Powrót klasyki: Najlepsze inscenizacje dramatów Szekspira w Polsce

28. Festiwal Szekspirowski – wyniki konkursów

Podczas festiwalu organizowane są różne konkursy. Które z nich wygrali Polacy i czym zasłużyli na wyróżnienia?

Złoty Yorick

Nagrodę Złotego Yoricka za ważny i artystyczny znaczący głos w toczącej się dyskusji na temat dynamiki i struktur władzy w teatrze otrzymali twórcy i twórczynie spektaklu “Burza. Regulamin wyspy” w reżyserii Katarzyny Minkowskiej.

Jury festiwalu napisało w uzasadnieniu: Twórcy i twórczynie bardzo sprawnie uwspółcześnili dramat Szekspira [mowa o dramacie “Burza” Williama Szekspira, przyp. red.], zachowując jego strukturę oraz uniwersalność. Dramat pozostał poruszającą opowieścią o narcyzmie, uprzywilejowaniu, zachłanności, przekraczaniu granic, buncie i przebaczeniu.

Spektakl wyśmiewa wiele kłopotliwych spraw i przepracowuje wiele środowiskowych traum. Minimalistyczna scenografia i obsada, która płynnie przechodzi między poziomem podstawowym i metapoziomami tekstu sprawiają, że sztuka jest wybitna.

Klasyczny tekst opowiada o miłości na bezludnej wyspie, zdradzie, przemocy, manipulacji i knuciu. W ujęciu Katarzyny Minkowskiej tą bezludną wyspą jest teatr, a rozbitkami – twórcy sceny. Na tej arenie odradzają się wszędobylskie struktury władzy, tak jak byśmy bez niej nie potrafili funkcjonować, a wraz z nią pojawia się pragnienie posiadania, rozliczania dawnych krzywd i… potężna siła przebaczenia.

W szerszym kontekście można dopatrywać się tam także funkcjonowania w społeczności (a w tym codziennego dogadywania się oraz stosowania się do wspólnych zasad). 

Do finału “Konkursu na najlepszą inscenizację dzieł dramatycznych Williama Szekspira oraz dzieł inspirowanych dramatami Williama Szekspira” dostały się także te przedstawienia:

• “Sen nocy letniej” w reżyserii Jana Klaty,
• “Makbet” w reżyserii Pawła Palcata,
• “Makbet. Głosy z ciemności” w reżyserii Anety Adamskiej-Szukały,
• “Wszystko dobre, co się dobrze kończy” w reżyserii Szymona Kaczmarka.

SzekspirOFF

Nagroda SzekspirOFF trafiła Hertz Haus za spektakl “To bitch or not to bitch”. Grupa performerek pochodzi z Gdańska, choć jej nazwa może sugerować inny kraj. Spektakl nawiązuje do poematu “Gwałt na Lukrecji” Williama Szekspira, a tytuł – do jednego z najsłynniejszych cytatów “Być albo nie być” pochodzącego z “Hamleta”. Grupa otrzymała tę nagrodę za innowacyjne podejście do twórczości Szekspira na poziomie treści i formy przedstawienia. Jury zwróciło szczególną uwagę na podejście do tematu gwałtu, bez bezpośredniego sięgania po reprezentację przemocy. Twórczynie skupiły się na śladach, jakie pozostają po gwałcie na ciele kobiety i jej psychice oraz na opiece nad nią. 

Sam tytuł “To bitch or not to bitch” nawiązuje do być albo nie być dla ciała. Czy zgwałcone ciało jest brudne, czy jednak zachowane w czystości? Czy jest nieskalane, czy może… Pytań pojawia się wiele. Może oglądając ten spektakl, znajdziesz w nim odpowiedź na którekolwiek z nich.

Przedstawienie “To bitch or not to bitch” jest trudne, ale jednocześnie ważne, potrzebne i wybitne. 

W finale SzekspirOFF znalazły się także:

• “Hardcore” w reżyserii Karola Bijaty i Zofii Pinkiewicz,
• “Ofelia. Studium przedmiotu” w reżyserii kolektywu Kaczmarek, Pi Pa Piwosz, Romanova,
• “Przemiana Hamleta (bo trzeba nazwać to przemianą)” w reżyserii Piotra Mateusza Wacha,
• “Siedem snów głównych” w reżyserii Teatru Cinema. 

Nowy Yorick

W tym roku “Burza” Williama Szekspira jest sztuką, po którą twórcy i twórczynie nie tylko sięgali najczęściej, ale która była także najczęściej nagradzana. Nowego Yoricka otrzymał spektakl “Ekspedycja Burza” w reżyserii Alexandra Dulaka w wykonaniu artystów Teatru Studio im. Stanisława Ignacego Witkiewicza w Warszawie. Jury doceniło wykreowanie na scenie wyrazistego, zapadającego w pamięć obrazu samotności i bólu agonii przy minimalistycznym wykorzystaniu narzędzi teatralnych. 

Spektakl trwa ok. 60 minut bez przerw. Opowiada o ekspedycji polarnej, której grozi widmo nieuchronnej i zarazem powolnej zagłady. Załoga – dla zabicia nudy oraz niepokoju – wystawia na pokładzie “Burzę” Szekspira. Staje się to dla niej sposobem, by w tym nieludzkich warunkach nie zwariować. 

Biegun nawiązuje do wyspy z oryginalnej sztuki. Jest on przestrzenią zwidów, osamotnienia i obcości. Nie ma znaczenia, kim jesteś, bo lód wszystkich traktuje tak samo. Samotni polarnicy wspólnie, ponad wszelkimi podziałami, mierzą się z perspektywą zniknięcia. Ich szczątki na wieki pozostaną nierozpoznane, a doświadczenie – zapomniane. 

Jest tam jednak nadal element władzy. Reprezentuje ją kapitan, którego mottem jest “Naprzód!”. Tak bardzo chce zdobyć biegun, że gotów jest werbować tubylców czy zjadać własne psy, by odnieść sukces. Wierzy, że gdzieś tam jest sens, nawet jeśli teraz go nie dostrzegają. 

Co ważne, spektakl bazuje w głównej mierze na sztuce “Burza” Szekspira, ale nawiązuje także do fragmentów dzienników z ekspedycji polarnych.

W finale Nowego Yoricka znalazły się także:

• “Sen nocy letniej” w reżyserii Ludmiły Dziasek,
• “Romeo i Julia w krainie fakapu” w reżyserii Kolektywu DUPA (Domu Utopijnej Pracy Artystycznej). 

Nagroda Dziennikarzy

Nagrodę Dziennikarzy w 2024 roku otrzymała nagrodzona już wcześniej sztuka “Burza. Regulamin wyspy” w reżyserii Katarzyny Minkowskiej. Jury tym razem doceniło ją za wpisanie w strukturę utworu Szekspira współczesnej opowieści, gorzkiej i czułej zarazem, o tym, jak żegnamy starych mistrzów i z podniesionym żaglem wypływamy w nieznane.

Pełny opis w części “Złoty Yorick”. 

Oprócz tego jury wyróżniło spektakle:

• “Makbet” w reżyserii Pawła Palcata (Bałtycki Teatr Dramatyczny w Koszalinie),
• “To bitch or not to bitch” w wykonaniu Hertz Haus (pełny opis w części “SzekspirOFF”).

“Makbet” w reżyserii Pawła Palcata to dobrowolne wkroczenie na ścieżkę drapieżców i ofiar oraz napięć, które się między nimi pojawiają. Twórcy badają granice dobra i zła oraz tego co ludzkie a co zwierzęce i pokazują to na scenie. Wykorzystali oni przekład Piotra Kamińskiego, z którego wycięli wiele partii dialogowych i onirycznych fantazji. Dzięki temu spektakl stał się niezwykle współczesny. Aktorzy zagrali wybitnie sprawiając, że nawet pauzy były bardzo wymowne i pełne znaczeń, pozostawiając widzów z wieloma przemyśleniami na temat dobra, zła i życia w ogóle.

Całe przedstawienie trwa 150 minut, a w połowie jest jedna przerwa. Sztuka jest przeznaczona dla osób powyżej 15. roku życia. 

Nagroda Polskiego Towarzystwa Szekspirowskiego “Księga Prospera”

Tym razem sięgamy po “Hamleta” w zupełnie nowej odsłonie. “Ofelia.Studium przedmiotu” w reżyserii kolektywu Kaczmarek, Pi Pa Piwosz, Romanova to spektakl doceniony za porywające emocjonalnie i pogłębione intelektualnie odczytanie “Hamleta” po zdjęciu z niego horacjańskiego filtru oraz za wyrafinowaną formalnie opowieść, w której woda i karafki mają moc ilustrowania walki o władzę. Warto też wiedzieć, że nagroda ta jest przyznawana za najciekawsze sceniczne odczytanie utworów Williama Szekspira, więc panie dostały nie lada wyróżnienie. 

Skąd wziął się pomysł na postawienie Ofelii w głównej roli? Twórczynie wyjaśniają: Ofelia wydaje się mniej istotna, gdy wokół toczą się głowy. Nam wydaje się, że zbyt szybko i łatwo przechodzimy do porządku życia nad śmiercią Ofelii.

To jednak nie wszystko. Twórczynie zaznaczają, że bohaterka staje się postacią pierwszoplanową, by przywrócić uważność i czułość w odniesieniu do rzeczy z pozoru martwych i milczących (zauważ, że nie mówią o osobie, a o rzeczy. W tytule także jest “studium przedmiotu”, co doskonale pokazuje, jak bardzo nieistotna dla męskich bohaterów dramatu była śmierć Ofelii). Panie odwróciły proporcje i schematy, by przeanalizować postać, która dotychczas grała jedynie drugie skrzypce. 

W spektaklu zagrały: Ewa Kaczmarek i Helena Romanova. Za scenariusz i reżyserię odpowiadają wszystkie trzy panie. Jedynie za muzykę i światło odpowiedzialne były osoby “z zewnątrz”. 

Spektakl trwa 70 minut i wpuszczane są na niego jedynie te osoby, które skończyły 16 lat, ponieważ sztuka porusza tematy samobójstwa i przemocy. 

Zwycięzcy Festiwalu Szekspirowskiego w poprzednich latach

Sprawdźmy, kto wygrał w poprzednich latach.

Festiwal Szekspirowski 2023 – wyniki

Złotego Yoricka otrzymał spektakl “Romeo i Julia” w reżyserii Dominiki Feiglewicz i Zdenki Pszczołowskiej za oryginalne spojrzenie na tragedię Szekspira przez pryzmat młodych kochanków oraz problemy języka i komunikacji. Za wykorzystanie polskiego języka migowego, mowy i ciała jako skutecznych środków ekspresji scenicznej. Za dynamiczną choreografię, która pobudza młodzieńczą energię artystów poprzez podwojenie Szekspirowskich bohaterów. Za piękną, metaforyczną scenografię, zmieniającą postrzeganie znanej historii przez widzów.

Nagroda SzekspirOFF trafiła do Dominiki Knapik i Patrycji Kowańskiej za spektakl “Very Funny”, który opowiada o Falstaffie, czyli bohaterze trzech sztuk Szekspira. Jury doceniło ją za błyskotliwe ukazanie postaci Falstaffa i figury błazna w żywym i spontanicznym przedstawieniu. Za udane wpisanie formy dialogu dwóch postaci w skomplikowaną, intermedialną dramaturgię wielu gatunków, konwencji i stylów teatralnych. Za szczere, komiczne i ironiczne obnażenie warunków pracy współczesnych artystów.

Nagroda Nowy Yorick została przyznana za “Zimową opowieść” w reżyserii Pameli Leończyk. Jury doceniło spektakl za pracę, która może przekształcić się w ciekawy spektakl interpretujący „Opowieść Zimową” w ramach współczesnej kultury terapii. Za metateatralne, krytyczne i satyryczne podejście do terapii jako narzędzia zrozumienia i uzdrawiania relacji. Za żartobliwe i ironiczne przepisanie tekstu Szekspira.

Nagroda Dziennikarzy trafiła do wspomnianej wcześniej sztuki “Very Funny”, tym razem za szczerość, odwagę, grube żarty, odświeżające spojrzenie na figurę błazna, za uczciwość, która wymusza autokompromitację, za ukrytą w tej rysowanej grubą kreską karykaturze czułą opowieść o siostrzeństwie i przyjaźni, która oprócz wzajemnego wsparcia daje prawo do walenia niewygodnej prawdy między oczy, za możliwość podglądania procesu twórczego, a także chaosu, który jest jego początkiem.

Ostatnia z nagród, czyli “Księga Prospera” trafiła do Kijowskiego Narodowego Teatru Akademickiego Mołodyj z Ukrainy za spektakl “Sen nocy letniej”. Jury doceniło go za wielość a zarazem spójność środków wyrazu teatralnego, której towarzyszy pogłębione odczytanie dramatu i precyzja w każdym detalu. Za bezpretensjonalną i entuzjastyczną interpretację szekspirowskiego tekstu oraz umiejętne wpisanie go we własną tradycję, które sprawiło, że błądząc po lesie ateńskim przeżyliśmy jednocześnie Noc Kupały.

Festiwal Szekspirowski 2022 – wyniki

Tym razem po krótce:

• Złotego Yoricka otrzymała sztuka “Romeos & Julias unplagued. Traumstadt” w wykonaniu Polskiego Teatru Tańca w Poznaniu i Bodytalk w Münster,
• Nagroda Główna SzekspirOFF – “How Beauteous Mankind Is!” w reżyserii Sławka Krawczyńskiego i Anny Godowskiej,
• Nagroda SzekspirOFF – “Szekspir Fight Show Arena” (za najlepszą główną rolę dla Wiktorii Czubaszek),
• “Księga Prospera” – “Hamlet on the Road” (Teatr RADOST w Brnie),
• Nagroda Dziennikarzy – “Poskromienie złośnicy” w reżyserii Jacka Jabrzyka.

Widząc tak różne interpretacje dzieł Szekspira, możemy się spodziewać kolejnych, wychodzących poza schemat spektakli.