Poezja śpiewana, piosenka poetycka, aktorska, autorka, literacka, francuska… czym się różnią?

Poezja śpiewana a piosenka aktorska i nie tylko 

W tym artykule przyjrzymy się dokładniej:

• poezji śpiewanej,
• piosence poetyckiej,
• piosence literackiej,
• piosence aktorskiej,
• piosence francuskiej (i nie chodzi tutaj o język!),
• piosence autorskiej.

Sprawdzimy, czym się charakteryzują, jakie są między nimi podobieństwa i – co najważniejsze – czym się między sobą różnią. Na koniec zbierzemy to wszystko w jedną zgrabną tabelkę, w której będziesz mógł szybko porównać konkretne rodzaje piosenek. 

Poezja śpiewana

Poezja śpiewana to gatunek trudny do jednoznacznego określenia – łączy w sobie muzykę i tekst poetycki, który w zamyśle autora nie był tworzony z myślą o śpiewaniu. Najczęściej przybiera formę ballad, łączy głęboką treść z delikatną, wyszukaną melodią i skromną aranżacją, zwykle na gitarę lub fortepian. 

Jej nazwę spopularyzował krytyk i językoznawca Andrzej “Ibis” Wróblewski. Określa ona utwory słowno-muzyczne oparte na wierszach lub tekstach poetyckich wysokiej próby, w których muzyka podkreśla wagę słów i wzmacnia przekaz. Charakteryzuje się bogatą interpretacją. Jest podobna do piosenki autorskiej (tę opiszemy za chwilę). Termin kojarzony jest też z “krainą łagodności”, zaczerpniętą z poezji Jerzego Harasymowicza. W tej formie artystycznej tworzyli m.in. Wojciech Belon, Magda Umer, Przemysław Gintrowski i Elżbieta Adamiak. A dziś najbardziej znaną wykonawczynią poezji śpiewanej jest… sanah (możesz posłuchać chociażby płyty “Sanah śpiewa poezyje”, na której to artystka odczarowuje wiersze, które pamiętamy jeszcze ze szkoły).

Poezja śpiewana zapuściła mocne korzenie w polskiej kulturze i muzyce rozrywkowej. Na świecie podobnych twórców zalicza się do nurtu folkowego lub folk-rockowego. W tych gatunkach tworzą m.in. Bob Dylan, Simon & Garfunkel, Tom Waits, Leonard Cohen, Suzanne Vega, Jacques Brel czy Georges Brassens. 

Do gatunku bliska jest też tzw. piosenka francuska, twórczość bardów, takich jak Bułat Okudżawa, Jacek Kaczmarski czy Jaromír Nohavic oraz piosenka kabaretowa. Czasem także teksty piosenek rockowych czy soul traktuje się jako poezję śpiewaną, choć ich przynależność do tego gatunku bywa dyskusyjna (tak naprawdę wszystko zależy od tego, co stanowi bazę tekstową utworu).

Sam widzisz, że trudno jest konkretnie określić, gdzie dokładnie są granice poezji śpiewanej i kiedy artyści je przekraczają.

Piosenka poetycka

Piosenka poetycka to utwór słowno-muzyczny, wykonywany najczęściej przez solistów przy akompaniamencie instrumentu. Tekst piosenki oparty jest na poezji, ale w przeciwieństwie do poezji śpiewanej, powstaje z myślą o zaśpiewaniu.

W Polsce do tego gatunku śpiewano teksty m.in. Ryszarda Krynickiego, Stanisława Barańczaka, Bogdana Loebla i Jana Krzysztofa Kelusa. Poza Polską zaś Jacques’a Préverta, Borisa Viana, Allena Ginsberga czy Boba Dylana. 

Piosenka poetycka często przybiera formę piosenki autorskiej (o niej za chwilę), której przedstawicielami są m.in. Wojciech Młynarski, Jacek Kaczmarski, Leszek Długosz, Grzegorz Turnau, Roman Kołakowski, a poza Polską – Jacques Brel, Georges Brassens, Władimir Wysocki czy Bułat Okudżawa.

Piosenka literacka

Piosenka literacka to gatunek, który zrodził się z połączenia wysokiej poezji z muzyką sceny kabaretowej i artystycznej. Jej korzenie sięgają dwudziestolecia międzywojennego, kiedy to niektórzy poeci, tacy jak chociażby Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski czy Kazimierz Wierzyński, pisali także na potrzeby gwiazd kabaretów i audycji radiowych. 

Gatunek w obecnej formie narodził się w Piwnicy pod Baranami kilkanaście lat po wojnie. Piotr Skrzynecki wybierał wiersze znanych poetów i przekazywał je Zygmuntowi Koniecznemu, kompozytorowi o perfekcyjnym warsztacie. Idealną wykonawczynią tych piosenek w tamtym czasie stała się Ewa Demarczyk.

Na początku korzystano głównie z utworów zmarłych poetów, co niekiedy i tak budziło kontrowersje (a właśnie tego artyści chcieli uniknąć). Z czasem poeci sami zaczęli przekazywać swoje wiersze artystom, by w ten sposób zyskać rozgłos.

W latach sześćdziesiątych piosenka literacka była próbą stworzenia czegoś nowego – alternatywy dla dominującej wówczas muzyki jazzowej i bigbitowej. Choć później styl ten spowszedniał, piosenka literacka nadal była i jest obecna w polskiej kulturze, a dzisiejsi artyści, w tym muzycy rockowi, wciąż korzystają z dorobku tego nurtu.

Piosenka aktorska

Piosenka aktorska to utwór słowno-muzyczny, w którym wokalista wykorzystuje aktorskie środki wyrazu obok środków muzycznych. Najważniejsza jest tu interpretacja – sposób, w jaki wykonawca opowiada tekst, nadając mu emocje i dramaturgię (dzięki temu każdy wykonawca jest w stanie zaśpiewać tę samą piosenkę w zupełnie innym stylu).

W Polsce gatunek rozwijał się jeszcze przed II wojną światową na scenach kabaretów, m.in. “Momus” i “Qui Pro Quo”. Po wojnie znaczące osiągnięcia w tej dziedzinie mieli artyści Kabaretu Starszych Panów, tacy jak Wiesław Gołas, Kalina Jędrusik, Barbara Krafftówna czy Wiesław Michnikowski. Piosenka aktorska jest też jednym z przedmiotów nauczanych na polskich uczelniach teatralnych – wprowadzono ją tam pod koniec lat 50. XX wieku.

Od 1976 roku we Wrocławiu odbywa się Przegląd Piosenki Aktorskiej, cieszący się dużą popularnością. Za to od 2000 roku w Bydgoszczy organizowany jest coroczny Ogólnopolski Festiwal Interpretacji Piosenki Aktorskiej – tym razem dla młodzieży.

Piosenka francuska

Piosenka francuska to regionalna odmiana poezji śpiewanej i piosenki autorskiej (a nie  jest to piosenka po prostu śpiewana po francusku). Charakteryzuje się literackim, poetyckim tekstem, melodyjną warstwą muzyczną przy dość skromnej instrumentacji oraz tematyką odnoszącą się do codzienności i współczesnej rzeczywistości. W utworach ważne są emocje i osobista postawa wykonawcy wobec poruszanych tematów.

Korzenie gatunku sięgają średniowiecznego chanson de geste, a współczesną odmianę – Chanson réaliste – rozwinięto pod koniec XIX wieku w paryskich kabaretach i teatrzykach, takich jak “Czarny Kot” (Le Chat Noir) czy “Le Mirliton”. Jednym z prekursorów był Aristide Bruant, który czerpał inspiracje m.in. z twórczości François Villona.

Za matkę współczesnej piosenki francuskiej uznaje się Édith Piaf. Choć sama nie komponowała większości piosenek, jej ekspresja i dramatyzm w interpretacji wywarły ogromny wpływ na młodsze pokolenie artystów, m.in. Yvesa Montanda, Gilberta Bécauda i Charlesa Aznavoura. Później styl ten rozwijali m.in. Georges Moustaki, Georges Brassens, Jacques Brel, Léo Ferré i wielu innych.

Piosenka autorska

Piosenka autorska to nurt muzyczny, w którym wykonawca jest jednocześnie autorem tekstu i muzyki swoich utworów (jak to mówią: człowiek-orkiestra). Może śpiewać solo lub z akompaniamentem innych muzyków. W praktyce termin bywa używany szeroko i nie zawsze precyzyjnie, a w Polsce wykonawców tego gatunku najczęściej zalicza się do nurtu piosenki literackiej.

Korzenie piosenki autorskiej tkwią w muzyce folkowej Ameryki Północnej. Prekursorami byli Woody Guthrie, Lead Belly, Pete Seeger oraz zespół The Weavers – ich piosenki poruszały tematy społeczne i inspirowały późniejszych artystów. W latach 60. i 70. gatunek zyskał popularność dzięki pokoleniu twórców poszerzających inspiracje o muzykę country. Do najważniejszych należą m.in. Bob Dylan, Paul Simon, Neil Young, Joni Mitchell, Leonard Cohen, Van Morrison, Johnny Cash czy Dolly Parton. W kolejnych dekadach nurt kontynuowali Bruce Springsteen, Kate Bush, Patti Smith, Suzanne Vega, Tracy Chapman, Nanci Griffith, Alanis Morissette, Sarah McLachlan czy Ani DiFranco.

We Francji autorskie śpiewanie rozwijało się niezależnie i wcześniej niż na Atlantyku. Za to w ZSRR gatunek rozwinął się w latach 50.–60. z amatorskiej działalności studenckiej, niezależnie od oficjalnej polityki kulturalnej. Wykonawcy, zwani bardami, śpiewali swoje utwory przy akompaniamencie gitary, kładąc nacisk na poetycką warstwę tekstu. Najważniejsi twórcy to Bułat Okudżawa, Władimir Wysockij, Aleksandr Galicz, Jurij Wizbor, Wiera Matwiejewa czy Aleksandr Dolskij.

We Włoszech nurt cantautore rozwinął się w latach 50. i 60. pod wpływem francuskich chansonniers. Do czołowych przedstawicieli należą Domenico Modugno, Gino Paoli, Luigi Tenco, Fabrizio De André, Francesco De Gregori, Antonello Venditti czy Lucio Dalla. Twórczość włoskich śpiewających autorów bywała zarówno społeczno-polityczna, jak i bardziej lekkiego, rozrywkowego charakteru.

Jak widzisz, w różnych krajach piosenka autorska przybierała różne formy, ale koniec końców chodzi w niej o jedno – o to, by cały utwór (słowa + muzyka) był stworzony i wykonany przez jedną osobę.

Piosenka aktorska, autorska, literacka i inne – porównanie

Festiwale poezji śpiewanej i piosenki literackiej – gdzie się wybrać? 

Chciałbyś posłuchać poezji śpiewanej na żywo? W takim razie wybierz się na jeden z wielu festiwali i przeglądów w Polsce, które od lat promują piosenkę literacką, autorską i poetycką. Oto kilka najciekawszych:

• Festiwal Piosenki Dołującej – od 2013 roku w Żabieńcu (uroczysko Zimne Doły) w gminie Piaseczno,
• Borowickie spotkania z poezją śpiewaną “Gitarą i…” – od 2008 roku w Borowicach koło Jeleniej Góry,
• Festiwal “Pieśniarze Niepokorni” – od 2013 roku we Wrocławiu,
• Ogólnopolskie Spotkania Zamkowe “Śpiewajmy Poezję” – od 1974 roku w Olsztynie,
• Ogólnopolski Przegląd Piosenki Turystycznej, Poezji Śpiewanej i Sztuk Różnych “Wrzosowisko” – od 1988 roku w Kędzierzynie-Koźlu,
• Festiwal “Wszystko jest poezją” – od 1992 roku w Ostrowie Wielkopolskim.

Który festiwal wybierzesz jako pierwszy?