowskich w budowniczych, którzy odpowiadają za kształt rynku w Jaworznie czy malarski pejzaż rynku z XX wieku.

Judaika

Historia Żydów mieszkających w mieście już od połowy XVIII wieku aż do II wojny światowej, kiedy to wkroczyli Niemcy. Wystawa składa się z pamiątek po dawnych mieszkańcach, takich jak tradycyjne męskie stroje modlitewne, fragment zwoju Tory oraz obiekty związane ze świętowaniem szabatu, czyli lichtarze Stołowe, kieliszki oraz pucharki kiduszowe. Są tam także dokumenty, szczególnie te sprzed wojny i czasu jej trwania.

Najdawniejsze dzieje górnictwa 

Sięgają one lat 60. XVIII wieku, kiedy to w Szczakowej (dziś to dzielnica miasta) powstała pierwsza kopalnia węgla kamiennego. Niestety, okazała się ona nierentowna, przez co ją zamknięto po kilku miesiącach. Prace wznowiono 30 lat później. Przemysł rozwinął się znacznie bardziej, gdy miasto znalazło się w granicach Austrii podczas zaborów. 

Wystawa przedstawia ery z dawnego dziedzictwa przemysłowego oraz warunki pracy w jaworznickim przemyśle. Są tam m.in. rekonstrukcja górniczych korytarzy kopalnianych, ubiór ochronny, lampy bezpieczeństwa czy nawet narzędzia górnicze oraz pomieszczenie górnika-urzędnika.

Ekspozycja etnograficzna 

Rdzenna ludność zajmowała się pracą głównie w rolnictwie, a jej życie codzienne było charakterystyczne dla wsi. W muzeum zobaczyć możesz wnętrze typowego domu wiejskiego z terenu Jaworzna z przełomu XIX i XX wieku, a także obrazy religijne czy plastykę obrzędową, taką jak palma wielkanocna lub pająk bożonarodzeniowy. W drugiej części wystawy zobaczysz lokalne, odświętne stroje ludowe.

Obóz II Totalitaryzmów 

To najmniej przyjemna i zarazem najbardziej potrzebna wystawa w całym muzeum. Przedstawia ona dzieje obozu koncentracyjnego w Jaworznie. Był to pod obóz Auschwitz. Co ciekawe później przekształcono go w eksperymentalne więzienie dla młodocianych, które funkcjonowało w latach 50. (opowiemy o nim za chwilę). Wystawa składa się z oryginalnych eksponatów, takich jak więzienny pasiak z okresu niemieckiego czy różaniec prawdziwego więźnia COP. Odtworzono tam także fragmenty konstrukcji baraków wraz z pryczą z siennikami. 

Cmentarz Żydowski w Jaworznie 

Cmentarz Żydowski w Jaworznie został założony w drugiej połowie XIX wieku. Znajduje się na terenie osiedla mieszkaniowego Podłęże, przy alei Piłsudskiego. Jeśli lubisz szukać najstarszych nagrobków, to będzie ten z 1884 roku (ale gdzie leży, nie zdradzimy). Najnowsze pomniki pochodzą z 1942 roku, kiedy to cmentarz zamknięto.

W 1995 roku postawiono tam tablicę, która upamiętnia jaworznickich Żydów, także tych niepochowanych na tym konkretnym cmentarzu (wielu spoczęło w zbiorowych mogiłach związanych z obozem koncentracyjnym oraz Centralnym Obozem Pracy). 

Centralny Obóz Pracy Jaworzno

Centralny Obóz Pracy Jaworzno został stworzony w 1945 roku, początkowo jako hitlerowski obóz pracy. Był to podobóz Auschwitz-Birkenau, znany jako Arbeitslager “NeuDachs” nr 147. Niemcy do samego końca trzymali się tego miejsca, wyprowadzając kolumnę więźniów zaraz przed nadejściem Armii Czerwonej. Był to oczywiście masz śmierci, który niewielu przeżyło. Wycieńczeni więźniowie mieli do pokonania ok. 250 km do Gross-Rosen. 

Po Niemcach został osób złożony z:

• 15 drewnianych baraków,
• murowanych: łaźni, kuchni, odwszalni, szpitala, warsztatów oraz magazynów.

Ogrodzony był podwójnym pasem drutów kolczastych podłączonych do wysokiego napięcia oraz 12 murowanymi wieżami strażniczymi. Stworzono tam więc Centralny Obóz Pracy. Podlegał on Wydziałowi Więziennictwa i Obozów Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie. 

Jak to wyglądało? Przebywało tam ponad 300 żołnierzy i 18 oficerów KBW oraz kilkunastu pracowników cywilnych. Oprócz nich byli tam więźniowie oraz więźniowie-lekarze. Byli tam też kapo, którzy w zamian za znęcanie się nad współwięźniami i donosicielstwo, mieli specjalne przywileje. Brzmi jak obóz koncentracyjny, prawda?

Kogo tam przetrzymywano? Polaków, Niemców, Ukraińców, Austriaków, Ślązaków, Holendrów, Francuzów i więźniów innych narodowości. Jeśli chodzi o Polaków, to byli to:

• działacze niepodległościowi,
• żołnierze AK,
• górnicy.

Od 1949 roku funkcjonowało tam Progresywne Więzienie dla Młodocianych w Jaworznie. Działało ono na zasadzie łagrów. Obóz oficjalnie zlikwidowano w 1956 roku i do tego czasu zginęło w nim ponad 6 tysięcy więźniów.

Obiekty sakralne w Jaworznie

W Jaworznie możesz zobaczyć wiele budynków sakralnych różnych wyznań. Szczególną uwagę warto zwrócić na:

Kolegiata św. Wojciecha i św. Katarzyny w Jaworznie

Budynek jest wyjątkowy ze względu na swój kształt oraz cały wygląd zewnętrzny. Został wybudowany w XVI wieku, ale od tamtego czasu był wielokrotnie przebudowywany (ostatni lat w latach 90.). Znajdują się tam:

• • cudowny obraz Matki Bożej Jaworznickiej (zwanej inaczej: Passawską),

• jeden z największych witraży w Europie (ma kształt trójkąta o wysokości 18,5 metra),

• barokowy ołtarz z czarnego marmuru z XVII wieku.

Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Jaworznie

Sanktuarium także wygląda wyjątkowo. Jest to dość nowy budynek, bo został wzniesiony dopiero w 1964 roku. Znajduje się w nim koronowany przez Jana Pawła II wizerunek Matki Boskiej, który jest kopią obrazu znajdującego się w kościele św. Alfonsa w Rzymie. 

Budynek po synagodze w Jaworznie

W Jaworznie dawniej znajdowała się wybudowana w XIX wieku synagoga. Podczas II wojny światowej zdewastowali ją hitlerowcy, przez co po wojnie została przebudowana na sklep. Dziś mieści się w niej pub. Znajdziesz go przy ul. Stanisława Stojałowskiego 4. 

Aktywny wypoczynek w Jaworznie

W Jaworznie znajdziesz m.in. Krytą Pływalnię (z basenem olimpijskim, jacuzzi, kilkudziesięciometrowymi zjeżdżalniami, saunami itd.), ośrodek nurkowania “Orka” (w zalanym kamieniołomie kopalni dolomitu. O nim za chwilę w części “Arboretum Park Gródek”), a także Zalew Sosina i Stadion Miejski. 

Dużym zainteresowaniem cieszą się także wspaniałe, nowoczesne parki na terenie miasta. Nic dziwnego, bo Jaworzno znajduje się w czołówce najbardziej zielonych miast w kraju. 41% powierzchni miasta pokrywają tereny zielone (zadrzewione), co daje Jaworznie 5. miejsce. 

Jakie parki warto odwiedzić? Przede wszystkim:

Park Angielski w Jaworznie

Park Angielski to idealne miejsce dla:

• tych, którzy chcą się wyciszyć (dla nich powstała specjalna strefa chilloutu),
• rodziców (i nie tylko!) z dziećmi (choć miasto nazwało tę strefę “dla matki z dzieckiem”, zdecydowanie każdy opiekun dziecka może tam z nim wpaść),
• zakochanych (białe altany niczym z romantycznych dramatów Szekspira oraz ozdobne pergole),
• tych, którzy chcą wypoczywać aktywnie (boiska do gry w bule oraz siatkówkę plażową, a także stół do ping-ponga i szachów).

W parku czeka na ciebie także mnóstwo oznaczonych alejek o ciekawych nazwach. Są one związane z legendami oraz współczesną historią miasta. Dookoła nich rośnie różnorodna i kolorowa roślinność (choć wiadomo, inaczej będzie tam wyglądać wiosną, a inaczej zimą). Jest tam nawet plenerowa biblioteczka!

To także idealne miejsce na szkolne (lub po prostu edukacyjne) wycieczki. Bujna roślinność, łąki kwietne, lapidaria z głazów narzutowych oraz budki lęgowe dla owadów, ptaków i nietoperzy z pewnością zainteresują małych poszukiwaczy przygód. 

Ośrodek Edukacji Ekologiczno-Geologicznej GEOsfera

Ogrody sensoryczne, tężnia solankowa, place zabaw, kładka widokowa, notozaury… to tylko niektóre z atrakcji GEOsfery. Odwiedzają ją nie tylko turyści, którzy zamówili wycieczkę z przewodnikiem i nijak nie mogą się od tego wymigać. Ośrodek Edukacji Ekologiczno-Geologicznej jest często odwiedzany nawet przez mieszkańców miasta. Ale… co to tak właściwie jest?

GEOsfera została założona w niecce dawnego kamieniołomu wapieni triasowych Sadowa Góra. Podczas wydobywania kamienia wapiennego, natrafiono na szczątki szkieletów mięczaków, ryb, głowonogów… a nawet prajaszczura – notozaurusa – sprzed 230 milionów lat.

GEOsfera to także:

• kolekcje roślinne (naturalne oraz wprowadzone),
• zaplecze do organizacji imprez rekreacyjnych i artystycznych (sala multimedialna, plac zabaw, grillowisko oraz amfiteatr),
• ogród sensoryczny (są tam także tabliczki zapisane alfabetem Braille’a),
• nauka przez doświadczenia (prowadzone są tam zajęcia zajęcia tematyczne z zakresu geologii, botaniki i geografii).

A wiesz, co jest najlepsze? Możesz tam wejść za darmo bez żadnych ograniczeń czasowych. 

Jaworznickie Planty i Wodny Plac Zabaw

Jaworznickie Planty z Wodnym Placem Zabaw to nie tylko zielone centrum miasta, ale także niesamowite połączenie nowoczesności z naturą. Dawniej mieściła się tam Kopalnia Węgla “Kościuszko”. Dziś za to są tam:

• wodny plac zabaw z fontannami różnego rodzaju (idealny podczas letnich upałów, nie tylko dla dzieci),
• tradycyjny plac zabaw dla tych, którzy nie przepadają za wodą (lub na chłodniejsze dni),
• ocenione pergole z ławkami i mnóstwem roślinności,
• makieta kopalni “Jacek Rudolf”.

Jeśli to nie jest idealne miejsce na odpoczynek w trakcie upałów, to już nie wiemy, co nim jest. Wpadnij tam koniecznie i obudź w sobie wewnętrzne dziecko. 

Arboretum Park Gródek w Jaworznie

Znasz te memy:

• Polećmy na Malediwy!

• Mamy Malediwy w domu [zdjęcie]?

Tak właśnie możemy ci powiedzieć w tym przypadku. Arboretum Park Gródek nazywany jest polskimi Malediwami, chociaż popływać tam nie można. Jest za to kawałek plaży i przepiękna, błękitno-lazurowa woda w zbiorniku Wydra. Możesz nad nią pospacerować kładką. 

Dlaczego nie można wchodzić do wody? Otóż Arboretum Park Gródek został założony w miejscu dawnej Cementowni Szczakowa (eksploatowano tam dolomit w latach 1880-1990). Powstały tam dwa zbiorniki wodne: Orka (18,5 metra głębokości. Są w nim zatopione dwie koparki oraz statek. Możesz je zobaczyć, nurkując pod opieką prywatnej bazy nurkowej) oraz Wydra (prowadzi przez niego kręta ścieżka). Nie można tam pływać, by nie zanieczyścić wody.

Dookoła znajdziesz łąki, murawy, siedliska naskalne, tereny podmokłe, bory i lasy. To wszystko za darmo. Możesz przyjść kiedy tylko chcesz (park jest otwarty 24/7). 

Park Podłęże w Jaworznie

Park Podłęże już dawno był lubiany przez mieszkańców, ale niedawno przeszedł przemianę, po której gości jeszcze więcej miłośników aktywnego i nieco spokojniejszego wypoczynku. Znajdziesz w nim:

• boiska (trawiaste do piłki nożnej, dwa do siatkówki, ze sztuczną nawierzchnią do koszykówki, dwa miniboiska trawiaste do piłki nożnej),
• siłownię zewnętrzną,
• stół do ping-ponga,
• tor do minigolfa, 
• ścieżkę zdrowia,
• ścieżkę sensoryczną,
• altany z ławkami,
• place zabaw,
• asfaltowe rolkowisko, 
• ściankę wspinaczkową,
• wybieg dla psów, 

Niedaleko znajduje się Velostrada (taka autostrada dla rowerów, bezkolizyjna, można po niej szybko i bezpiecznie jechać). 

Wolisz wypoczywać spokojniej? Nie ma problemu! Do dyspozycji masz ławki, hamaki, leżaki, ławostoły i grillowisko. Możesz poobserwować ptaki oraz owady w ich domkach. 

Wydawać by się mogło, że miasto w obszarze przemysłowym nie ma czym zachwycać. A jednak! Kiedy wpadniesz do Jaworzna przekonać się na własne oczy o tym, jak zielone jest to miejsce? 

Przypisy: 

[1] https://www.jaworzno.pl/ (dostęp z dnia 20.08.2024)

[2] http://www.muzeum.jaw.pl/mmj/powstanie-muzeum/ (dostęp z dnia 20.08.2024)