Czasopisma teatralne – które warto znać i czytać?

Czym jest czasopismo teatralne i co można w nim znaleźć?

Czasopisma teatralne to wszystkie publikacje periodyczne, które ukazują się w określonym rytmie – dzienniki, tygodniki, miesięczniki, kwartalniki czy roczniki – a także wydawnictwa jednorazowe, jak jednodniówki, almanachy (roczne publikacje), kalendarze czy sprawozdania. Ich wspólnym mianownikiem jest tematyka związana z teatrem – zarówno zawodowym, jak i amatorskim, z teatrami kabaretowymi, rewiowymi, cyrkiem czy innymi formami widowisk performatywnych.

Do tej grupy zaliczają się także tytuły, które nie mają słowa “teatr” w nazwie, ale w całości lub w przeważającej części poświęcone są zagadnieniom teatralnym – od kwestii artystycznych, przez administracyjne, po techniczne zaplecze scen i wydarzeń.

Większość takich pism to także czasopisma kulturalno-społeczne, dlatego jest ich naprawdę dużo. Znajdziesz tu zarówno czasopisma łączące teatr z filmem, muzyką, literaturą czy sztukami wizualnymi, jak i pisma informacyjno-rozrywkowe, które śledzą wybrane aspekty życia scenicznego. 

W węższym znaczeniu “czasopisma teatralne” to już publikacje specjalistyczne – w całości poświęcone teatrowi dramatycznemu, operowemu, lalkowemu lub konkretnym dziedzinom, takim jak dramaturgia czy scenografia. I głównie takim się tutaj przyjrzymy.

Jakie czasopisma o teatrach są dostępne na rynku?

Patrząc na treść i pełnione funkcje, można wyróżnić sześć głównych typów czasopism teatralnych (niektóre z przykładów już nie są wydawane):

1. Naukowe – skupiają się na refleksji teoretycznej i dyskusjach o sztuce teatru. Publikują opracowania z historii teatru polskiego i światowego oraz materiały źródłowe.
   Przykład: “Pamiętnik Teatralny”.
   Idealne dla osób, które interesują się teatrem jako dziedziną sztuki, a także jego historią i stronami technicznymi.
2. Artystyczne – prezentują twórczość związaną z krytyką teatralną, a także wypowiedzi reżyserów, aktorów i scenografów oraz specjalistyczne ankiety.
   Przykład: “Notatnik Teatralny”.
   Idealne dla osób, które interesują się głębszą interpretacją spektakli czy pracą poszczególnych osób związanych z branżą.
3. Popularne – relacjonują bieżące życie teatralne w kraju i za granicą, publikują repertuary, omówienia dramatów i spektakli, wywiady z artystami, anegdoty i materiały humorystyczne.
   Przykład: “Teatr”.
   Idealne dla osób, które interesują się teatrem, ale od tej “ludzkiej” strony – życiem i twórczością osób związanych z branżą, premierami czy aktualnym repertuarem.
4. Instruktażowe – przygotowane z myślą o teatrach amatorskich. Zawierają opracowania sceniczne, wskazówki techniczne, projekty scenografii i kostiumów oraz recenzje dramatów pod kątem ich przydatności repertuarowej.
   Przykłady: “Teatr Ludowy”, “Scena”.
   Idealne dla osób związanych z teatrem amatorskim. 
5. Branżowe – informują o działalności organizacji i osób związanych z teatrem i estradą, publikują regulaminy, statuty, sprawozdania i komunikaty.
   Przykład: dawna “Scena Polska”, organ ZASP-u.
   Idealne dla osób, które interesują się bardziej “techniczną” stroną teatru.
6. Reklamowo-promocyjne – zapowiadają spektakle, koncerty i inne wydarzenia.
   Przykłady: “Dziś Grają”, “Dokąd Pójść”.
   Idealne dla osób, które chcą być na bieżąco.

Można je też podzielić ze względu na wydawcę:

• czasopisma wydawane przez teatry – często w formie rozbudowanych programów, np. “Front Teatralny”, “Wiadomości Redutowe”, “Scena Lwowska”, “Świat Kulis”, “Łódź Teatralna”. Są idealne dla osób, które chcą być na bieżąco lub które mają swoje ulubione teatry i chcą się im bliżej przyglądać, niekoniecznie tylko oglądając spektakle, 
• czasopisma wydawane przez stowarzyszenia i związki zawodowe – np. “Pol.Za.Wid.”, “Teatr w Szkole”. 
• czasopisma niezależne – samofinansujące się, np. “Ekran i Scena”, “Życie Teatru”, “Foyer”.

Typowe formy publikacji w czasopismach teatralnych to m.in. kroniki repertuaru, korespondencje z innych miast, wywiady, portrety aktorów, felietony, artykuły problemowe, analizy dramatów, porady sceniczne, a nawet manifesty i polemiki. Możesz znaleźć takie czasopismo, które porusza bliskie ci tematy lub które robi to w sposób, który po prostu lubisz (np. publikując wywiady z osobami z branży czy artykuły naukowe). Nie musisz czytać pisma od deski do deski, możesz wybierać tylko to, co cię interesuje. Są też pisma dwujęzyczne, które – jeśli interesujesz się teatrem – możesz wykorzystać do nauki języków obcych.

Krótka historia czasopism teatralnych 

Pierwsze czasopisma teatralne pojawiły się w XVIII wieku w Europie, m.in. w Anglii (“The Theater” Richarda Steele’a), Francji (“L’Observateur des Spectacles”, “Journal des Théâtres”) i Niemczech (“Theatralische Bibliothek” Gottholda E. Lessinga). Za to w Polsce ich początki przypadają na czasy stanisławowskie. Za pierwsze pismo tego typu uznaje się “Kalendarzyk Teatrowy Dla Powszechnej Narodu Polskiego Przysługi, dany na rok przestępny 1780” (długi tytuł, wiemy, ale nie musisz go pamiętać, bo nie przetrwał jako regularnie wydawane czasopismo do dziś).

Już w XIX wieku w Polsce ukazało się aż 45 tytułów czasopism teatralnych. Do najważniejszych należały pierwsze pisma krytyczne:

• “Tygodnik Muzyczny i Dramatyczny” (1820–1821),
• “Gazeta Muzyczna i Teatralna” (1865–1866),
• “Echo Muzyczne i Teatralne” (1883–1907).

Został wydany także pierwszy dziennik “Antrakt. Gazeta Teatralna” (1877). Wiele z nich ukazywało się zgodnie z rytmem pracy scen, np. “Kuryer Teatralny Lwowski” (1870) czy krakowski “Afisz Teatralny” (1871–1877) wydawano aż cztery razy w tygodniu.

Tradycją tamtych czasów było też wydawanie nowych numerów po premierach i dystrybucja wraz z programem, co kontynuowały m.in. “Ilustrowany Przegląd Teatralny”, “Listy z Teatru” czy “Scena Lwowska”.

W dwudziestoleciu międzywojennym w Polsce ukazało się około 200 czasopism teatralnych. Wśród tych najważniejszych były:

• “Scena Polska” (red. Władysław Zawistowski, potem Tymon Terlecki),
• “Życie Teatru” (red. Wiktor Brumer),
• “Teatr Ludowy” (red. Jędrzej Cierniak).

Po II wojnie światowej powstało dziesięć nowych tytułów, m.in. “Front Teatralny”, “Łódź Teatralna”, “Rzeczy Teatralne”, “Scena Wrocławska”, a także niezależne od scen “Teatr” (Kraków, Warszawa) i “Listy z Teatru”. W 1950 roku wszystkie pisma poza “Teatrem” zlikwidowano. “Teatr” ukazuje się do dziś, zmieniając redaktorów i częstotliwość wydań. Opowiemy o nim za chwilę. 

W latach 50. powstały też ważne tytuły:

• “Pamiętnik Teatralny” – kwartalnik naukowy o historii i krytyce teatru (od 1952, założycielem był Leon Schiller),

• “Dialog” – miesięcznik poświęcony dramaturgii współczesnej, zarówno tej teatralnej, jak i filmowej, radiowej oraz telewizyjnej (od 1956, inicjatorzy Adam Tarn i Konstanty Puzyna),

• “Scena” – pismo o ruchu amatorskim i widowiskach estradowych (od 1908),

• “Teatr Lalek” – kwartalnik o lalkarstwie zawodowym i amatorskim (od 1950, z przerwami).

Po 1989 roku, wraz z końcem monopolu państwowego w prasie, młode pokolenie krytyków, badaczy i pasjonatów teatru zaczęło tworzyć nowe czasopisma.

W latach 1990–1992 ukazywał się “Goniec Teatralny” – tygodnik o bieżącym życiu scen. W 2005 powstało “Foyer” – ilustrowany magazyn promujący modę na teatr i odsłaniający kulisy instytucjonalnego życia sceny.

Najważniejsze tytuły tego okresu to:

• “Didaskalia. Gazeta Teatralna” (Kraków, od 1994) – pismo o najciekawszych zjawiskach w polskim i światowym teatrze, analizowanych w kontekście najnowszej teorii sztuk widowiskowych,
• “Notatnik Teatralny” (Wrocław, od 1991) – forum dla praktyków i teoretyków teatru.

Współczesne czasopisma teatralne – które warto przeczytać?

Wiele z wcześniej wymienionych czasopism już nie istnieje. Przyjrzyjmy się więc tym, które do dziś możesz przeczytać w coraz to nowszych wydaniach.

“Didaskalia. Gazeta Teatralna”

“Didaskalia. Gazeta Teatralna” to dwumiesięcznik wydawany przez Instytut im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu. Będzie idealny dla ciebie, jeśli interesujesz się współczesnym teatrem. Znajdziesz tam recenzje spektakli z Polski i ze świata, teksty teoretyczne i praktyczne, recenzje książek, eseje, wywiady oraz opinie związane ze sztukami widowiskowymi.

Pierwszy numer ukazał się w grudniu 1993 roku w Krakowie, początkowo pod patronatem Uniwersytetu Jagiellońskiego (do numeru 76). Od marca 2007 roku wydawcą jest, jak wspomnieliśmy, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, współpracujący z Wydziałem Polonistyki UJ. Jeśli chciałbyś znaleźć redakcję, jest w Krakowie.

Pismo obejmuje refleksją krytyczną:

• teatr dramatyczny, 
• taniec, 
• performance, 
• sztuki wizualne,
• operę.

Łączy bieżące wydarzenia z perspektywą historyczną i najnowszą myślą humanistyczną. Ważną częścią są bloki tematyczne poświęcone wybranym zagadnieniom teoretycznym, politycznym i filozoficznym. Dzięki temu znajdziesz tam przeróżne punkty widzenia oraz informacje, na bazie których możesz wyrobić własny teatro-pogląd. 

“Didaskalia” biorą także udział w wydarzeniach kulturalnych, obejmując je własnych patronatem. Współpracowały m.in. z:

• Międzynarodowym Festiwalem Teatralnym Dialog we Wrocławiu,
• Opolskimi Konfrontacjami Teatralnymi “Klasyka Polska”,
• Międzynarodowym Festiwalem Teatralnym “Kontakt”,
• Międzynarodowym Festiwalem Sztuki Lalkarskiej,
• Konferencją “Tadeusz Kantor a Niemcy i Szwajcaria”,
• Brave Festival,
• Ogólnopolskim Przeglądem Teatrów Małych Form “Kontrapunkt”. 

“Teatr”

“Teatr” to miesięcznik poświęcony teatrowi współczesnemu, wydawany od 1945 roku. Znajdziesz w nim chociażby recenzje premier, festiwali teatralnych, książek o teatrze, a także eseje i felietony.

Pierwszy numer ukazał się w Krakowie, a od czerwca 1946 roku pismo ukazuje się regularnie. W latach 1952–1981 “Teatr” był dwutygodnikiem (przez to, że były opóźnienia w druku), a później – po zawieszeniu w stanie wojennym – wrócił już jako miesięcznik.

W latach 90. wydawcą był Związek Artystów Scen Polskich. Potem wydawcy się zmieniali przez kilka kolejnych lat, aż w latach 2006-2010 przejęła go Biblioteka Narodowa, a następnie – od 2010 roku – Instytut Książki. Od tego samego roku redaktorem naczelnym jest Jacek Kopciński.

“Teatr” zajmuje się nie tylko sferą wydawniczą, ale także przyznaje prestiżowe nagrody:

• Nagrodę im. Konrada Swinarskiego – od 1976 roku dla najlepszego reżysera sezonu. Laureatami zostali już m.in.: Andrzej Wajda, Jerzy Jarocki, Krystian Lupa, Grzegorz Jarzyna, Krzysztof Warlikowski, Jan Klata,
• Nagrodę im. Aleksandra Zelwerowicza – od 1984 roku dla najlepszej aktorki i aktora sezonu. Laureatami dotychczas zostali m.in. Krystyna Janda, Maja Ostaszewska, Jerzy Trela, Zbigniew Zapasiewicz, Adam Woronowicz, Andrzej Chyra.

Zdarza się również, że “Teatr” chce kogoś docenić i z tej okazji przyznaje nagrody specjalne. Wśród nich były już m.in.:

• Nagroda Specjalna z okazji sześćdziesięciolecia miesięcznika przyznana Jerzemu Jarockiemu w 2006 roku,
• Nagroda Specjalna za całokształt twórczości artystycznej przyznana Danucie Szaflarskiej w 2007 roku,
• Nagroda Specjalna za całokształt twórczości artystycznej przyznana Andrzejowi Łapickiemu w 2008 roku, 
• Nagroda Specjalna za nadzwyczajną twórczą wszechstronność objawioną zarówno w działalności aktorskiej, jak i translatorskiej przyznana Jerzemu Radziwiłowiczowi w 2009 roku. 

“Pamiętnik Teatralny”

“Pamiętnik Teatralny” jest polskim kwartalnikiem naukowym, który wydaje Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Został założony w 1952 roku przez Leona Schillera. Możesz w nim przeczytać o historii i historiografii teatru oraz dramatu i widowisk, a także poszczególnych postaciach związanych z danymi epokami teatralnymi. Nie jest jednak nudny, ponieważ skupia się na szeroko rozumianej polskiej kulturze teatralnej, a ta jest różnorodna. Dlatego też w “Pamiętniku Teatralnym” znajdziesz różne konteksty, a także powiązania z innymi dziedzinami sztuki. Ponadto są w nim badania nad innymi kulturalny teatralnymi i performatywnymi. Co jakiś czas pojawiają się w nim nowe tematy, które mogą cię zainteresować. 

Czasopismo jest wydawane w dwóch językach – polskim i angielskim. Jeśli interesujesz się teatrem na tak głębokim poziomie, może być to fajna forma nauki języka. Tym bardziej, że zespół redakcyjny jest międzynarodowy, więc i język jest “prawdziwy”, a nie czysto książkowy.

Pismo dzieli się na trzy działy:

• “Rozprawy i artykuły” (oryginalne artykuły naukowe),
• “Prezentacje” (przeglądy i recenzje ważnych książek związanych z teatrem),
• “Wspomnienia”. 

Przeznaczone jest głównie dla badaczek i badaczy, a także dla studentek i studentów literaturoznawstwa, kulturoznawstwa, teatrologii i teorii tańca czy nawet choreologii. Możesz po niego sięgnąć także wtedy, gdy po prostu interesujesz się tą stroną teatru. 

“Notatnik Teatralny”

“Notatnik Teatralny” jest wydawany od 1991 roku jako jedno z najważniejszych czasopism teatralnym poświęconych polskiemu teatrowi współczesnemu w naszym kraju. Założycielem pisma jest Krzysztof Mieszkowski, który jednocześnie jest jego redaktorem naczelnym. 

Chociaż w 2018 roku wydawanie czasopisma zostało zawieszone, ale w końcu, w 2022 roku wrócił na rynek wydawniczy. Od tej pory jego wydawcą jest teatr współczesny. 

A co w nim znajdziesz? Możesz poczytać o:

• bieżącym życiu teatralnym (m.in. kolejnych pokoleniach młodych reżyserów),
• zmianach estetycznych, które zachodzą w teatrach,
• ideach, które charakteryzują cały proces twórczy,
• nowych tekstach dramatycznych. 

“Dialog”

“Dialog” to miesięcznik, który powstał w 1956 roku. Od tamtej pory wydawany jest w Warszawie jako czasopismo literacko-artystyczne. W 2010 roku wydawcą czasopisma został Instytut Książki. 

W miesięczniku znajdziesz:

• dramat lub scenariusz, który możesz przeczytać (najczęściej) jeszcze przed premierą teatralną bądź telewizyjną (jeśli lubisz być na bieżąco, koniecznie po niego sięgnij),
• przekłady dramatów obcych,
• eseje i felietony związane ze sztuką dramatyczną. 

Do zespołu redakcyjnego “Dialogu” należą m.in. Zuzanna Berendt, Helena Dziurnikowska, Dorota Jovanka Ćirlić, Justyna Jaworska, Barbara Klicka, Ewa Hevelke, Piotr Olkusz, Joanna Krakowska, Małgorzata Semil czy Anna Kruk.

“Scena”

„Scena” to miesięcznik poświęcony kulturze i edukacji teatralnej, który – jak mówią jego twórcy – zamiast koncentrować się na wielkich scenach, woli zaglądać na ich artystyczne i geograficzne obrzeża. Znajdziesz w nim m.in.:

• relacje z lokalnych festiwali i przeglądów, 
• opisy warsztatów oraz programów edukacyjnych, 
• a także recenzje premier teatrów studenckich i szkolnych.

To jedyne pismo w Polsce, które systematycznie prowadzi “współczesne archiwum” amatorskiego ruchu teatralnego. Obok tego komentuje nowości wydawnicze poświęcone tematyce edukacji i teatru amatorskiego. Dla autorów “Sceny” teatr jest przede wszystkim narzędziem edukacji, resocjalizacji i terapii, a dopiero w drugiej kolejności – sztuką samą w sobie.

Redakcja chętnie współpracuje z młodymi autorami, dla których często jest to miejsce debiutu. Publikuje także teksty uznanych twórców, aktorów i badaczy teatru. Znajdziesz więc tam wiele perspektyw, które przybliżą ci świat teatru. 

“Teatr Lalek”

“Teatr Lalek” to kwartalnik wydawany przez Polski Ośrodek Lalkarski POLUNIMA. Znajdziesz w nim artykuły i inne formy literackie poświęcony krytyce, historii, dokumentacji i teorii teatru lalek. Pismo ukazuje się od 1950 roku, kontynuując tradycję przedwojennego “Balu u lal” Jana Izydora Sztaudyngera. Od 1996 roku wydawane jest w języku polskim i angielskim, a od 2001 roku redaktor naczelną jest Lucyna Kozień.

Oprócz tekstu znajdziesz w nim wiele przepięknych ilustracji i fotografii, które razem dokumentują najważniejsze wydarzenia w polskim i światowym lalkarstwie. Każde wydanie jest skupione wokół konkretnego tematu, np. scenografii, dramaturgii, edukacji teatralnej czy teatru alternatywnego. Powstały także numery specjalne, takie jak chociażby te poświęcone:

• prezentacji polskiego teatru lalek z okazji XVI Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek w Bielsku-Białej (1994),
• plastyce i scenografom polskiego teatru lalek (1995),
• niemieckiemu teatrowi lalek (2004; wersja językowa polska i niemiecka),
• 50-leciu POLUNIMA (2011).

Od kilku lat pismo poszerza tematykę o teatr plastyczny, obiektu, alternatywny i niezależny, zyskując nowych odbiorców także poza środowiskiem lalkarskim (jeśli więc ten temat cię interesuje, możesz po niego sięgnąć i dowiedzieć się czegoś także z dziedzin z nim powiązanych). 

Teksty publikowane są w stałych działach, takich jak: Eseje, Festiwale, Recenzje, Sylwetki czy Dramaturgia, dzięki czemu “Teatr Lalek” pozostaje jedynym w Polsce profesjonalnym czasopismem dokumentującym i popularyzującym sztukę lalkarską. Tym bardziej, że współpracuje ono zarówno z uznanymi teatrologami i krytykami, jak i z młodymi autorami oraz twórcami z zagranicy.

Źródła:

[1] https://encyklopediateatru.pl/hasla/200/czasopisma-teatralne (dostęp z dnia 5.08.2025)

[2] https://encyklopediateatru.pl/czasopisma (dostęp z dnia 5.08.2025)