Bielsko-Biała – miasto założone w 1951 roku o ponad 700-letniej historii

Bielsko-Biała – skąd wzięła się jej nazwa i ona sama?

Bielsko-Biała, nazywana Małym Wiedniem (ze względu na liczne zabytki architektoniczne), leży na Pogórzu Śląskim. Formalnie powstała, jak wspomnieliśmy, 1 stycznia 1951 roku. Połączono wtedy Bielską (jej historia sięga roku 1312) i Białą (ta znów powstała w XVI wieku, a miastem stała się w 1723 roku). 

Skąd wzięła się jej nazwa? Wiesz, jak połączono Bielską i Białą, to wyszła Bielsko-Biała (co ciekawe, połączona nazwa w języku niemieckim była używana już w XIX wieku). Ale to byłoby zbyt proste! Przyjrzyjmy się obu “miastom” osobno. 

Nazwa Belsko została odkryta w dokumencie księcia Mieszka I Cieszyńskiego z początku XIV wieku. Najczęściej jednak wymieniana była nazwa Bielitz. Nie zmienia to jednak faktu, że pochodzi od słowiańskiego słowa określającego gleby bielicowe obecne w tym regionie. Niemcy przerobili ją po swojemu, ale brzmiała ona nadal podobnie. Niektórzy uważają jednak, że nazwa jest związana z bieleniem płótna, co jest wątpliwe, bo Bielsko nie było wtedy jeszcze ośrodkiem ani sukienniczym, ani tkackim. 

A co z Białą? Nazwa jest polska i nie uległa ani latynizacji, ani germanizacji. Nawiązuje ona do nazwy rzeki Białej, która swoją drogą dała początek miastu (ludzie znaleźli dostęp do czystej wody). 

Teraz już wszystko jasne? W takim razie ruszamy na wycieczkę!

Góry, góry i jeszcze raz góry

Bielsko-Biała leży na Pogórzu Śląskim, przez co jest tam mnóstwo gór i pagórków. Nic dziwnego, że miasto w większości składa się z terenów zielonych i przewspaniałych widoków (59,4% terenu miasta to lasy i użytki rolne). 

Ze względu na swoje położenie, Bielsko-Biała może być częścią wycieczki po trzech krajach:

• Polsce (bo tu leży),
• Czechach (do granicy jest 31 km),
• Słowacji (do granicy jest 35 km). 

Pozostając jednak po naszej stronie granicy, w Bielsku-Białej znajdziesz aż 14 szczytów:

• Klimczok (najwyższy, 1117 m n.p.m.),
• Trzy Kopce (1082 m n.p.m.),
• Stołów (1035 m n.p.m.),
• Szyndzielnia (1029 m n.p.m.),
• Przykra (818 m n.p.m.),
• Kołowrót (798 m n.p.m.),
• Wysokie (756 m n.p.m.),
• Cyberniok (731 m n.p.m.),
• Kopany (690 m n.p.m.),
• Palenica (688 m n.p.m.),
• Dębowiec (686 m n.p.m.),
• Kozia Góra (683 m n.p.m.),
• Łysa Góra (653 m n.p.m.),
• Równia (610 m n.p.m.).

Wchodząc na nie zobaczysz nie tylko rzekę Białą, ale też liczne potoki, strumienie i stawy. Spacerowanie w takiej okolicy nigdy się nie nudzi, ale nogi mogą to bardzo odczuć. Dlatego teraz zejdziemy nieco niżej i sprawdzimy, jakie zabytki i inne ciekawe miejsca czekają na nas w Bielsku-Białej.

Zabytki w Bielsku-Białej – które warto zobaczyć?

W mieście znajdziesz zabudowania typowe dla różnych stylów: neogotyku, neorenesansu, neobaroku czy eklektyzmu (to połączenie różnych stylów). Jest tam też klasycyzm i secesja, choć w znacznie mniejszym stopniu. W dwudziestoleciu międzywojennym powstały budynki wczesnomodernistyczne, a później, już po wojnie, także socmodernistyczne i socrealistyczne. 

Na terenie miasta zdecydowanie warto zobaczyć:

• Stare Miasto (zajmiemy się nim za chwilę, bo czeka tam mnóstwo perełek),
• Bielski Syjon (historyczna dzielnica ewangelicka z końca XVIII wieku, w której znajdziesz kościół Zbawiciela, pomnik Marcina Lutra, Stary Cmentarz Ewangelicki, Studnię Pastorów, czyli grobowiec-pomnik, gmachy szkolne),
• ulicę 11 Listopada (czyli główny deptak miasta, którym warto się przespacerować),
• architekturę tzw. Małego Wiednia z przełomu XIX i XX wieku (ratusz, Teatr Polski, dworzec kolejowy, poczta główna, hotel President oraz dawny hotel Pod Orłem i wiele, wiele innych),
• domy sukienników wraz z muzeum Dom Tkacza,
• wille fabrykanckie z przełomu XIX i XX wieku,
• modernistyczną dzielnicę mieszkaniową w zakolu rzeki Białej – Aleje Sułkowskiego,
• zabytki industrialne (m.in. Stara fabryka i gazownia miejska),
• grodzisko w Starym Bielsku…

Przyjrzyjmy się najciekawszym miejscom nieco bliżej. 

Stare Miasto w Bielsku-Białej

To historyczne centrum Bielska, które znajduje się na Wzgórzu Miejskim. Sam Rynek został zachowany w takim kształcie, w jakim zbudowano go na początku XIV wieku. Zabudowa jednak pochodzi głównie z XVIII i XIX wieku. Jeszcze w XX wieku Rynek został uznany w całości za zabytek, dlatego też rozpoczęto jego rewitalizację. Odbudowano zawaloną kamienicę, przywrócono zachodnią pierzeję oraz przywrócono historyczny pomnik św. Jana Nepomucena oraz relikty archeologiczne (m.in. studnię i budynek wagi miejskiej). Odnowiono także kamienice (nr 4-5 – neorenesansowe, nr 6 – neobarokowa, nr 7 – pełniła funkcję ratusza miejskiego, a później urzędu celnego, nr 11-12  w stylu secesyjnym, nr 15 – najstarsza bielska apteka i wiele innych). 

Zamek książąt Sułkowskich w Bielsku-Białej

Najstarsza i największa budowla zabytkowa całego miasta. Jej korzenie sięgają XIV wieku. Dawniej pełniła funkcję obronną, ale w XVI wieku stała się bardziej rezydencją szlachecką, aniżeli fortem. Zamek był wielokrotnie przebudowywany, więc jego pierwotne cechy stylowe zostały zatarte. Dziś mieści się w nim Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej. Możesz w nim zobaczyć m.in.:

• historyczną, reprezentacyjną klatkę schodową z XIX wieku,
• salę sztuki myśliwskiej i militariów,
• wystawę sztuki europejskiej i polskiej od XIV do XVII wieku,
• Salon Biedermeierowski oraz Muzyczny,
• wystawę o samym zamku, mieście i okolicach,
• wystawę etnograficzną,
• wystawę malarstwa portretowego od 1800 do lat 30. XX wieku i wiele, wiele innych ekspozycji. 

Muzeum posiada także oddziały terenowe:

• Willa Juliana Fałata (Fałatówka),
• Muzeum Techniki Włókienniczej (Stara Fabryka),
• Muzeum Emila Zegadłowicza,
• Muzeum w Kętach,
• Dom Tkacza. 

Zdecydowanie warto zajrzeć do zamku, ale inne miejsca także są bardzo ciekawe. 

Katedra św. Mikołaja w Bielsku-Białej

Dla miłośników zwiedzania budynków sakralnych mamy Katedrę św. Mikołaja. To jeden z największych kościołów w mieście. Został wzniesiony w latach 1443-1447, ale dzisiejszą formę uzyskał on dopiero w 1912 roku. Przez to, że był często przebudowywany, dziś możemy podziwiać w nim i na nim większość stylów architektonicznych od gotyku aż po modernizm.

Inne warto uwagi miejsca na Starym Mieście w Bielsku-Białej

Będąc na Starym Mieście warto zobaczyć także:

• ulicę Schodową (to zaułek w postaci schodów łączących rynek z placem Żwirki i Wigury szczególnie popularny wśród artystów),
• ulica Podcienie (znajdziesz tam zabudowę podcieniową z początku XIX wieku),
• pozostałości murów miejskich wzdłuż ulic Zamkowej, Waryńskiego oraz Orkana.

Bielski Syjon

Bielski Syjon to miejsce, w którym skoncentrowane są liczne obiekty związane ze społecznością ewangelicką. Powstał już w 1781 roku za sprawą patentu tolerancyjnego wydanego przez cesarza Józefa II. Dzięki niemu luteranie mogli praktykować swoją religię, a także budować świątynie. Rozbudowa Bielskiego Syjonu nastąpiła w drugiej połowie XIX wieku, potem jak prawa ewangelików zostały jeszcze bardziej rozszerzone. Jedną z najbardziej wyrazistych zmian dokonanych już w XX wieku, była rozbiórka tzw. starej szkoły, której początki sięgały samego powstania Bielskiego Syjonu.

A co dziś możesz zobaczyć w tej dzielnicy? 

Kościół Zbawiciela

Znajduje się on na placu Marcina Lutra. Został wybudowany w latach 1782-1790, ale jego obecny, neogotycki wygląd powstał podczas przebudowy 100 lat później. Początkowo niemal całym wyposażeniem kościoła były dary członków zboru. Co ciekawe, gdy ukończono go budować po raz pierwszy, był to po prostu prostokątny budynek bez żadnej wieży. Na początku XIX wieku w całym mieście wybuchł pożar, przez co ucierpiał także kościół. Odbudowano go, by 20 lat później huragan zerwał część dachu. Na szczęście świątynia stoi do dziś i możesz zobaczyć zarówno jej zewnętrzną architekturę (teraz i już z wieżą oraz mniejszymi wieżyczkami po bokach), jak również:

• sklepienia krzyżowo-żebrowe,
• arkadowe empory,
• ołtarz z amboną,
• chrzcielnicę, 
• neogotyckie krzesła i fotele,
• organy z 1881 roku,
• neogotyckie żyrandole,
• i wiele, wiele więcej. 

Pomnik Marcina Lutra

Pomnik Marcina Lutra w Bielsku-Białej stoi na placu Marcina Lutra (poważnie!). To ścisłe centrum tak zwanego Bielskiego Syjonu. Jest to jedyny w Polsce pomnik tego pana. Ma 2,5 m wysokości i waży prawie 700 kg. Przedstawia pełną postać ubranego w togę z gestem wyciągniętych do przodu, trzymających Biblię rąk mężczyzny. By powstał, powołano nawet specjalny Wydział dla Wzniesienia Pomnika Marcina Lutra. Pieniądze zebrano przede wszystkim z darów członków parafii oraz ze sprzedaży wizerunku pomnika.

Co ciekawe, początkowo pomnik wzbudzał duże kontrowersje, ponieważ twarz Lutra nie wyglądała tak jak w rzeczywistości. Autor chciał oddać bohaterstwo, wielkość, heroizm ducha oraz potęgę miasta i dumę narodową, dlatego też pomnik mimo wszystko został szybko zaakceptowany.

Co jeszcze można zobaczyć w Bielskim Syjonie?

W Bielskim Syjonie możesz zobaczyć także:

• Stary Cmentarz Ewangelicki z lat 1833-1911,
• Studnię Pastorów, czyli pomnik z 1934 roku, który upamiętnia zasłużonych pastorów bielskich,
• Pomnik Wdzięczności i Miłości, który stanowi fragment grobowca pastora Georga Nowaka z 1818 roku (wcześniej stał w innym miejscu, a na plac koło kościoła został przeniesiony w 1916 roku),
• Partorówkę, czyli dawną “nową szkołę” z końcówki XVIII wieku,
• Dawne Ewangelickie Seminarium Nauczycielskie z drugiej połowy XIX wieku (dziś jest to główna siedziba Wyższej Szkoły Administracji),
• dawną żeńską szkołę ludową i średnią z końcówki XIX wieku,
• Ewangelicki Dom Opieki “Soar” z początku XX wieku (dawniej mieścił się tam sierociniec).

Ulica 11 Listopada w Bielsku-Białej

Ulica 11 Listopada to zarazem główny deptak, jak i tradycyjne centrum handlowe miasta. Ma niecały kilometr i biegnie od ulicy Barlickiego do ulicy Lwowskiej. Powstała ona w drugiej połowie XVIII wieku i już wtedy koncentrowało się tam życie handlowe, towarzyskie oraz rozrywkowe. Dawniej poruszały się tam samochody, ale w latach 70. XX wieku zaczęto ją przemieniać w strefę pieszą. 

Wzdłuż bialskiego odcinka ulicy znajduje się zabudowa w tzw. stylu józefińskim z końca XVIII wieku. Znajdziesz tam także liczne zabytki w najróżniejszych stylach architektonicznych kolejnych stuleci, wraz ze współczesnością. 

Co jeszcze tam zobaczysz? Na ok. 160 metrze ulicy znajduje się nieregularny plac z fontanną-pomnikiem Reksia. 

Architektura “Małego Wiednia” w Bielsku-Białej

Jeśli jesteś miłośnikiem architektury lub studiujesz ten kierunek, koniecznie wybierz się do tej części miasta. Znajdziesz tam liczne zabudowania charakterystyczne dla przełomu XIX i XX wieku. A wśród nich:

Neorenesansowy ratusz

Stoi on na Placu Ratuszowym w Bielsku-Białej. Został wybudowany pod koniec XIX wieku. Dawniej mieścił:

• magistrat miasta Białej,
• Komunalną Kasę Oszczędności,
• kilkanaście instytucji,
• mieszkania urzędników.

Dziś urzęduje tam Prezydent Miasta wraz z Radą Miejską oraz część wydziałów Urzędu Miejskiego. 

Eklektyczny gmach Teatru Polskiego w Bielsku-Białej

Budynek został wzniesiony pod koniec XIX wieku, według projektu wiedeńskiego architekta. Jest on eklektyczny, ale przeważa tam na neoklasycyzm i neobarok. Architekt wykorzystał też motyw rzymskiego Łuku Triumfalnego na fasadzie, które mu towarzyszą posągi Apolla oraz muz: Melpomeny i Talii. Projektant chciał, by budynek przypominał Operę Wiedeńską i tak też się stało.

W 2008 roku zakończył się generalny remont elewacji teatru oraz pewne zmiany jego wnętrza, dzięki którym np. w piwnicy jest teraz kawiarnia. Przed budynkiem stanęła też replika zabytkowej fontanny z 1895 roku.

Hotel President w Bielsku-Białej

Budynek hotelu został wybudowany przy ulicy łączącej centrum miasta z nowym dworcem kolejowym pod koniec XIX wieku w stylu neorenesansowym. Dawniej nazywał się on Kaiserhof (dosłownie: Dwór Cesarski) na cześć cesarza Franciszka Józefa. Jeszcze 100 lat temu mieścił on:

• 50 pokoi i salonów,
• restaurację,
• kawiarnię,
• letnią werandę,
• pierwszą w mieście salę kinową (otwartą w 1896 roku). 

Dzisiejsza nazwa, uznana w 1922 roku, to hołd Gabrielowi Narutowiczowi. W 1939 roku przez pewien czas mieściła się tam Kwatera Główna Dowództwa Grupy Operacyjnej “Bielsko”. Później był tam także bank, szpital, a nawet Miejski Dom Kultury.

W 1991 roku budynek trafił w ręce prywatne i został wyremontowany. Znajduje się tam teraz:

• 40 pokoi o wysokim standardzie (czterogwiazdkowym),
• sala restauracyjna,
• kawiarnia,
• nowa sala konferencyjna.

Niestety pod koniec 2019 roku hotel zaprzestał swojej działalności, ponieważ nie był w stanie spłacić zaciągniętych wcześniej kredytów. Spółka upadła i od tego momentu większość budynku jest nieużytkowana, a funkcjonuje tam jedynie kasyno. Warto go jednak zobaczyć z zewnątrz, ponieważ robienie niesamowite wrażenie.

Co jeszcze zobaczyć w tzw. Małym Wiedniu w Bielsku-Białej?

W tej części miasta warto zobaczyć także m.in.:

• dworzec kolejowy Bielsko-Biała Główna,
• gmach poczty głównej,
• dawny Hotel Pod Orłem,
• kamienicę Pod Żabami oraz inne przepiękne kamienice,
• placyk Emanuela Rosta Juniora,
• zespół gmachów publicznych przy ul. Słowackiego i wiele więcej.

Gdzie na spacer w Bielsku-Białej? 

Miasto ma do zaoferowania jeszcze mnóstwo fantastycznych zabytków, ale tereny zielone tak że robią wrażenie i warto wybrać się na przyjemny, spokojny spacer po mieście.

W części historycznej znajdują się trzy główne parki miejskie, które zostały założone jeszcze w XIX wieku:

• park im. Juliusza Słowackiego,
• park Włókniarzy,
• park przy ratuszu w Białej. 

Na terenie miasta jest także Cygański Las, który płynnie przechodzi od formy parkowej do górskiego lasu na stokach Koziej Góry, Kołowrotu, Równi oraz Górnej Równi w Beskidzie Śląskim. Dzięki temu po drodze będziesz mijał przepiękne krajobrazy, ale musisz uważać, by nie zapędzić się za daleko, jeśli nie chcesz poświęcić na wędrówkę całego dnia.

W Bielsku-Białej są także:

• Bulwary Młodości nad potokiem Straconka,
• Park Strzygowskiego nad rzeką Białą, 
• cmentarz żydowski (są tam liczne drzewa o wymiarach pomnikowych, oplecione dodatkowo przez bluszcz, a także wiele gatunków roślin i ptaków).

Co ważne, udział obszarów chronionych powierzchni miasta jest ogromny, ponieważ wynosi prawie 36%. Dzięki temu w 2008 roku zajmowało ono trzecie miejsce w Polsce. Są tam:

• Park Krajobrazowy Beskidu Małego,
• Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego,
• Natura 2000: Beskid Mały, Beskid Śląski,
• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: Dolina Wapienicy, Cygański Las, Sarni Stok oraz Gościnna Dolina,
• rezerwaty przyrody: Stok Szyndzielni, Jaworzyna,
• dziesiątki pomników przyrody (w tym 1 głaz narzutowy z okresu zlodowacenia). 

Prawda, że jest gdzie spacerować?