Historia tańca – od tańców rytualnych po taniec nowoczesny

Początki tańca – prehistoria i starożytność

Najwcześniejsze dowody na istnienie tańca pochodzą z ok. 3300 r. p.n.e. Choć z tamtego okresu nie ma nagrań na YouTubie, malowidła nagrobne odnalezione przez archeologów mówią jasno: taniec istniał już wtedy, a być może nawet jeszcze wcześniej (skoro figury taneczne malowano na nagrobkach, ludzie musieli mieć z nimi do czynienia). 

Jednym z najbardziej znanych dowodów na istnienie tańca jest tańczący czarownik namalowany w jaskini Trois Freres we Francji. Takie malowidła można znaleźć nie tylko w Europie, ale także w Azji i Afryce. 

Co ciekawe, zanim wynaleziono pismo, taniec służył jako jeden z czynników przekazu historycznego między pokoleniami. Oprócz tego w niektórych plemionach taniec służył rozpoznawaniu jego członków. Jeśli ktoś nie znał odpowiednich ruchów, był uznawany za obcego. 

Taniec wykorzystywano także w stanach transowych oraz rytuałach uzdrawiających. Ta druga funkcja była znana chociażby przez plemiona z brazylijskich lasów deszczowych czy pustyni Kalahari.

Towarzyszył on też różnym rytuałom! Kojarzysz taniec deszczu? Teraz się z tego śmiejemy, ale dawniej społeczności wierzyły, że to ma sens. Tańczono także po to, by zebrać duże plony i zapewnić sobie pomyślne łowy. Dziś wiemy już, że jedno z drugim nie ma żadnego związku, ale dawne wierzenia wcale tak bardzo nie odbiegają od dzisiejszych (dotyczą tylko innych kwestii). 

Znane były także tańce wojowników, którzy w ten sposób zagrzewali się do walki i budzili w sobie odwagę. 

Dowody na istnienie tańca

W Chinach znaleziono naczynia ceramiczne wytwarzane jeszcze w neolicie. Namalowani byli na nich tancerze trzymający się za ręce. W tym państwie taniec był związany głównie z szamanami i magią. 

Kolejne dowody na istnienie tańca pojawiły się w czasach, gdy wynaleziono pismo. O greckim tańcu pisali m.in. Arystoteles, Platon i Lukian. Co ciekawe, do tańca odnosiły się także święte księgi, takie jak Biblia i Talmud. W Starym Testamencie opisany został król Dawid tańczący przed Arką Przymierza. 

‘Dawid sprowadził z wielką radością Arkę Bożą do Miasta Dawidowego. Ilekroć niosący Arkę Pańską postąpili sześć kroków, składał w ofierze wołu i tuczne cielę. Dawid wtedy tańczył z całym zapałem w obecności Pana i z całym domem izraelskim prowadził Arkę Pańską wśród radosnych okrzyków i grania na rogach’. (por. 2 Sm 6, 12-15)

Samo słowo ‘taniec’ pojawiło się wcześniej i po raz pierwszy w języku chińskim. W pierwszym tysiącleciu p.n.e. w Indiach pojawiły się teksty, w których opisywano rolę tańca w kulturze indyjskiej oraz omawiano w nich mudry, czyli poszczególne gesty i ruchy kończyn. Co ważne, dawne tańce rytualne przetrwały w Indiach do dziś, a sam taniec jest ważnym elementem rozrywki, co widać w filmach z Bollywood.

Tancerze ze starożytnego Egiptu znani byli ze swojej elastyczności i równowagi, a przynajmniej o tym świadczą malowidła z tamtego regionu. 

Taniec przybrał formę rozrywki pierwszy raz w starożytnej Grecji, gdzie wykorzystywano go już nie tylko w obrzędach religijnych, ale także w teatrze czy podczas ważnych wydarzeń. Grecy wierzyli także, że taniec pozwalał komunikować się ze zmarłymi. 

Wiele dzisiejszych tańców bazuje właśnie na prastarych tańcach etnicznych oraz rytualnych. 

Taniec w średniowieczu

W średniowieczu chrześcijaństwo nabrało ogromnego znaczenia, a sam kościół postrzegał taniec jako coś złego. To jednak nie zniechęcało tych, który naprawdę kochali tańczyć. Robili to nadal, lecz pod osłoną nocy. Jak widzisz, protesty były znane już setki lat temu. 

Kościół oczywiście z czasem się o tym dowiedział i takie nocne tańce uznawał za rozpustę, którą trzeba tępić. Nie udało mu się tego jednak zrobić w 100%, dlatego też różne formy tańca przetrwały do dziś. 

W średniowieczu niewiele osób potrafiło pisać (jedynie ludzie uczeni, szlachcice oraz duchowieństwo). Szkoły były najczęściej pod władzą kościoła, przez co trudno znaleźć jakiekolwiek zapiski o tym, jak wyglądał taniec w tamtych czasach.

Co ciekawe, dzięki chrześcijaństwu zaczęły znikać tańce religijne, a w ich miejsce rozwijał się taniec jako forma sztuki. Taniec zaczął więc towarzyszyć śpiewakom oraz sztukom teatralnym (choć ta druga forma była znana już w starożytnej Grecji, wróciła do łask). 

Taniec w renesansie

Renesans to epoka, w której znaczenie kościoła znacznie zmalało, dlatego też taniec zaczął pojawiać się na dworach. Jednym z tego typu polskich tańców jest polonez, który do dziś jest znany praktycznie każdemu Polakowi i każdej Polce. Tańczymy go na balach szkolnych, studniówkach, oglądamy w starych filmach czy niektórych spektaklach teatralnych. 

Najstarsze wzmianki o tańcach dworskich pochodzą z XV wieku. Pisali o nich m.in.:

• Domenico da Piacenza,
• Antonio Corazzano,
• Thoinot Arbeau (XVI wiek),
• John Playford (XVII wiek).

Najważniejszymi tańcami tej epoki były:

• basse danse,
• pawana,
• branle,
• saltarello,
• galiarda,
• ductia,
• chorea,
• farandola,
• estampie. 

Na dworach można było zobaczyć wielkie widowiska taneczne, które dały początek baletowi i operze. 

Taniec w baroku

Taniec dworski nadal zyskiwał na znaczeniu. Jak wspomnieliśmy, narodził się wtedy balet. Spektakle baletowe przedstawiały w tamtych czasach przykłady wzajemnej relacji i postępowania między ludźmi a otoczeniem. Przy ich tworzeniu czerpano z greckich tragedii oraz z poezji. Powstała tragedia liryczna, która łączyła taniec ze śpiewem. Na scenach można było zobaczyć nie tylko grupy tancerzy, ale także solistów. W występach pojawiały się elementy akrobatyki i pantomimy. 

W XVIII wieku zaczęto rozdzielać taniec od śpiewu, przez co powstał ballet d’action, w którym nacisk kładziono na przekazywanie emocji poprzez ruch. Tancerze w końcu mogli zdjąć maski.

Pod koniec XVIII wieku pojawił się pierwszy taniec towarzyski: walc wiedeński. Gdy zatańczono go po raz pierwszy na kongresie wiedeńskim, damy wyszły, uważając ruchy za niemoralne. Niektórzy uważali, że wirowanie w tańcu może prowadzić do śmierci. Zdobył on jednak popularność nieco później i dziś jest znany na całym świecie. 

Taniec w klasycyzmie

W klasycyzmie, tak jak pod koniec baroku, zaczęto do tańca podchodzić nieco inaczej, przez co zmieniała się zarówno sama muzyka, jak i stroje. Wcześniej muzyka ‘taneczna’ była na dość niskim poziomie, ale nadeszli kompozytorzy, tacy jak Gluck i Rameau, którzy podnieśli jej poziom. 

Niebagatelne zmiany zostały wprowadzone także z inicjatywy Jeana-Georges’a Noverre’a, który postulował o tzw. racjonalizację baletu. Dzięki niemu wszyscy uczestnicy przedstawienia zaczęli być traktowani jako jedna całość. Uprościł on kostiumy baletowe, oddzielił taniec od śpiewu i zwiększył rolę pantomimy. Reformy Noverre’a sprawiły także, że taniec zyskał więcej celowości i wyrażał uczucia nie tylko tancerzy, ale także choreografów. Oprócz tego muzyka przestała grać pierwsze skrzypce, a stała się jedynie tłem dla tańca. 

Taniec w romantyzmie

XIX wiek przyniósł więcej magii oraz iluzji. W przedstawieniach baletowych pojawiły się rusałki i wróżki, ale do tańca wplatano elementy ludowe i historyczne. Taniec stawał się baśnią, a scena nabierała romantycznego charakteru. Muzyka dodawała emocji i nastroju, ale nadal pozostawała tłem (i tak jest do dziś, co widzimy nawet w filmach). 

Ważną zmianą w romantyzmie było wprowadzenie obuwia baletowego, czyli point. Od tego momentu zaczęto tańczyć na palcach.

Niestety, pod koniec romantyzmu zaczęli pojawiać się pozytywiści, którzy uznawali balet za nieistotny, przez co stracił on na znaczeniu. Ośrodkiem baletu pozostała jednak Rosja, która do dziś słynie z niesamowitych baletnic.

W tamtym okresie rozkwitały tańce towarzyskie, głównie wśród wyższych klas społecznych. 

Taniec w pozytywizmie

W pozytywizmie pojawił się kabaret. Wiemy, jak to brzmi, ale uwierz nam, że ma on ogromny związek z tańcem, ponieważ pierwsze kabarety były miejscami, w których tańczono właśnie. Cyganeria artystyczna oraz impresjoniści zaczęli wykonywać tańce będące karykaturą, sensacją i formą ekstazy. Dopiero niedawno kabaret przybrał formę przedstawień (w Polsce, bo na świecie pod tą nazwą nadal funkcjonują miejsca, w których wieczorami tańczą kobiety, a publiczność stanowią w głównej mierze mężczyźni). 

Taniec w XX i XXI wieku

W XX wieku na salony wrócił balet, ale nie miał on już tak wielkiego znaczenia jak w romantyzmie. W tym samym czasie rozwijały się różne formy tańca towarzyskiego i nie tylko. Pojawiły się m.in.:

• samba,
• rumba,
• paso doble,
• tango,
• walc angielski,
• twist,
• fokstrot,
• swing,
• cha-cha,
• a później nawet disco. 

To niezwykle intensywny okres ewolucji tańca, ponieważ z bardzo klasycznych stylów znanych w poprzednich wiekach, w ciągu 100 lat ludzie przeszli do tańca nowoczesnego. To pojęcie jest tak szerokie, że trudno wymienić wszystkie style, które wchodzą w jego skład. W końcu mamy też:

• stepowanie,
• salsę,
• bachatę,
• jazz,
• hip-hop,
• flamenco,
• reggae dancehall,
• i wiele, wiele innych. 

Co ważne, różne style łączą się ze sobą i przez to powstają kolejne i kolejne. Współcześnie w tańcu stawia się na jednego tancerza bądź parę i ekspresję ich emocji. Taniec ukazuje niezależność, kreatywność i różnorodność.

Tańczą już nie tylko najbogatsi dorośli, ale też seniorzy, dzieci, młodzież i każdy, kto tylko chce.