Historia kamishibai, czyli papierowego teatru

Kamishibai nie ma tak długiej historii jak pantomima czy inne formy sztuki pochodzące ze starożytności. Najprawdopodobniej pojawiła się w średniowieczu, a dokładniej w XII wieku. Wtedy to buddyjscy mnisi żyjący w świątyniach przekazywali niepiśmiennej publiczności umoralniające opowieści. Robili to za pomocą rulonów pokrytych obrazkami, które układały się w spójną historię. 

Przez długi czas kamishibai wykorzystywano tylko w ten sposób. Później ta forma sztuki zawitała do XX-wiecznej Japonii, w której spektakle małego teatrzyku stały się alternatywną dla ubogiej publiczności (bogaci mogli sobie pozwolić na oglądanie filmów). Jednocześnie bezrobotni artyści znaleźli pracę. 

W 1923 roku powstała pierwsza opowieść kamishibai dla dzieci. W tamtym czasie zaczynali tworzyć znani dziś mangowi artyści, tacy jak chociażby:

• Shigeru Mizuki,
• Goseki Kojima. 

Rozkwit kamishibai

Złoty okres kamishibai miał miejsce w latach 50. Teatrzykowi artyści przemierzali całą Japonię, opowiadając fascynujące historie m.in. o Ogon Batto oraz innych superbohaterach. Owe wędrówki były możliwe i niezbyt obciążające, ponieważ rozłożenie teatrzyku trwa kilka sekund (tak samo jak złożenie go). Można go przewozić nawet na rowerze, przez co artyści nie potrzebowali bardziej rozbudowanych środków transportu. 

W latach 60. sztuka ta odeszła na jakiś czas w zapomnienie. Wtedy królowały pierwsze komiksy (także mangi), prasa codzienna oraz telewizja. Dziś, w XXI wieku, kamishibai powraca głównie dzięki działaniom Międzynarodowego Stowarzyszenia Kamishibai w Tokio (The International Kamishibai Association of Japan, IKAJA). Powstało ono w 2001 roku i pełni ważną rolę edukacyjną dla dzieci i młodzieży na całym świecie. 

Dzisiejsze kamishibai

W latach 70. Edith Montelle przywiozła kamishibai do Europy. To animatorka, bibliotekarka i szefowa kolekcji wydawniczej Slatkine w Szwajcarii, jak również propagatorka sztuki opowiadania. “Jej” kamishibai zachowało zarówno formę, jak i samą ideę teatrzyku. Treści jednak nie bazują na tych tradycyjnych czy buddyjskich, ale są dopasowywane do warunków oraz tradycji kulturowych nie tylko państw, ale nawet poszczególnych regionów. Najważniejsze jest to, by między czytającym/opowiadających a widzami było głębokie porozumienie, które zaś prowadzi do współodczuwania.

Dziś przedstawienia kamishibai mogą być wystawiane zarówno w domach, jak i w bibliotekach, księgarniach, przedszkolach, plenerze czy nawet w szpitalach. W krajach zachodnich forma ta jest najczęściej wykorzystywana w przedszkolach (stanowi formę pomocy dydaktycznej). 

Dlaczego warto korzystać z kamishibai, jeśli zależy nam na rozwoju dzieci? Kamishibai uczy:

• opowiadać,
• czytać na głos,
• rysować,
• pisać opowiadania.

Umiejętności warto oczywiście dopasować do wieku i możliwości dziecka.

Dla najmłodszych jest to najczęściej pierwsze zetknięcie z teatrem. Co ważne dla maluchów, widzowie także mogą brać udział w przedstawieniu (a tak najłatwiej zdobyć uwagę dzieci). Przedstawienia uczą, bawią i rozwijają wyobraźnię, a także pełnią odskocznię od pędzącego świata, w którym obrazy na ekranie zmieniają się wielokrotnie w ciągu chwili. 

Kamishibai wykorzystywany jest także przez tradycyjne teatry oraz teatry cieni. 

Rosnąca popularność

W dzisiejszych czasach kamishibai zyskuje coraz większą popularność na całym świecie. Są nawet specjalne wydawnictwa (tak, w Polsce także jest ich kilka), które stworzyły karty do kamishibai. Jedno z takich wydawnictw pojawiło się w 2011 roku za sprawą Wydawnictwa Risprint, które wprowadziło do Polski kamishibai by promować czytelnictwo wśród dzieci. Kolejne wydawnictwa pomysł podchwyciły i w 2012 roku Wydawnictwo Tibum (co ważne, jest to członek IKAJA) także dodało swoje propozycje kart. 

Od 2012 roku działają także warsztaty skierowane do nauczycieli, rodziców oraz bibliotekarzy (i każdego, kto chce się tej sztuki nauczyć. Nie jest to bowiem tak proste, jakby się wydawało, bo czytać/opowiadać trzeba umieć).

Jeśli szukasz wielojęzycznych kart do kamishibai, zajrzyj do Wydawnictwa kamishibai Kokoszka. 

Rola czytającego/opowiadającego

Wiesz dobrze, że opowiadanie opowiadaniu nierówne. Niektórzy potrafią to robić tak, że nawet mówiąc o sprzątaniu czy nawet siedzeniu będą opowiadać tak fascynujące historie, że nie będziemy chcieli przestać słuchać. Inni zaś opowiedzą ciekawą historię w nudzący sposób. 

W kamishibai ważne jest to, by opowiadać z zaangażowaniem, a przez to przekazywać emocje. Dodatkowo czytający/opowiadający musi być w ciągłej relacji ze słuchaczem, ponieważ ma on wspólnie z widzami przeżywać historię, a także komunikować i współodczuwać. Podczas czytania/opowiadania artysta musi być w ciągłym kontakcie wzrokowym z widzami, a także powinien korzystać z mimiki i gestykulacji. Dzięki temu opowieść stanie się żywa. 

Stwórz kamishibai w domu

W erze technologii cyfrowych dostęp do tradycyjnych form sztuki jest bardzo ważny. Dzięki niemu dzieci mogą wcielić się w różne role, a także zaangażować w słuchaną historię, a nie tylko pochłaniać bajki w telewizji odcinek za odcinkiem. 

Teatrzyk kamishibai możesz stworzyć samodzielnie w domu. Sam “stelaż” teatrzyka można przygotować samodzielnie lub zakupić. Opowiadania także. Na początku mogą to być zakupione karty, ale z czasem warto włączyć też tworzenie własnych historii najpierw przez rodziców, a później przez starsze dzieci. Nie krytykujemy tu jakości ilustracji, a skupiamy się na opowieści i przekazie. Takie samodzielnie przygotowane karty staną się fantastyczną pamiątką, którą nasze dzieci będą mogły pokazać swoim w przyszłości.

Teatrzyk kamishibai stanowi niezwykłą formę sztuki dla najmłodszych i pozwala im nauczyć się zarówno uważnego słuchania, jak i współodczuwania, a także opowiadania czy rysunku.