Czym jest balet i na czym polega?

Balet… czyli co dokładnie?

Słowo “balet” pochodzi od włoskiego “balletto”, które jest zdrobnieniem słowa “ballo”, a to oznacza… “taniec”. Nawet jeśli nie jest to zbyt kreatywne nazewnictwo, dobrze oddaje to, na czym balet polega. Znaczeń tego słowa jest jednak więcej:

• balet to rodzaj widowiska teatralnego, którego głównym, ale nie jedynym, środkiem wyrazu jest taniec (bazuje na choreografii dopasowanej do muzyki, najczęściej klasycznej. W tle można zobaczyć dekoracje, które są przygotowywane tak, by oddawały klimat całego spektaklu i wraz z tancerzami opowiadały historię),
• jest to także zespół baletowy, np. Balet Teatru WIelkiego, czyli Polski Balet Narodowy,
• tak samo nazywa się utwór muzyczny, który został napisany specjalnie do spektaklu baletowego,
• balet romantyczny, balet polski itd. to zaś nazwy całokształtu sztuki baletowej z konkretnej epoki, państwa lub regionu. 

Mając na uwadze ten fakt, będziesz potrafił rozróżnić, o jakim balecie aktualnie jest mowa (przykład: balet “Jezioro Łabędzie” to widowisko teatralne, balet gruziński to określenie sztuki baletowej z Gruzji, która to może wyróżniać się konkretnymi cechami na tle baletu z innych krajów). 

Balet jest uznawany za formę sztuki wyższej. Zrozumienie go wymaga nie tylko wrażliwości, ale także znajomości sztuki oraz posiadania pewnej wiedzy o świecie. Jest to sztuka elitarna także dlatego, że przygotowanie widowiska baletowego trwa bardzo długo i wymaga czegoś więcej niż “wrodzony talent”: poświęcenia, długotrwałej i systematycznej pracy ze swoim ciałem, siły i elastyczności, a ponad to wszystko także delikatności. Choć taniec ten wymaga wiele wysiłku, na scenie tancerze mają wyglądać tak, jak gdyby ważyli tyle, co piórko. To jednak nie jest tylko taniec, ponieważ tancerze opowiadają swoimi ruchami jakąś historię. Muszą więc mieć nieco zdolności aktorskich. Nawet najmniejsze gesty mają przekazywać emocje. Co ważne, taniec w balecie opiera się na 5 pozycjach nóg, które opracował Pierre Beauchamp. Towarzyszy mu muzyka, najczęściej poważna oraz szczegółowo przygotowana scenografia, które mają wzmacniać przekaz i ułatwiać przekazywanie historii. 

W balecie na scenie możemy zobaczyć:

• pojedynczych tancerzy, których nazywamy solistami,
• duety,
• całe grupy baletowe.

Najbardziej znane spektakle baletowe 

W kinach co miesiąc zobaczysz nowe produkcje. Za to spektakle baletowe bywają niezmienne od setek lat (choć nowości się pojawiają, nie są one zbyt częste). Są takie przedstawienia, które zachwycały w XIX wieku i zachwycają nadal. Bazują one najczęściej na muzyce znanych kompozytorów, takich jak Siergiej Prokofiew czy Piotr Czajkowski. Musisz bowiem wiedzieć, że taniec w balecie to nie wszystko. Równie ważna, o ile nawet nie ważniejsza, jest właśnie muzyka, która nie tylko opowiada historię, ale także potęguje emocje wśród widzów. Bez niej żadne przedstawienie nie robiłoby takiego wrażenia. Sprawdźmy, jakie są najbardziej znane spektakle baletowe.

“Jezioro Łabędzie”

Spektakl, który jest uważany za najważniejszy i największy w całej historii baletu, został stworzony na bazie muzyki Piotra Czajkowskiego. Premiera w 1876 roku… nie była udana. Dopiero niemal 20 lat później w Petersburgu spektakl z muzyką Modesta Czajkowskiego, który przerobił dzieło brata Piotra, zdobył uznanie krytyków i widzów na całym świecie. 

O czym opowiada? O księciu, który zakochał się w kobiecie. Jest ona ofiarą klątwy i każdej każdego dnia przybiera postać łabędzia. 

“Święto Wiosny”

To nowatorskie jak na 1913 rok dzieło korzysta ze schematów baletu rosyjskiego. Jego dynamika odzwierciedlająca nastroje społeczne tamtego okresu wywołała spore emocje nawet w Paryżu. 

Spektakl opowiada o pogańskich rytuale. Pojawia się w nim surowość i okrucieństwo. Muzyka wykorzystywana w przedstawieniu wywołała skandal między innymi przez to, że kompozytor, Igor Strawiński, wykorzystał zupełnie nowe środki wyrazu. 

“Dziadek do orzechów”

Możesz nie zdawać sobie sprawy, ale to słynne na całym świecie dzieło zostało stworzone w 1892 roku przez Piotra Czajkowskiego. Premiera sztuki miała miejsce w Petersburgu, a choreografia wywołała zachwyt w wielu krajach. 

Historia opowiada o małej Klarze, która śpiąc śni o swoich zabawkach. W jej sennych marzeniach one ożywają. Tytułowy dziadek do orzechów walczy z królem myszy. Po wygranej bitwie zmienia się w księcia, który z księżniczką Klarą wyrusza do Krainy Słodyczy.

Spektakl ten jest wystawiany najczęściej w okolicach Bożego Narodzenia, ponieważ sama historia jest typowo świąteczna. Choć opowiada o małej dziewczynce, zachwyca nie tylko dzieci, ale także dorosłych.

“Śpiąca Królewna”

Przedstawienie to bazuje na baśni o śpiącej królewnie oraz na muzyce Piotra Czajkowskiego. Już podczas premiery w Petersburgu w 1890 roku spotkało się ono z pozytywnymi opiniami. Sam dwór królewski zachwycał się dekoracjami i kunsztem tancerzy. 

Historia opowiada o uśpiosenk na sto lat królewnie, którą może zbudzić jedynie pocałunek prawdziwej miłości. Choć rola tytułowej królewny wydaje się statyczna, nic bardziej mylnego. Jej partie solowe są uważane za technicznie bardzo skomplikowane. Oprócz Aurory na scenie jest kilkanaście innych solistek, a do nich dochodzą także panowie. 

“Don Kichot”

Opowieść o błędnym rycerzu bazuje na powieści Miguela de Cervantesa i swoją premierę w formie baletowej miała w 1869 roku. To coś zupełnie innego niż proponowane przez nas wcześniej spektakle. “Don Kichot” ma w sobie nie tylko wdzięk i wirtuozerię typową dla baletu, ale także daje widzom sporą dawkę śmiechu.

Rycerz z La Manchy tęskni za sprawiedliwością, o którą walczy każdym swoim czynem. Akcja toczy się w Hiszpanii, gdzie rycerz i jego giermek ratują Dulcyneę przed wiatrakami. 

“Romeo i Julia”

Dramat Shakespeare’a także ma swój baletowy odpowiednik. Stanowi on podstawę Opery Paryskiej. Powstał w 1935 roku. Muzykę stworzył Siergiej Prokofiew (niektórzy uważają, że to jego najznakomitsze dzieło, ponieważ wyróżnia się złożonością melodyczno-rytmiczną. Muzyka odwzorowuje to, co czują czytelnicy “Romea i Julii”).

Opowiada o nieszczęśliwej miłości młodych ludzi pochodzących z dwóch zwaśnionych rodów. Julia postanawia popełnić udawane samobójstwo. Gdy Romeo widzi jej “martwe” ciało, sam pozbawia się życia. Julia się budzi i widzi ukochanego… po czym popełnia tym razem już prawdziwe samobójstwo.

“Giselle”

“Giselle” nazywany także “Giselle ou Les Willis” to balet, który jest sztandarowym dziełem francuskiego baletu romantycznego. Muzykę do niego stworzył Adolphe Charles Adam, a premiera miała miejsce w Paryżu w 1841 roku. Co ciekawe, spektakl powstał na specjalne zamówienie baletmistrza Opery Paryskiej. Bazuje na pewnej legendzie, do której muzyka powstała w ciągu tygodnia. 

Sztuka opowiada o Giselle, która jest piękną dziewczyną ze wsi. O jej rękę stara się leśniczy, ale ona jest zakochana w pewnym młodzieńcu (nie zdaje sobie sprawy, że to książę w chłopskim przebraniu). Prawda wychodzi na jaw podczas świętowania winobrania. Przebrany książę bawi się w najlepsze, a w tym czasie zjawia się leśniczy z szatami księcia. Giselle z rozpaczy odbiera sobie życie szablą ukochanego, a książę próbuje iść w jej ślady. W drugim akcie przenosimy się do świata fantastyki, w którym pojawia się duch dziewczyny. 

“Sen nocy letniej”

“Sen nocy letniej” to kolejne dzieło Shakespeare’a, które otrzymało swoją wersję baletową. 17-letni wówczas Mendelssohn stworzył do niego “Uwerturę koncertową”, która dotarła do uszu króla pruskiego. Ten polecił kompozytorowi stworzenie muzyki do całego spektaklu baletowego. Melodia jest lekka, liryczna i romantyczna. Słychać w niej fantastykę, która towarzyszy całej opowieści. 

Sztuka opowiada historię trzech par:

• Demetriusza i Heleny,
• Hermii i Lizandra,
• króla elfów Oberona i jego nieposłusznej żony Tytanii. 

Ojciec Hermii nie chce zgodzić się na ślub z Lizandrem, więc kochankowie uciekają do lasu. Podąża za nimi Demetriusz, który jest zazdrosny o Hermię. W ślad za nim biegnie zrozpaczona z miłości Helena. W ich historię mieszają się leśne duchy i elfy. 

“Carmen”

Sztuka powstała w 1949 roku, a muzykę do niej stworzył Georges Bizet. Kompozycja jest ognista i pełna emocji, kolory kostiumów i scenografii są żywe, a samo przedstawienie niezwykle dynamiczne. Pojawiają się w niej różne style tańca, a balet jest jednym z nich. Premiera przedstawienia nie spotkała się z gromkimi brawami w Paryżu, ale w Londynie została przyjęta pozytywnie. 

Opowiada o ekscytującej historii miłosnej Carmen i Don Josego. Akcja toczy się w hiszpańskiej Sewilli, a muzyka i taniec doskonale oddają klimat tego miejsca. 

“Dama Kameliowa”

Choć spektakl ten powstał w 1978 roku, bazuje na muzyce Fryderyka Chopina oraz powieści “Dama Kameliowa” Aleksandra Dumasa (syna) opublikowanej w 1848 roku. Opowiada tak naprawdę o synu sławnego pisarza, który wdaje się w burzliwy romans. Ten szybko kończy się rozstaniem, ale na zawsze zmienia życie młodego Aleksandra. Kobieta, w której się tak zakochał, to paryska kurtyzana znana jako Marie Duplessis. Mężczyzna chciał, by dla niego porzuciła swoją profesję, ale ona nie chciała rezygnować z luksusowego życia, na które mogła sobie dzięki niej pozwolić. Niestety, niedługo później zmarła na gruźlicę. Choć w spektaklu nie występują prawdziwe imiona, nikt nie ma wątpliwości, że w powieści pisarz opowiedział swoją własną historię. Całe przedstawienie jest mroczne i przeznaczone tylko dla dorosłych widzów. 

Wiesz już, na czym polega balet i jakie są najsłynniejsze spektakle. Teraz pora, byś zobaczył któryś z nich na własne oczy.