Czy Zakopane to tylko góry i Krupówki? Sprawdźmy!

Ciekawostki o Zakopanem

Zakopane kryje w sobie wiele ciekawostek: “Katownię Podhala”, kupowanie gór… 

Czy Zakopane jest dużym miastem?

Zakopane leży na południu Polski, dokładnie w województwie małopolskim i jest siedzibą powiatu Tatrzańskiego. Jest to największa miejscowość, która swoimi granicami dotyka Tatr. Potocznie nazywa się ją “zimową stolicą Polski”, ale również latem warto tam przyjechać. Chociaż miasto liczy niespełna 30 tysięcy mieszkańców, przechadzając się po nim możesz mieć wrażenie że mieszkają tam miliony.

Kiedy powstało Zakopane? Osada za 460 002 zł i 3 centy

Początkowo Zakopane było tylko jedną z wielu osad pasterskich. Pierwszy przywilej osadniczy podobno wydał Stefan Batory w 1578 roku i na ten rok datuje się też powstanie Zakopanego, ale dowodów niestety nie ma. Tak samo jak nie ma oryginału przywileju osadniczego z 1670 roku, ale w tym wypadku zachowały się chociaż odpisy.

Musisz wiedzieć że pierwotnie ta pasterska osada należała do króla, a później do cesarsko-królewskiego skarbu austriackiego. Później było jeszcze ciekawiej, bo Zakopane wraz z częścią Tatr zostało sprzedane węgierskiej rodzinie Homolacsów. 

Rozkwit Zakopanego rozpoczął się w drugiej połowie XIX wieku dzięki Tytusowi Chałubińskiemu. Osada zyskała wtedy miano “duchowej stolicy Polski”. W 1886 roku Zakopane zostało oficjalnie uznane za uzdrowisko, a już niedługo później liczyło 3000 mieszkańców. W tym czasie tereny należały do Niemców, którzy prowadzili rabunkową gospodarkę leśną. Na szczęście szybko zbankrutowali, więc doszło do licytacji, podczas której hrabia Władysław Zamoyski kupił Zakopane za 460 002 zł i 3 centy.  Dzięki niemu rosnąca osada została znacznie zmodernizowana (zbudowano chociażby wodociągi oraz szkołę, pocztę i inne budynki użytku publicznego). Zamoyski zadbał o dostępność telefonów oraz zalesienie stoków górskich, a także o budowę linii kolejowej. Liczba ludności stale rosła, aż w końcu w 1933 roku Zakopane oficjalnie stało się miastem.

Wojenne Zakopane

Podczas II wojny światowej Zakopane było ważnym punktem przerzutowym na Węgry. za to w piwnicach Hotelu “Palace” (o nim za chwilę) mieścił się areszt gestapo (nazywano go Katownią Podhala).

Skąd wzięła się nazwa “Zakopane”? A skąd “Krupówki”?

Dawno, dawno temu na dzisiejszych Krupówkach znajdowała się porośnięta sosnami polana, którą pewien mężczyzna postanowił wykarczować. Co to ma do nazwy miasta?  Otóż “wykarczować” to inaczej “przekopać”. Dlatego też zaczęto mówić, że to jest miejsce kopane, a z czasem zakopane. Nazwa Zakopane po raz pierwszy oficjalnie została zapisana w dokumentach z XVII wieku.

Może cię ciekawić także, skąd wzięła się nazwa Krupówki. Polana, która wcześniej się tam znajdowała, należała do rodziny Krupowskich, od których nazwiska nazwano najpopularniejszą ulicę w mieście.

Bogata historia = mnóstwo ciekawych miejsc do zobaczenia

Gdy Zakopane stało się ośrodkiem kulturalnym, zaczęły do niego przyjeżdżać różne ważne osobistości. Wśród nich są chociażby: Henryk Sienkiewicz, Stanisław Witkiewicz (jest on autorem tzw. stylu zakopiańskiego w budownictwie), Stefan Żeromski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer czy Jan Kasprowicz.

Przez rosnącą popularność (wtedy jeszcze) osady powstało Towarzystwo Tatrzańskie, które dbało o propagowanie wiedzy o Tatrach, a także ułatwienie turystyki oraz ochrony przyrody. niedługo później założone zostało Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. W międzyczasie powstał także Związek Przyjaciół Zakopanego, który doprowadził do powstania stałego Teatru Amatorskiego, a później także profesjonalnego. Na jego scenie występowały takie osobistości jak Helena Modrzejewska, Irena i Ludwik Solscy czy Antonina Hoffman.

Dobrze, dość już ciekawostek. Pora na zwiedzanie.

Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Nazywa się go także Starym Cmentarzem, ponieważ jest to pierwszy, założony jeszcze w drugiej połowie XIX wieku, zakopiański cmentarz. Jego nazwa pochodzi od nazwiska darczyńcy ziemi pod cmentarz, Jana Pęksy. A co oznacza “brzyz”? W gwarze góralskiej to po prostu urwisko nad potokiem. 

Dlaczego zachęcamy cię do pójścia na cmentarz? ponieważ Zobaczysz tam wiele interesujących, choć często o tragicznej historii, przedmiotów, m.in.:

• bramę cmentarną zaprojektowaną przez Stanisława Witkiewicza,
• krzyż i tablicę znajdujące się w centrum cmentarza (zostały ufundowane przez rodzinę Homolacsów po masakrach dokonanych przez Rosję w Warszawie i Wilnie w 1861 roku),
• nagrobki osób wybitnych i zasłużonych dla Zakopanego, Tatr i Podhala (by pochować tam zmarłych, potrzebna jest zgoda konserwatora zabytków),
• kilkanaście płaskorzeźb na kamiennym murze.

Same groby są niepowtarzalnymi dziełami sztuki. Są to: kapliczki, góralskie krzyże i podhalańskie rzeźby w kamieniu, metalu lub drewnie. 

Jakie ważne osoby zostały tam pochowane? M.in.:

• Stanisław Marusarz z żoną,
• Helena Marusarzówna,
• Kornel Makuszyński,
• Kazimierz Przerwa-Tetmajer,
• Tytus Chałubiński,
• Jan Długosz.

Warto się tam przespacerować.

Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem

To wielooddziałowa instytucja Kultury, którą współprowadzi Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i zarazem jedno z najstarszych muzeów w Polsce. Składa się ono z jedenastu oddziałów, z których aż siedem jest w Zakopanem.

Podczas projektowania budynku muzeum dochodziło do takich nieporozumień, że potrzebna była mediatorka. W końcu budowa się rozpoczęła w 1913, a zakończyła w 1924 roku. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że jeszcze podczas budowy muzeum zostało otwarte dla zwiedzających.

Pierwsze kolekcje przekazał dr Tytus Chałubiński i były to:

• zbiory skał z lat 1873-1887,
• zielnik mchów złożony z ponad 2700 okazów.

Później w muzeum pojawiły się także:

• pierwsze okazy fauny tatrzańskiej (ok. 400 sztuk),
• zbiory etnograficzne z 1889 roku.

Co dziś zobaczysz w Muzeum Tatrzańskim? M.in. eksponaty:

• związane ze sztuką,
• etnograficzne,
• przyrodnicze,
• historyczno-oświatowe,
• biblioteczno-archiwalne i nie tylko.

Oddziały Muzeum Tatrzańskiego, które możesz zobaczyć to:

• Galeria Władysława Hasiora,
• Galeria Sztuki na Kozińcu,
• Galeria Sztuki XX wieku w willi Oksza,
• Muzeum Stylu Zakopiańskiego,
• Muzeum Kornela Makuszyńskiego,
• Muzeum “Palace”,
• Dwór w Łopusznej,
• Chałupa Gąsieniców Sobczaków,
• Zagroda Sołtysów w Jurgowie,
• Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze,
• Zagroda Bafiów w Chochołowie.

Sam widzisz, że nie będziesz się nudzić. Uwierz nam, że w tych miejscach jest znacznie mniej ludzi niż na Krupówkach. Przyjrzyjmy się niektórym z nich nieco bliżej.[1]

Muzeum Kornela Makuszyńskiego w Zakopanem

Znajdziesz w nim podarowane przez wdowę po pisarzu zbiory biograficzno-literackie, poświęcone postaci Kornela Makuszyńskiego. Siedzibą Muzeum jest Willa “Opolanka”, w której państwo Makuszyńscy spędzali często wakacje, a po wojnie zamieszkali tam na stałe. W 1955 roku postawiono tam nawet pomnik pisarza, któremu towarzyszy stworzona przez niego postać Koziołka Matołka.

Hotel “Palace”

Najnowszym oddziałem Muzeum Tatrzańskiego jest Hotel “Palace”. Został wybudowany w 1930 roku w stylu modernistycznym. W czasie II wojny światowej była to siedziba Gestapo, a w jego piwnicach urządzono więzienie. Na parterze znajdowały się sale przesłuchań, w których stosowano tak okrutne tortury, że hotel został nazwany “Katownią Podhala”. 

Jesienią 1946 roku w hotelu odbył się proces przywódców Goralenvolku (była to inicjatywa o charakterze ideologicznym i administracyjnym, która miała na celu narzucanie miejscowej ludności “narodowości góralskiej” i germanizację).

Później mieściło się tam sanatorium przeciwgruźlicze, a następnie żłobek miejski. W związku z tym piwnice zostały przebudowane, a znaczna liczba napisów wydrapanych na ścianach przez więźniów została zamalowana.

1993 roku otwarto w nim Muzeum Walki i Męczeństwa Palace – “Katownia Podhala”.  znajdowało się ono w dawnych celach. Dzięki zaangażowaniu wielu osób, dziś muzeum znajduje się w całym budynku. Ekspozycja bazuje na materiałach archiwalnych, zeznaniach świadków, pamiątkach oraz dokumentach, dzięki czemu jest niezwykle autentyczna. Niektóre napisy wyryte w piwnicach udało się przywrócić, więc możesz je zobaczyć.[2]

Galeria Władysława Hasiora w Zakopanem

Galeria Władysława Hasiora to tradycyjna galeria sztuki, założona w 1985 roku w gmachu dawnego sanatorium, która funkcjonuje jako filia Narodowego Muzeum Tatrzańskiego. Zobaczysz w niej około 200 dzieł autorstwa tego słynnego malarza.

Muzeum Karola Szymanowskiego

To jedyna placówka Muzealna, która gromadzi pamiątki po kompozytorze Karolu Szymanowskim. By je zobaczyć, musisz udać się do willi “Atma”, zbudowanej w 1895 roku w stylu zakopiańskim jako pensjonat. Słowo “Atma” pochodzi z sanskrytu i oznacza “duszę”. 

Dlaczego akurat tam zostało urządzone muzeum? Ponieważ w tej willi Karol Szymanowski mieszkał przez 5 lat swojego życia. Zobaczysz w nim m.in.:

• obrazy Witkacego “Karol Szymanowski z muszką” oraz “Karol Szymanowski. Czerwone Wierchy”,
• odznaczenia przyznane Szymanowskiemu (m.in. Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Wawrzyn Akademicki, Order Legii Honorowej, Order Korony Włoch czy Złoty Krzyż Zasługi).

Galeria Antoniego Rząsy w Zakopanem

Jeśli lubisz oglądać rzeźby oraz dzieła sztuki współczesnej, koniecznie wybierz się do Galerii Antoniego Rząsy. Została ona wybudowana właśnie przez niego przy ul. Bogdańskiego 16a. Prowadzi ją syn artysty, dzięki czemu oprócz stałej wystawy rzeźb Antoniego Rząsy, możesz zobaczyć także czasowe wystawy sztuki współczesnej. To, na jaką wystawę trafisz, zależy od tego, kiedy przyjedziesz do Zakopanego (za każdym razem możesz trafić na zupełnie inne dzieła).

Galeria Kamiland w Zakopanem

Zupełnie inna jest Galeria Kamiland otwarta w 2021 roku. Zobaczysz w niej trofea sportowe oraz pamiątki. Jest tam prawie pół tysiąca eksponatów (w tym także fotografie czy dyplomy). 

Cała wystawa składa się z:

• • service room’u,

• Pokoju Klubowego (są tam trofea i zdjęcia zawodników założonego przez małżeństwo Stochów klubu KS Eve-nement Zakopane),

• pięć pomieszczeń, które w chronologiczny sposób prezentują kolejne etapy kariery sportowej Kamila Stocha (pokój drewniany – dzieciństwo i kariera juniorska, pokój diamentowy – początki dojrzałej kariery sportowej, pokój teatralny – mistrzowski sezon 2013/2014, pokój leśny – lata 2015-2017 oraz pokój kosmiczny – lata 2018-2020).

Miejska Galeria Sztuki im. Władysława Zamoyskiego

Została wybudowana w 1911 roku przez Władysława Zamoyskiego. Początkowo nazywano ją “Bazarem Polskim” i już wtedy pełniła funkcję galerii, ale ta konkretna Miejska Galeria Sztuki została otwarta w 2001 roku na miejscu dawnej galerii Biura Wystaw Artystycznych (tak, budynek przechodził z rąk do rąk). Zobaczysz w niej dzieła sztuki współczesnej, a także pokazy filmów, koncerty, spotkania autorskie oraz coroczne Salony Marcowe, czyli ogólnopolskie targi sztuki współczesnej.

Muzeum Harcerskie im. Olgi i Andrzeja Małkowskich w Zakopanem

Muzeum zostało otwarte w 2001 roku, w 90. rocznicę powstania harcerstwa. Co w nim zobaczysz?

• pamiątki po rodzinie Małkowskich (meble, odznaczenia, książki, dokumenty, pamiętniki, zdjęcia, mundury),
• dokumentację dotyczącą dziejów harcerstwa w Zakopanem i na Podhalu,

a na koniec będziesz mógł zakupić wydane przez Stowarzyszenie książki związane z historią harcerstwa oraz z rodziną Małkowskich.

“Z miłości do dzikości” – Tatrzański Park Narodowy

Duża różnica wzniesień, piętrowość klimatu, bogata fauna i flora… czego chcieć więcej? Wszystko to znajdziesz na powierzchni 785 km2 Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wspinając się coraz wyżej, będziesz obserwować zmieniającą się roślinność. Najniżej osłonią cię lasy świerkowe, jodłowe i bukowe. Potem czeka na ciebie niemal wyłącznie bór świerkowy, a jeszcze wyżej piętro kosodrzewiny. Dalsza wspinaczka doprowadzi cię do typowych górskich hal, na których często wypasają się owce. Im wyżej, tym mniej roślin.

A zwierzęta? Przy odrobinie szczęścia (a może nawet nieszczęścia) możesz zobaczyć jelenie, sarny, rysie, łasice oraz niedźwiedzie brunatne. Są też endemity, czyli takie gatunki, które występują wyłącznie w Tatrach. Są to chociażby świstak tatrzański, który jest podgatunkiem świstaka alpejskiego (to ten sam, który zawija czekoladę Milka w sreberka).[3]

Centrum Edukacji Przyrodniczej Tatrzańskiego Parku Narodowego

Nazywano je wcześniej Muzeum Przyrodniczym Tatrzańskiego Parku Narodowego, ale w 2004 roku zmieniono jego nazwę. W związku z tą zmianą zmodernizowano wystawę i rozpoczęto realizację różnych programów edukacyjnych skierowanych zarówno do turystów, jak i do społeczności lokalnej. Dziś możesz tam zobaczyć nowoczesną multimedialną ekspozycję przyrodniczą, która zdecydowanie odmieni twoje przekonania na temat muzeów.

Ciekawostką jest to, że w owym Centrum znajduje się także Ośrodek Dokumentacji Tatrzańskiej im. Zofii Radwańskiej-Paryskiej i Witolda Paryskiego. Zobaczysz tam więc książki, czasopisma, fotografie, mapy oraz karty pocztowe, a także wiele, wiele więcej.

Spacery, kolejki górskie i nie tylko

Będąc w Zakopanem, warto skorzystać z:

• kolei linowo-terenowej na Gubałówkę,
• kolei linowej na Kasprowy Wierch,
• kolei krzesełkowej na Butorowy Wierch,

by zobaczyć miasto z góry, a także przespacerować się jednym ze szlaków turystycznych. Jest ich mnóstwo. Na pewno nie będziesz się nudzić.

To jak, wygodne buty już czekają? 

Przypisy: 

[1] https://muzeumtatrzanskie.pl/ (dostęp z dnia 09.07.2024)

[2] https://muzeumpalace.pl/utworzenie-muzeum-palace/ (dostęp z dnia 09.07.2024)

[3] https://tpn.gov.pl/ (dostęp z dnia 09.07.2024)