Stand-up dla wszystkich: Czy komedia może być uniwersalna?

Jakie są składowe stand-upu?

Stand-up to forma komedii. Najczęściej jest to forma monologu (choć zdarzają się stand-upy grupowe, np. tzw. roasty). Artysta może nawiązywać kontakt z publicznością, ale nie musi tego robić (w małych klubach jest to wykonalne, w wielkich salach teatralnych niekoniecznie). Na scenie liczą się także:

• tematyka żartów,
• sposób wypowiedzi,
• barwa głosu,
• postawa,
• wygląd samego artysty,
• sposób bycia.

Te elementy sprawiają, że stand-up jednocześnie jest i nie jest formą rozrywki dla każdego. Głęboko wierzymy w to, że każda osoba może znaleźć ulubionego stand-upera, którego będzie słuchać z przyjemnością. Ale jednocześnie nie ma takiego artysty, który by wszystkim dogodził. Dlaczego? Właśnie ze względu na czynniki, które wymieniliśmy powyżej. Zastanówmy się nad każdym z nich.

Tematyka żartów

To najważniejszy czynnik, który bierzemy pod uwagę, gdy zastanawiamy się, czy dany stand-uper jest dla nas, czy może jednak nie. 

W tym rodzaju rozrywki nie ma żadnych granic, tematów tabu czy cenzury. Żarty mogą dotyczyć każdej tematyki, jaka tylko przyjdzie nam do głowy, m.in.:

• polityki,
• aktualnej sytuacji na świecie,
• terrorystów,
• księży,
• szkoły,
• teściowych,
• pracodawców.

Wielu stand-uperów stawia na czarny humor i „jazdę po bandzie”. Ale są też tacy, którzy stawiają na mniej hardcorowe opowieści, przez co trafiają do zupełnie innych odbiorców. 

Dlatego jeśli szukasz jeszcze nie masz ulubionego stand-upera, koniecznie zrób rozeznanie i wybierz takiego, który śmieje się z tego, z czego i Ty lubisz się śmiać. Jeśli poczujesz się urażony lub zażenowany, to możesz oznaczać, że ten konkretny komik po prostu do Ciebie nie trafia (a nie, że cały stand-up nie jest dla Ciebie). 

Wydaje nam się, że te przemyślenia skutecznie potwierdzają tezę, że stand-up może być dla wszystkich, ale żaden stand-uper nie ma uniwersalnego poczucia humoru, które rozbawiłoby wszystkich ludzi na Ziemi. Ale pójdźmy dalej.

Sposób wypowiedzi

Czasem tematyka nad odpowiada, ale coś innego przeszkadza. Może to być konkretny styl wypowiedzi. Są standuperzy, którzy soczyście przeklinają w swoich programach. U innych zaś wulgaryzmów nie ma w ogóle lub są wykorzystywane w wyjątkowych przypadkach. Ale to nie wszystko!

Na styl wypowiedzi składają się także:

• składnia, czyli sposób budowania zdań (niektórzy opowiadają bardzo dynamicznie, korzystając z prostych i krótkich zdań. Inni zaś wybierają zdania tak wielokrotnie złożone, że można w nich zabłądzić),
• słownictwo (proste, potoczne, modne, młodzieżowe, profesjonalne i nie tylko. Jeśli będzie zbyt trudne lub zbyt infantylne, komik może nam nie przypaść do gustu),
• środki słowotwórcze, czyli zdrobnienia, zgrubienia itd. (jeśli jakiś stand-uper opowiada, że wydawał „pieniążki” w „sklepiku”, żeby kupić „bułeczki” i „ogóreczki”, możemy mieć serdecznie dość),
• środki fleksyjne, czyli archaizmy, neologizmy itp. (jeśli stand-uper będzie występował przed młodszą publicznością i korzystał z archaizmów, bo je uwielbia, może zostać niezrozumiany),
• środki fonetyczne, czyli onomatopeje, rymy itd. (onomatopeje, czyli wyrazy dźwiękonaśladowcze, mogą dodać nieco wyrazu opowieści w konkretnych sytuacjach).

Co ważne, stand-uper może zmieniać style wypowiedzi, by odgrywać sytuacje ze swojego życia (lub te wymyślone), np. opowiadając o swojej przygodzie w urzędzie może zestawić styl potoczny (swój) ze stylem urzędowym (totalnie niezrozumiałym, co wywoła jeszcze większą salwę śmiechu).

Do stylu wypowiedzi dochodzą jeszcze różne „wady” wymowy, np. niewymawianie głoski „r” lub seplenienie. To może sprawić, że niektóre osoby nie dadzą rady słuchać nawet najlepszych żartów (ale nie oznacza to, że z samym komikiem coś jest nie tak!).

Barwa głosu

Każdy z nas odbiera dźwięki inaczej. To, co jednych drażni, innym może się podobać. Widać to doskonale na przykładzie muzyki (dlatego mamy zarówno fanów metalu, jak i disco polo). Nie inaczej jest w stand-upie. Barwa głosu ma ogromne znaczenie. Im bardziej nam się podoba, tym pozytywniejszy będzie odbiór całego występu. Dlatego warto poszukać takiego artystę, którego głos po prostu nam się podoba. Jeśli nas drażni, lepiej znaleźć kogoś innego.

Postawa

Postawa na scenie, czyli mowa ciała, składa się z wielu niewerbalnych (czyli niezwiązanych z mową) czynników, takich jak:

• ruchy ciała,
• gestykulacja,
• mimika,
• ukierunkowanie ciała,
• ruchy oczu,
• sposób używania przestrzeni interpersonalnej.

To wszystko ma wpływ na odbiór stand-upera (a przy okazji na to, czy się go lubi, czy też nie). 

Ruchy ciała mogą być skoordynowane i zamierzone. Ale może zdarzyć się też tak, że zestresowany stand-uper będzie chodził w kółko po scenie, co może sprawić, że publiczność nie będzie w stanie skupić się na jego opowieści. Tak samo jest z nadmierną gestykulacją.

Ważna jest także mimika. Jest ona tym elementem, który dodaje emocji całej historii, przez co powinien być spójny z aktualnym wątkiem. Jeśli stand-uper robi dziwne miny, albo jego mimika nie pasuje do sytuacji, może zostać negatywnie odebrany. 

Jak powinno być ukierunkowane ciało stand-upera na scenie? To zależy. Najczęściej będzie on skierowany twarzą do publiczności. Gdy odgrywa scenkę, w której wciela się w dwie role, będzie przechodził z jednej strony sceny na drugą i stał nieco bokiem do widowni. Stanie tyłem (jeśli sytuacja tego nie wymaga) jest raczej negatywnie postrzegane. 

Ruchy oczu są najmniej zauważalne, ale dla ludzi, którzy siedzą na tyle blisko, by je widzieć, mają znaczenie. Jeśli wzrok komika ucieka gdzieś daleko, albo krąży niczym skarpetki w pralce, może być niezbyt dobrze odbierany. Najlepiej, gdy stand-uper będzie nawiązywał spokojny kontakt wzrokowy z publicznością. 

Wygląd stand-upera

Nie ocenia się książki po okładce. Wygląd nie jest ważny, tylko charakter. Uroda przeminie, a intelekt zostanie…

Wiemy to doskonale. Ale to nie zmienia faktu, że oceniamy ludzi po wyglądzie (i rzeczy też!). Czasem nie jest to konkretne wystawienie oceny: podoba mi się/nie podoba mi się. Może być to tylko subtelne: coś mi tu nie pasuje. Ale w każdym z tych przypadków wygląd jest ważny (choć nie najważniejszy). 

Co składa się na wygląd?

• ubiór (zbyt pstrokate ubrania czy wymyślne kroje mogą nam się nie podobać),
• makijaż (czasem możemy zobaczyć wręcz przerysowane makijaże, które zaburzają odbiór samej osoby),
• fryzura (jeśli ktoś ma nieumyte, tłuste włosy, może nad po prostu odrzucać),
• biżuteria (niektórych nadmiar biżuterii rozprasza),
• modyfikacje ciała (możemy spotkać osoby, które zrobiły sobie operacje plastyczne, które upodobniają je do kogoś innego, np. elfie uszy),
• sylwetka (jeśli mamy uprzedzenia np. do osób otyłych, nie będziemy potrafili pozytywnie odebrać występu takiej osoby).

Warto porozmawiać z samym sobą, na ile faktycznie te czynniki są istotne (i czy nie warto popracować nad własnymi przekonaniami, by nie skreślać kogoś tylko i wyłącznie ze względu na wygląd). I pamiętajmy, że są to tylko i wyłącznie nasze osobiste opinie (inna osoba może być zupełnie odmiennego zdania). 

Ale jeśli rozprasza Cię czyjś wygląd, albo sprawia, że nie możesz przestać go analizować, lepiej będzie wybrać się na program innego stand-upera. 

Sposób bycia

Na koniec został nam sposób bycia stand-upera. O co chodzi? Każdy z nas ma swój sposób bycia, czyli m.in.:

• charakter,
• poczucie humoru (ten czynnik omówiliśmy na początku),
• zachowanie.

Komik jest normalnym człowiekiem, przez co może być nieśmiały, ekstrawertyczny, nerwowy, drażliwy czy sympatyczny (i nie tylko!). Jego zachowanie może być flegmatyczne, choleryczne, nietaktowne, manipulacyjne, uległe itd. To, czy będzie nam ono odpowiadać, zależy od nas samych. Dlatego warto dać szansę artyście i sprawdzić, czy jego sposób bycia nam odpowiada. 

Podsumowując: stand-up może być dla wszystkich, ale na pewno żaden stand-uper nie trafi do każdego. Komedia jest uniwersalna w takim sensie, że każdy człowiek lubi się śmiać. Ale trzeba pamiętać, że sam humor nie jest uniwersalny i musimy znaleźć taki rodzaj, który najbardziej nam odpowiada.