Niepełnosprawność nie musi odbierać marzeń – poznaj artystów z różnymi niepełnosprawnościami

Polscy artyści z niepełnosprawnościami – jacy są?

Nie musimy daleko szukać, by znaleźć artystów z różnego rodzaju niepełnosprawnościami – od niedowładów po osoby niewidome. Sprawdźmy, którzy polscy artyści borykają się z niepełnosprawnościami, a mimo to zrobili (lub nadal robią) karierę.

Monika Kuszyńska – porusza się na wózku inwalidzkim

Był 28 maja 2006 roku. Monika Kuszyńska wracała wtedy wraz z całym zespołem z koncertu w Miliczu. Auto prowadził lider grupy, który doprowadził do poważnego wypadku. Rdzeń kręgowy artystki został przerwany, przez co od tamtej pory jest sparaliżowana od pasa w dół. Porusza się na wózku inwalidzkim. 

Po wypadku do 2009 roku nie wracała na scenę. W końcu zrobiła to za namową Beaty Bednarz. Zaśpiewała partię wokalną w jej utworze “Nowa rodzę się”. Potem wystąpiła pierwszy raz od wypadku w telewizji, udzieliła wywiadu i opowiedziała o tym, jak zmieniło się jej życie. 

A wcześniej? Od 2000 roku była wokalistką zespołu Varius Manx, z którym współpracę oficjalnie zakończyła w 2010 roku. Jednym z jej ciekawszych osiągnięć jest udział w 60. Konkursie Piosenki Eurowizji w Wiedniu. Zaśpiewała tam utwór “In the Name of Love”, siedząc na swoim wózku i pokazując, że muzyka nie zna granic. 

Działa charytatywnie – pomaga głównie osobom borykającym się z różnymi niepełnosprawnościami. I choć nie robi tego dla zysku czy poklasku, została uhonorowana Medalem Św. Brata Alberta i Złotym Krzyżem Zasługi. 

Krzysztof Globisz – aktor po udarze mózgu

W lipcu 2014 roku Krzysztof Globisz doznał udaru mózgu. Choroba spowodowała częściowy paraliż i utratę mowy, przez co musiał na długo przerwać karierę aktorską. Przeszedł intensywną rehabilitację, ucząc się od nowa mówić i poruszać.

Po ponad roku, w grudniu 2015 roku, pojawił się na scenie Teatru STU w Krakowie w krótkim, ale symbolicznym występie w “Hamlecie”. Rok później zagrał już główną rolę w spektaklu Mateusza Pakuły “Wieloryb The Globe”, napisanym specjalnie dla niego. Przedstawienie stało się ważnym artystycznym powrotem aktora i wzruszającym hołdem dla jego wytrwałości.

Zanim doszło do udaru, Globisz był jednym z najbardziej cenionych aktorów swojego pokolenia. Od 1981 roku związany ze Starym Teatrem w Krakowie, stworzył dziesiątki niezapomnianych ról scenicznych – od Mefistofelesa we “Wzorcu dowodów metafizycznych” po tytułowego “Peera Gynta”. W historii kina zapisał się jako m.in.:

• adwokat Piotr Balicki w “Krótkim filmie o zabijaniu” Krzysztofa Kieślowskiego,
• anioł Giordano w “Aniele w Krakowie”.

Za swoją działalność artystyczną otrzymał m.in. Srebrny Medal “Zasłużony Kulturze Gloria Artis” i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

Iwona Cichosz – niesłysząca aktorka, modelka i tłumaczka języka migowego

Urodziła się w rodzinie głuchych. Już jako małe dziecko zaczęła uczęszczać na zajęcia logopedyczne, które pomogły jej lepiej rozumieć i komunikować się ze światem słyszących. Od najmłodszych lat interesowała się ruchem i ekspresją. Niemal naturalnie więc trafiła do teatru pantomimy.

Przez dziesięć lat występowała w gdańskim Teatrze Pinezka, gdzie rozwijała sztukę pantomimy i uczyła innych tej formy wyrazu. Trenowała też żonglerkę, chodzenie na szczudłach i jazdę na monocyklu. Swoje umiejętności pokazała w 2011 roku w programie “Mam talent!”, a później występowała regularnie w amerykańskim “Phoenix Ballet” w klasycznym “Dziadku do orzechów”.

Jako aktorka filmowa i telewizyjna zadebiutowała w dokumencie “Znaki” Wojciecha Klimali, a od 2018 roku wciela się w Marynę Ruszczyc w serialu “Leśniczówka”.

Poza sceną działa jako tłumaczka polskiego języka migowego. Współpracowała z uczelniami, tłumaczyła podręczniki i konferencje naukowe, angażowała się w projekty wspierające społeczność Głuchych. Jest członkinią Stowarzyszenia Tłumaczy Polskiego Języka Migowego, a w 2017 roku otrzymała nagrodę “Człowieka bez barier”.

Zdobyła także tytuły Miss Polski Głuchych i Miss Świata Głuchych 2016. Wystąpiła w “Tańcu z gwiazdami”, w którym – razem ze Stefano Terrazzino – zajęła drugie miejsce. To właśnie dzięki jej udziałowi program po raz pierwszy w historii był emitowany z napisami dla niesłyszących (i to na żywo!).

Mieczysław Kosz – niewidomy pianista jazzowy

Na skutek postępującej od dzieciństwa choroby, w wieku zaledwie 12 lat całkowicie stracił wzrok. Nie zrezygnował jednak z muzyki. Kształcił się w szkołach muzycznych w Krakowie, gdzie jego talent rozwijał się pod opieką prof. Romany Witeszczakowej.

Grał z niezwykłą wrażliwością. Łączył pianistykę jazzową z romantyczną tradycją i elementami polskiego folkloru. Porównywano go do Billa Evansa – podobnie jak on, tworzył muzykę pełną emocji i subtelnych harmonii. Pierwsze nagrania dla Polskiego Radia w 1967 roku przyniosły mu rozgłos i uznanie.

Występował na festiwalach Jazz Jamboree i Jazz nad Odrą, współpracował z wybitnymi muzykami, m.in. Czesławem Bartkowskim, Janem Ptaszynem Wróblewskim i Jackiem Ostaszewskim. Zdobywał nagrody na konkursach w Wiedniu, Mönchengladbach i Montreux, stając się jednym z najciekawszych pianistów polskiego jazzu.

Zginął tragicznie, wypadając z okna swojego mieszkania. Okoliczności jego śmierci do dziś pozostają niejasne (bliscy twierdzą, że nie mogło to być samobójstwo). Został pochowany we wsi Tarnawatka pod Zamościem.

Zagraniczni artyści z niepełnosprawnościami – których warto znać?

A jak się sprawa ma za granicą? Tam również znajdziemy wielu artystów, którzy każdego dnia borykają się z różnego rodzaju niepełnosprawnościami. Mamy wśród nich prawdziwych rewolucjonistów (w najlepszym tego słowa znaczeniu!).

Sandra Mae Frank – głuchoniema aktorka

Urodziła się 21 marca 1990 roku w Louisville w stanie Kentucky. Od dzieciństwa jest głuchoniema. Uczyła się w Louisville Deaf Oral School (obecnie Heuser Hearing Institute) oraz w duPont Manual High School, gdzie po raz pierwszy wystąpiła na scenie w szkolnym spektaklu “Crimes of the Heart”.

W 2013 roku ukończyła Gallaudet University – jedyną uczelnię na świecie, której programy są w pełni dostosowane do potrzeb osób głuchych. Zdobyła dyplom z zakresu sztuki teatralnej.

Sandra Mae Frank to aktorka filmowa, telewizyjna i teatralna, która aktywnie działa na rzecz równego traktowania głuchych artystów w branży. Jest pierwszą głuchą aktorką, która zagrała główną rolę w musicalu na Broadwayu. Wystąpiła jako Wendla w “Spring Awakening”. W swoich wypowiedziach, m.in. na łamach “The Washington Post”, promuje ideę #DeafTalent, podkreślając znaczenie reprezentacji osób niesłyszących w kulturze.

Możesz znać ją z serialu “New Amsterdam”, w którym wcieliła się w postać dr Elizabeth Wilder. Początkowo była postacią drugoplanową, by w piątym sezonie dołączyć do głównej obsady. W 2023 roku zagrała również w filmie “The Silent Hour”.

Na co dzień pracuje w Deaf Austin Theatre w Teksasie jako kierowniczka produkcji, wspierając rozwój głuchych artystów i realizując projekty, które budują most między światem ciszy a światem dźwięków.

Marlee Matlin – niesłysząca zdobywczyni Oscara

Urodziła się 24 sierpnia 1965 roku w Morton Grove w stanie Illinois i od urodzenia jest osobą niesłyszącą. Mimo to już od najmłodszych lat interesowała się aktorstwem i sztuką. Dopięła swego – występuje zarówno na scenie teatralnej, jak i w telewizji.

Przełom w jej karierze nastąpił w 1986 roku, kiedy zagrała główną rolę Sarah Norman w filmie “Dzieci gorszego boga”. Za tę kreację otrzymała Oscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej i Złoty Glob, stając się jedną z nielicznych aktorek niesłyszących, które zdobyły tak prestiżowe wyróżnienia.

Matlin występowała w licznych produkcjach filmowych, m.in.:

• “Most do ciszy”, 
• “Gracz”, 
• “W uchu cisza”,
• “Moje przyjęcie”. 

W telewizji można ją było zobaczyć w takich serialach jak “Switched at Birth”, “Judging Amy”, “The West Wing” czy “CSI: Kryminalne zagadki Nowego Jorku”.

W 2008 roku wzięła udział w szóstej edycji amerykańskiego “Dancing with the Stars”, zajmując siódme miejsce.

Stevie Wonder – niewidomy kompozytor

Urodził się 13 maja 1950 roku w Saginaw w stanie Michigan jako wcześniak. W jego inkubatorze doprowadzono do nadmiernego stężenia tlenu, co z kolei doprowadziło do całkowitej utraty wzroku.

Stevland Hardaway Morris, bo tak naprawdę nazywa się Stevie Wonder, to amerykański piosenkarz, kompozytor, producent i multiinstrumentalista. Jego muzyka łączy elementy soulu, funku, R&B, jazzu, bluesa, rock and rolla oraz progresywnego rocka. Sprzedał ponad 100 milionów płyt na całym świecie, stając się jednym z najlepiej sprzedających się artystów w historii muzyki.

Do jego największych przebojów należą m.in. “Isn’t She Lovely”, “Superstition”, “I Just Called to Say I Love You” czy “Sir Duke”. Na półce zgromadził 22 nagrody Grammy, a w 1989 roku został wprowadzony do Rock and Roll Hall of Fame.

Ray Charles – niewidoma legenda soulu

Urodził się 23 września 1930 roku w Albany w stanie Georgia. Gdy miał pięć lat, widział, jak tego młodszy brat utonął. Niedługo później zaczął tracić wzrok. W wieku 7 lat nie widział już nic. 

Edukację muzyczną rozpoczął w Florida School for the Deaf and Blind w St. Augustine, gdzie nauczył się alfabetu Braille’a oraz gry na fortepianie i klarnecie. To tam rozwinął wyjątkowy talent, który pozwolił mu później stać się jednym z najbardziej wpływowych artystów muzyki soul i rhythm and blues.

Ray Charles wprowadził pełne emocji brzmienie do muzyki country i popularnej, a jego interpretacja “America the Beautiful” uchodzi za kultową. Frank Sinatra nazywał go “jedynym prawdziwym geniuszem w tym biznesie”. W ciągu życia zyskał status legendy, a magazyn “Rolling Stone” umieścił go na 10. miejscu listy 100 największych artystów wszech czasów i na 2. miejscu listy największych wykonawców w 2008 roku.

Frida Kahlo – malarka po złamaniu kręgosłupa

Był 17 września 1925 roku, gdy Frida Kahlo została ofiarą wypadku autobusowo-tramwajowego. Doznała licznych obrażeń: złamań kręgosłupa, miednicy, obojczyka, żeber, prawej nogi i stopy, zwichnięcia ramienia oraz ciężkiego uszkodzenia podbrzusza i macicy, co uniemożliwiło jej późniejsze macierzyństwo. Przez trzy miesiące pozostawała w odlewie gipsowym, a w dorosłym życiu przeszła 35 operacji głównie na nogę, stopę i kręgosłup.

To w trakcie rekonwalescencji Frida zainteresowała się malarstwem, tworząc przede wszystkim autoportrety. Malowanie stało się sposobem wyrażania cierpienia i codziennych doświadczeń, a jej prace często odwołują się do anatomii, bólu fizycznego i życia kobiet. Sztuka Fridy Kahlo łączy elementy kultury meksykańskiej i indiańskiej, określana jest jako prymitywizm, folkowa lub surrealistyczna.

Przez większość dorosłego życia była związana z meksykańskim malarzem Diego Riverą. Jej twórczość, pełna osobistej symboliki i emocji, do dziś inspiruje i fascynuje świat sztuki. Frida Kahlo zmarła 13 lipca 1954 roku w Coyoacán, w swoim “Niebieskim Domu”, który stał się symbolem jej życia i dorobku artystycznego.

Christy Brown – malarz, który trzymał pędzel lewą stopą

Od najmłodszych lat zmagał się z efektami porażenia mózgowego, które spowodowało paraliż ciała, uniemożliwiając mu korzystanie z rąk.

A jednak Christy Brown stał się znany jako malarz, pisarz i poeta, tworząc przy pomocy… lewej stopy. Jego życie i twórczość zyskały międzynarodowy rozgłos dzięki autobiograficznej książce “Moja lewa stopa” (1954), na podstawie której w 1989 roku Jim Sheridan nakręcił film o tym samym tytule. W rolach głównych wystąpili Daniel Day-Lewis jako Christy oraz Brenda Fricker jako jego matka, za co oboje otrzymali Oscary.

W ciągu życia Brown opublikował także kilka innych dzieł literackich, m.in.:

• “Down All The Days” (1970),
• “A Shadow on Summer” (1976),
• “Of Snails And Skylarks” (1978).

Zmarł 6 września 1981 roku w wieku 49 lat. 

Peter Dinklage – choć niski, to jednak wielki aktor

Urodził się 11 czerwca 1969 roku w Morristown. Cierpi na karłowatość spowodowaną achondroplazją i mierzy 135 cm wzrostu. A mimo to jest wielkim aktorem. 

Zaczął od ról w teatrzyku szkolnym, a na ekranie zadebiutował w 1995 roku w filmie “Filmowy zawrót głowy”. Przez lata grał głównie role epizodyczne, aż przełomową okazała się rola w niskobudżetowym filmie Toma McCarthy’ego “Dróżnik”, która przyniosła mu uznanie w Hollywood. W 2006 roku wystąpił w filmie Sidneya Lumeta “Uznajcie mnie za winnego” u boku Vin Diesela.

Największą popularność przyniosła mu rola Tyriona Lannistera w serialu “Gra o tron”. Za tę kreację w 2012 roku otrzymał Złoty Glob dla najlepszego aktora drugoplanowego w serialu, a w latach 2018 i 2019 zdobył Nagrody Emmy w kategorii najlepszy aktor drugoplanowy w serialu dramatycznym.

RJ Mitte – aktor z mózgowym porażeniem dziecięcym

Roy Frank Mitte III ma mózgowe porażenie dziecięce, które częściowo wpływa na jego ruchy i mowę. Mimo to został aktorem. Największą popularność zdobył dzięki roli Waltera White’a Jr. w serialu “Breaking Bad” (2008–2013). Wcielał się tam w postać nastolatka z podobnym schorzeniem, co pozwoliło mu pokazać autentyczne doświadczenia osób z niepełnosprawnością.

Wystąpił także w m.in.:

• “Stump” (2011) jako Tim,
• “Weird Science 2: Strange Chemistry” (2013) jako Nerd,
• “Triumph” (2021) jako Mike.

Andrea Bocelli – niewidomy tenor operowy

Już od urodzenia był niedowidzący z powodu jaskry, a w wieku 12 lat całkowicie stracił wzrok po krwotoku śródmózgowym, wynikającym z wypadku podczas gry w piłkę nożną. Początkowo pracował jako asystent w kancelarii prawnej, lecz szybko postanowił poświęcić się muzyce. Wieczorne występy w barach i lokalne konkursy muzyczne doprowadziły go do podpisania pierwszego kontraktu z wytwórnią Sugar Music.

Bocelli jest jednym z najlepiej sprzedających się śpiewaków na świecie – jego albumy rozeszły się w nakładzie ponad 90 milionów egzemplarzy. Sławę zdobył w 1993 roku, śpiewając wraz z Zucchero utwór “Miserere”. W 1994 roku wygrał Festiwal Piosenki Włoskiej w San Remo z utworem “Il mare calmo della sera”. 

Współpracował z wieloma gwiazdami światowej sceny muzycznej, m.in. Céline Dion, Luciano Pavarotti, Lady Gagą, Stevie Wonderem i Sarą Brightman. Występował w największych teatrach operowych, w tym Metropolitan Opera, Wiener Staatsoper i Carnegie Hall. Otrzymał liczne odznaczenia, m.in. Wielkiego Oficera Orderu Zasługi Republiki Włoskiej, a w 2010 roku gwiazdę na Hollywood Walk of Fame. 

Rick Allen – bo na perkusji można wymiatać jedną ręką

31 grudnia 1984 roku, za miastem Sheffield, miał miejsce tragiczny wypadek samochodowy. Podczas dachowania lewa ręka Ricka Allena, perkusisty Def Leppard, została tak poważnie uszkodzona, że po operacji mikrochirurgicznej musiała zostać amputowana.

Mimo tej dramatycznej sytuacji Allen nauczył się grać na perkusji przy użyciu zestawu elektronicznego, obsługując go jedną (prawą) ręką. Jego determinacja i talent sprawiły, że zyskał uznanie fanów i producentów – doczekał się nawet sygnowanych pałek firmy Ahead. W 2019 roku jego nazwiskiem nazwano gatunek pająka Extraordinarius rickalleni, upamiętniając wytrwałość i wyjątkową karierę muzyka.

Evelyn Glennie – niesłysząca perkusistka koncertowa

Od dwunastego roku życia jest niesłysząca, jednak nie przeszkodziło jej to w rozwijaniu kariery koncertowej i nagraniowej. A mimo to Evelyn Glennie jest szkocką perkusjonistką specjalizującą się w muzyce poważnej.

Zdobyła m.in. nagrodę Grammy za wykonanie Sonaty na dwa fortepiany i perkusję Bartóka. Otrzymała również kilkanaście doktoratów honorowych brytyjskich uczelni muzycznych. W 1993 roku została odznaczona Orderem Imperium Brytyjskiego, a w 2017 Orderem Towarzyszy Honoru. W 2023 roku uhonorowano ją Nagrodą Fundacji Muzycznej Léonie Sonning, doceniając jej wybitny wkład w świat muzyki.

Jest jeszcze wielu takich artystów – muzyków, wokalistów, malarzy, pisarzy, poetów, rzeźbiarzy. Pokazują oni każdego dnia, że sztuka nie zna granic.