LARP (live action role-playing) – czym jest?

LARP, czyli co dokładnie?

LARP – od angielskiego live action role-playing – to rodzaj gry fabularnej. Nie jest to jednak ani gra wideo, ani komputerowa, tylko… na żywo. Ludzie spotykają się razem, odgrywają różne postaci, wspólnie tworzą i przeżywają daną opowieść (np. z konkretnego uniwersum). Swoją formułą przypomina ona improwizowany teatr, w którym aktorzy-gracze mogą swobodnie odgrywać swoje role. Dobierają do nich kostiumy, rekwizyty itp. 

W LARP-ach także jest scenariusz, ale tworzą go gracze (samodzielnie lub z pomocą mistrza gry) i jest on znacznie ogólniejszy niż te, z którymi mamy do czynienia w teatrze. Akcja może toczyć się zarówno w rzeczywistym, jak i w fikcyjnym świecie. 

Czym charakteryzują się LARP-y?

LARP-y są bardzo różnorodne i tak naprawdę każda rozgrywka jest inna niż wszystkie. Nie da się ich zamknąć w sztywnych ramach, ponieważ mogą one bazować zarówno na systemach RPG, wyobraźni twórców, jak i na musicalach, spektaklach, filmach, grach itp. 

Przyjrzyjmy się ich poszczególnym cechom, by nieco lepiej zrozumieć tę formę rozrywki.

Gdzie odbywają się LARP-y? 

I tu nasza ulubiona odpowiedź: to zależy. Zależy od graczy, którzy sami decydują o przebiegu fabuły. Larpy mogą odbywać się:

• w zamkniętych pomieszczeniach,
• na otwartym terenie,
• i tu, i tu jednocześnie. 

Jak wygląda scenografia LARP-ów?

Również scenografia może być różnorodna. Są wydarzenia, na których wszystko do złudzenia przypomina fikcyjny świat np. z gry komputerowej. Są też takie, w których trzeba mocno popracować wyobraźnią. 

Scenografia w LARP-ach może być:

• prawdziwa – zaaranżowana przez graczy, przypominająca odpowiedni “świat”,
• umowna – taka, którą trzeba sobie wyobrazić (bo nie zawsze mamy do dyspozycji zamek czy bagniska). 

Kto tworzy LARP-y?

LARP-y są tworzone przeważnie przez twórców znanych także jako mistrzowie czy larpmasterzy. Najczęściej są to jedyne osoby, które znają cały scenariusz. To właśnie te osoby rozpoczynają historię, którą później kontynuują gracze. 

Można powiedzieć, że larpy są formą teatru improwizowanego, w którym mistrz gry rzuca pomysł fabuły, a gracze są aktorami, którzy nie tylko mówią, ale także robią różne rzeczy “na scenie” (tą zaś jest, jak wspomnieliśmy, zamknięta przestrzeń i/lub otwarty teren). Działania te muszą być dopasowane do danych realiów, by gracze nie wychodzili ze swojej roli (np. zbój raczej nie będzie podawał ręki innemu graczowi, nawet gdyby to było teoretycznie najlepszym rozwiązaniem). 

Jak wygląda przygotowanie się do roli w LARP-ach?

W LARP-ach nie wystarczy tylko przyjść i “zagrać coś z głowy”. Gracze wcielają się w konkretne postaci – a te mają swoje cele, charaktery i przeszłość. Skąd biorą się takie role?

Role mogą być:

• stworzone przez twórców gry – szczególnie w mniejszych, bardziej kameralnych LARP-ach,
• wymyślone przez samych graczy – ale zawsze w porozumieniu z twórcami, tak by pasowały do świata i fabuły.

W dużych LARP-ach często jest przestrzeń na większą swobodę: gracze mogą zaproponować swoje postaci i pomysły, które po akceptacji trafiają do gry.

Każda postać ma zazwyczaj określone:

• dążenia i cele (np. zdobycie informacji, przejęcie władzy, pogodzenie się z kimś),
• krótką historię (czyli skąd pochodzi, co ją ukształtowało),
• rys psychologiczny (czy jest impulsywna, wycofana, cyniczna, itp.).

Dzięki tym elementom gracz może łatwiej wejść w rolę – tak, jakby naprawdę był bohaterem opowieści. Chodzi o to, by nie tylko “grać”, ale stać się tą postacią na czas LARP-a.

Kostiumy w LARP-ach

Nie ma LARP-a bez klimatu – a klimat często zaczyna się od… stroju. Kostiumy to coś więcej niż przebranie. To element, który pomaga graczowi wczuć się w postać, a innym – lepiej ją zrozumieć już przy pierwszym spojrzeniu.

Strój może mówić naprawdę wiele o:

• statusie społecznym (np. bogato zdobiony płaszcz wskazuje na arystokratę, a znoszona tunika – na wędrowca),
• zawodzie (np. fartuch alchemika, zbroja najemnika, narzędzia rzemieślnika),
• charakterze postaci (ciemne barwy, surowe kroje, ekstrawaganckie dodatki – wszystko ma znaczenie).

Kostium to także ważny element budowania wspólnego świata. Gdy wszyscy gracze dbają o spójność strojów z realiami gry, łatwiej jest “zapomnieć”, że to tylko gra – i naprawdę zanurzyć się w opowieści.

Jakie są zasady LARP-ów?

Choć LARP-y są bardzo różnorodne, mają one swoje zasady:

• LARP ma konkretny początek – sam scenariusz nie wystarczy, trzeba “wejść na scenę”. Dopiero w chwili, w której uczestnicy wchodzą w swoje role, gra staje się rzeczywistością. Bez realnego spotkania i zaangażowania graczy LARP po prostu nie zaistnieje,
• gracze odgrywają postaci, a nie siebie – przynajmniej jedna osoba w grze musi przyjąć jakąś rolę. Nawet jeśli reszta uczestników dopiero “wchodzi” w świat gry, LARP zaczyna się wtedy, gdy ktoś przestaje być sobą i staje się swoją postacią,
• postać i gracz dzielą to samo ciało – w LARP-ie gracz fizycznie reprezentuje swoją postać – w przeciwieństwie do gier komputerowych czy planszowych. Oznacza to, że sam chodzi, mówi, wykonuje działania. Gra dzieje się naprawdę – w czasie rzeczywistym i w przestrzeni, którą widać “na żywo”,
• brak sztywnego scenariusza – LARP nie działa jak klasyczny teatr. Nie ma z góry ustalonych dialogów, nie wiadomo, jak dokładnie potoczy się fabuła. Gracze mają swobodę decyzji – to oni rozwijają historię. Dzięki temu każda rozgrywka może wyglądać zupełnie inaczej, nawet w ramach tego samego świata.

Ponadto każde wydarzenie posiada swój osobny zbiór zasad, które określają, jak odgrywa się postaci i jak funkcjonuje świat gry. Mogą dotyczyć:

• konwencji (np. świat fantasy, w którym nie używa się współczesnych słów),
• bezpieczeństwa (np. używamy wyłącznie bezpiecznej broni i rekwizytów; nie wchodzimy na strome czy ruszające się elementy przestrzeni; można też ustalić hasło bezpieczeństwa, gdyby komuś zrobiło się np. słabo – na jego wypowiedzenie, gra jest przerywana),
• zachowań i interakcji (np. jak rozwiązywać konflikty, jak kończyć sceny).

To właśnie te reguły tworzą granicę między grą a rzeczywistością.

Czym różni się LARP od gry fabularnej?

Larpy i gry fabularne (RPG) mają wspólny fundament: gracze wcielają się w role, by razem tworzyć opowieść. Istnieją jednak zasadnicze różnice, które odróżniają te dwie formy rozrywki:

• obecność fizyczna postaci – w LARP-ach postać i gracz to jedno ciało – uczestnicy faktycznie odgrywają swoje role, chodzą, mówią, reagują w przestrzeni fizycznej. W grach fabularnych postać istnieje głównie w wyobraźni gracza, a akcje opisywane są słownie przy stole,
• rola prowadzącego – w grach fabularnych prowadzący (mistrz gry) kontroluje fabułę, opisuje świat i odgrywa postaci niezależne. W LARP-ach jego rola często jest ograniczona – może pełnić funkcję organizatora lub narratora, ale świat i historia rozwijają się głównie dzięki działaniom samych graczy.

Co ważne, historia LARP-ów nie zaczęła się od gier fabularnych. Choć RPG przyczyniły się do rozwoju i popularyzacji LARP-ów (szczególnie od lat 70. XX wieku), larpy nie są ich bezpośrednim “potomkiem”. Już w XVII wieku istniały improwizowane gry oparte na rolach z zadaniami dla uczestników, a pierwszy polski larp fantasy odbył się w latach 50. XX wieku pod Warszawą. Elementy zbliżone do LARP-ów można też odnaleźć chociażby w dawnych rytuałach religijnych.

Jakie są rodzaje larpów?

Larpy można podzielić według różnych kryteriów – w zależności od liczby uczestników, przez charakter rozgrywki, po miejsce, w którym się odbywają. Nie istnieje jeden sztywny podział – kategorie są płynne i często się przenikają.

Larp nordycki (Nordic larp)

Jest on nastawiony na głębokie przeżycia, przekaz artystyczny i eksplorację emocji. Wywodzi się ze skandynawskiego środowiska Knutepunkt. Często jest osadzony w realiach współczesnych lub historycznych. Jest traktowany jako forma sztuki.

Larp anglosaski (battle larp, blarp)

Skoncentrowany na rozrywce, przygodzie i walce przy użyciu bezpiecznej broni. Zazwyczaj osadzony w światach fantasy, np. “Warhammerze” czy “Wiedźminie”. Uczestnicy dzielą się na drużyny i odgrywają konflikt zbrojny.

Parlor larp

Skupiony głównie na dialogach, spiskach i polityce. Może odbywać się zarówno w zamkniętej, jak i otwartej przestrzeni. Popularny głównie w świecie anglosaskim, rzadziej w Polsce.

Freeform

Eksperymentalny, nietypowy larp łamiący konwencje. Może zawierać podział na sceny, nietypowe mechaniki lub jawne scenariusze. Pojęcie zmienne w zależności od kraju – w Polsce często oznacza larpy ze scenami, w UK – z gotowymi kartami postaci.

Ciekawostka: co roku odbywa się konkurs na freeformy – Golden Cobra Challenge.

Jeepform

Forma larpa scenicznego z obecnością publiczności. Scenariusz jest znany przed grą, a gracze są świadomi tajemnic granych przez siebie postaci. Uczestnicy często wspólnie konstruują dramaturgię wydarzeń.

Chamberlarp (larp stacjonarny, pokojówka)

Odbywa się w zamkniętej przestrzeni (np. pokoju, sali), często przy udziale niewielkiej liczby graczy. Zazwyczaj postacie są w całości przygotowane przez autora, a scenografia jest minimalna lub symboliczna.

Larp terenowy (terenówka)

Rozgrywa się w otwartej przestrzeni – lesie, polu, ruinach. Często ma dużą liczbę graczy, pełną scenografię i elementy walki. W południowej Polsce “terenówka” to synonim larpa terenowego, w północnej – gra z naciskiem na mechanikę.

Gra miejska

Rozgrywa się w przestrzeni miejskiej. Uczestnik prawie nie odróżnia się od postaci – różnice są minimalne, np. tylko w motywacjach. Część badaczy uznaje gry miejskie za jeden z typów larpa.

Blockbuster larp

Duży, widowiskowy larp z wysokim budżetem, często międzynarodowy. Odbywa się w imponujących lokacjach (np. zamkach) i trwa kilka dni. Przykłady w Polsce: “Collage of Wizardry”, “Idzie Niebo Ciemną Nocą”, “4th of July”.

Jaki jest cel gry w LARP-ach?

Larpy rzadko kiedy mają jednoznacznego zwycięzcę – i to właśnie odróżnia je od wielu innych form gier. Celem larpa nie jest wygrana, ale wspólne przeżycie historii, stworzenie doświadczenia i zaangażowanie się w wykreowaną rzeczywistość. Konstrukcja gry może zakładać różne cele dla graczy czy postaci, ale są one narzędziem do osiągnięcia głębszego sensu rozgrywki i spędzenia razem fantastycznego czasu. Larp spełnia jedną lub więcej z czterech funkcji, które wyznaczają jego główny cel:

• funkcja ludyczna – gra dla przyjemności, zabawy i rozrywki. Liczy się radość z działania, przygoda i interakcja z innymi uczestnikami,
• funkcja edukacyjna – gra jako narzędzie nauczania i zdobywania wiedzy, np. o historii, relacjach społecznych czy perspektywach innych ludzi,
• funkcja terapeutyczna – gra wspierająca rozwój osobisty, zrozumienie emocji, przepracowanie doświadczeń czy poprawę kompetencji społecznych,
• funkcja artystyczna – gra jako forma ekspresji artystycznej, tworzenia estetycznego doświadczenia lub komentarza społecznego.

Słowniczek pojęć związanych z LARP-ami

Warto znać niektóre słowa związane z larpami, by wiedzieć, o co dokładnie chodzi, gdy ktoś mówi o “immersji” czy “mechanice” gry. 

Oto krótki słowniczek podstawowych pojęć:

• Gracz – uczestnik larpa, który odgrywa jedną lub więcej postaci. Podczas gry łączy w sobie funkcje aktora, reżysera i widza. Relacja gracza z postacią może być bliska lub zdystansowana – im mniejszy dystans, tym większe ryzyko zjawiska bleed, czyli przenikania emocji między graczem a postacią. Relacja ta może być także stała (gracz odgrywa jedną rolę) lub zmienna (gracz odgrywa wiele postaci lub wielu graczy odgrywa jedną postać),
• Postać – rola odgrywana przez gracza w świecie larpa. Składa się z cech, relacji i informacji, które kształtują sposób, w jaki postać funkcjonuje w fikcyjnej rzeczywistości gry. Postać może być opisana wcześniej lub budowana wspólnie przez graczy,
• Immersja – stan głębokiego “zanurzenia” w świecie gry. Gracz doświadcza immersji, gdy zapomina o “realnym świecie” i w pełni wchodzi w fikcję: postać, fabułę i interakcje. Wysoki poziom immersji zwiększa prawdopodobieństwo bleedu,
• Bleed – zjawisko przenikania emocji i cech między graczem a postacią. Bleed-in to wpływ emocji gracza na postać, bleed-out – wpływ emocji postaci na gracza. Zjawisko to może być zarówno wzbogacające, jak i obciążające emocjonalnie,
• Mechanika – zbiór zasad, które wspierają działanie gry. Każdy element mechaniki może pełnić jedną z trzech funkcji:
  • argumentacyjną – symulowanie zjawisk niemożliwych do przedstawienia bez sztucznego zbioru zasad (np. magia),
  • informacyjną – umożliwia informowanie graczy o cechach postaci,
  • arbitralną – służy rozstrzyganiu sporów. 

Ponadto istnieją mechaniki minimalistyczne, czyli:

• DKWDK (Du Kannst Was Du Kannst) – “Potrafisz to, co potrafisz” (gracz może wykonywać tylko to, co naprawdę umie),
• DKWDDK (Du Kannst Was Du Darstellen Kannst) – “Potrafisz to, co potrafisz pokazać” (liczy się to, co gracz zdoła zagrać),

• Słowa bezpieczeństwa – system umożliwiający kontrolowanie intensywności scen:
  • Red – natychmiastowe zatrzymanie sceny,
  • Yellow – zmniejszenie intensywności,
  • Green – można zwiększyć intensywność.

Larpy w kulturze popularnej

Choć larpy przez lata pozostawały niszowym hobby, z czasem zaczęły pojawiać się także w filmach i serialach. Czasem są przedstawiane jako fascynujące zjawisko z pogranicza teatru i gry, czasem jako niepokojąca pasja oderwana od rzeczywistości. Oto kilka przykładów:

• “The Wild Hunt” (reż. Alexandre Franchi, 2009) – kanadyjski thriller, nakręcony na terenie prawdziwego obozu larpowego. Film wzbudził silne emocje w środowisku graczy – z jednej strony realistycznie oddaje atmosferę i mechanizmy immersji, z drugiej ukazuje larpy jako niebezpieczną obsesję, co spotkało się z krytyką graczy,
• “The Knights of Badassdom” / “Rycerze (nie) na niby” (reż. Joe Lynch, 2013) – amerykańska komedia o grupie graczy, którzy przypadkowo przyzywają demona podczas larpa. Film operuje absurdem i humorem, bazując na stereotypach o fanach gier fabularnych,
• “LARP” (reż. Kordian Kądziela, 2014) – polski krótkometrażowy film, zrealizowany przy wsparciu środowiska larpowego, w tym Bractwa Sorontar. Produkcja zdobyła nominację na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni i została zaprezentowana przedpremierowo na festiwalu Falkon w Lublinie. W sposób przemyślany ukazuje mechanizmy grania i psychologiczne aspekty immersji,
• “Dark Dungeons” (reż. L. Gabriel Gonda, 2014) – amerykańska adaptacja słynnego chrześcijańskiego komiksu przestrzegającego przed grami RPG. Film przedstawia gry fabularne jako narzędzie szatana – z przymrużeniem oka lub całkiem serio, w zależności od interpretacji,
• “Szpital” – odcinek 493 (2016) – odcinek paradokumentu TVN, w którym trójka nastolatków trafia do szpitala po użyciu prawdziwej broni w larpie. Przedstawienie hobby jako potencjalnie groźnego spotkało się z krytyką za brak rzetelności i szkodliwe uproszczenia.

Najciekawsze larpy i wydarzenia larpowe w Polsce

Polska scena larpowa należy do najaktywniejszych w Europie. Gracze i twórcy gier spotykają się zarówno na dużych festiwalach, jak i podczas kameralnych wydarzeń poświęconych konkretnym systemom lub stylom gry. Gdzie szukać najciekawszych larpów?

Festiwale fantastyki z larpami w programie

• Copernicon (Toruń) – największy festiwal fantastyki w północnej Polsce. Od 2024 roku organizuje konkurs larpowy Kryształowe Pierniki, promujący scenariusze gotowe do poprowadzenia przez innych,
• Zjava (Warszawa) – zimowy konwent, gdzie dominują kameralne larpy (chamberlarpy) i formy narracyjne bliskie teatrowi (jeepformy),
• Bykon (Bydgoszcz) – mniejszy konwent z silnym segmentem larpowym, zorientowany na nowe środowiska twórcze.

Klasyczne imprezy larpowe

• Orkon (Jura Krakowsko-Częstochowska) – jeden z najstarszych i najbardziej legendarnych polskich konwentów larpowych,
• Hardkon (Pomorze) – wyróżnia się oryginalną atmosferą i eksperymentalnymi scenariuszami. Często testuje granice między larpiem a sztuką współczesną,
• Flamberg, Fantazjada, Limes Mundi, Fornost – klasyczne imprezy fantasy, gdzie uczestnicy wcielają się w bohaterów świata wymyślonego na potrzeby konkretnej gry. Klimat, stroje i scenografia odgrywają w nich kluczową rolę,
• ZombieLarp – widowiskowy larp survivalowy w klimacie postapokaliptycznym – dynamiczna rozgrywka z elementami horroru i gry terenowej.

Larpy cykliczne

Tzw. cykliki to serie larpów poświęcone jednej konwencji i postaciom, które gracze rozwijają w kolejnych odsłonach. Przykłady:

• HP Live – larp osadzony w uniwersum Harry’ego Pottera, z wielką dbałością o szczegóły świata przedstawionego,
• Szczecin by Night – rozbudowana kampania w realiach “Wampira: Maskarady”, eksplorująca politykę, intrygi i mrok miejskich nocy.

Środowiska larpowe

W Polsce działa wiele grupy i organizacji, m.in. Liveform (Śląsk, Warszawa), Stowarzyszenie Fantazjada (Dolny Śląsk), Fundacja Creatio ex Nihilo (Wrocław), Zardzewiały Topór (Pomorze) i wiele innych. Najbardziej aktywnym forum jest za to grupa na Facebooku – Larp Poland, a także serwer na Discordzie – Larp Polska. 

LARP-y a edukacja

W 2012 roku odbył się projekt edukacyjny wykorzystujący larpy. Stowarzyszenie Pospolite Ruszenie Szlachty Ziemi Krakowskiej zrealizowało Projekt DEMOkracja. Ponad 1100 uczniów gimnazjów wzięło udział w 64 larpach skupionych na problemie Rokoszu Zebrzydowskiego z 1606 roku. 

Jedno jest pewne: lapry jeszcze nie raz nas zaskoczą. A może… weźmiesz w jakimś udział?