Muzyka a nauka: psychologia dźwięku i percepcja muzyczna

Czym jest percepcja muzyki? 

Percepcja muzyki jest złożonym procesem. Wiąże się ona ze spostrzeganiem przeróżnych zjawisk muzycznych, któremu towarzyszą analizy, syntezy, skojarzenia, wyobrażenia oraz wartościowanie czy przeżycia emocjonalne. 

Od XIX wieku badania nad percepcją muzyki stały się jednym z najważniejszych działów w psychologii muzyki. W trakcie eksperymentów bada się takie cechy dźwięku oraz muzyki, jak:

• wysokość,
• głośność,
• czas trwania,
• barwa,
• interwały,
• melodia,
• harmonia,
• rytm,
• styl,
• agogika,
• forma itd.

Badacze zwracają także uwagę na aspekty psychoestetyczne, jakimi są chociażby typy odbiorców muzyki. 

Od czego jest uzależniona percepcja muzyki?

Percepcja muzyki jest uzależniona od naprawdę wielu czynników. Nawet nie będziemy próbować wymieniać ich wszystkich, bo jest to fizycznie niemożliwe. Zamiast tego podamy kilka przykładów.

Na percepcję muzyki wpływa jej rodzaj:

• programowa i nieprogramowa,
• wokalna i instrumentalna,
• niesceniczna i sceniczna, 
• wielogłosowa i jednogłosowa,
• zespołowa i solowa.

Ważne jest także samo wykonanie muzyki oraz przeróżne zjawiska, które temu towarzyszą:

• słuch muzyczny,
• pamięć muzyczna,
• zdolność do koncentracji uwagi,
• wyobraźnia muzyczna,
• przebieg procesów myślowych,
• osobowość,
• emocjonalna wrażliwość na sztukę,
• preferencje muzyczne,
• zainteresowania,
• zasób wiedzy o muzyce,
• doświadczenia wynikające zarówno ze słuchania, jak i z wykonywania muzyki,
• wiek słuchacza,
• uwarunkowania historyczne,
• uwarunkowania kulturowe,
• aktualna sytuacja, w której przebywa słuchacz i wiele, wiele innych.

Jak odbieramy muzykę?

Muzykę odbieramy przede wszystkim zmysłem słuchu. Chodź budowa narządu słuchu jest praktycznie taka sama u każdego z nas, to, jak nim słyszymy, jest już indywidualną kwestią. Niektóre osoby mogą gorzej odbierać pewne dźwięki, gorzej słyszeć lub wręcz przeciwnie: mają nad wyraz rozwinięty zmysł słuchu. Są także osoby nadwrażliwe słuchowo, które podczas słuchania niektórych dźwięków mogą odczuwać dyskomfort. 

Ale to jeszcze nie wszystko! Przypomnij sobie ten moment, gdy słuchałeś genialnej muzyki, a na Twoim ciele pojawiła się gęsia skórka. Można powiedzieć, że odbierałeś muzykę nawet zmysłem dotyku. 

Oprócz tego na to, jak odbieramy muzykę, ma wpływ pamięć muzyczna, która dzieli się na:

• pamięć instrumentalną (np. odpowiednia siła przy uderzeniu klawisza, powtarzalne ruchy odtwórcze),
• pamięć muzyczną sensu stricto (zapamiętywanie dźwięków, melodii itd.),
• pamięć wzrokową (dotyczy zapisu nutowego),
• pamięć afektywną (nawyki i tendencje emocjonalne, które wiążą się z konkretnymi melodiami). 

A do niej dochodzą wszystkie czynniki, które wymieniliśmy w poprzedniej części artykułu. 

Naukowcy przeprowadzili badania, które pokazały, jak odbieramy muzykę. Okazało się, że:

• ok. 85-90% badanych poprawnie odbiera rytm muzyki (nazywa się to poczuciem rytmu),
• nieco gorzej wypada wysokość dźwięku oraz jego harmonia czy barwa. 

Każda osoba posiada indywidualne pole akceptacji wysokości dźwięku, czystości brzmienia czy fałszu. I to wszystko wpływa na to, jak postrzegamy muzykę.

Jaki jest Twój słuch muzyczny?

Słuch muzyczny składa się z wielu elementów. Najważniejszym z nich jest genetyka. Nie mamy na nią wpływu, za to ona ma wpływ na nasz zakres i stopień wrażliwości na poszczególne elementy muzyki, takie jak wysokość, głośność czy barwa. Nie bez znaczenia jest także środowisko, w którym się wychowywaliśmy, uczęszczanie na zajęcia muzyczne czy samo słuchanie muzyki.

Kształtowania słuchu muzycznego rozpoczyna się już w pierwszym roku życia dziecka. Największy i najszybszy rozwój wypada za to między 3 a 7 rokiem życia. 

Rozwój słuchu muzycznego następuje poprzez:

• czynne tworzenie muzyki,
• specjalne kształcenie słuchu.

To, jaki mamy słuch muzyczny, zależy także od naszej inteligencji. Osobom, które są nisko wykształcone lub mają pewne upośledzenia umysłowe, nadawanie sensu muzycznego usłyszanym melodiom może być znacznie utrudnione. Nie oznacza to jednak, że wśród takich osób nie możemy znaleźć osób wyjątkowo uzdolnionych.  

Czym jest psychologia dźwięku?

Psychologia dźwięku nazywana jest teraz psychologią słuchu. To jedna z dziedzin psychologii, która skupia się na wykorzystaniu zmysłu słuchu w interpretacji informacji oraz w ich postrzeganiu. Oprócz tego bada ona także typy słuchu, charakter oraz różne teorie dotyczące dźwięków. 

Przykładowe obszary działań psychologii dźwięku

Odbieranie wysokości dźwięku

Układ słuchowy odbiera dźwięki w różny sposób. Przykładowo długość fal dźwiękowych wpływa na to, czy dźwięk będzie niski czy wysoki. A to może być odbierane inaczej przez poszczególne osoby. Widać to na przykładzie opery. Niektórzy uwielbiają śpiewane sopranem arie, inni nie mogą ich wytrzymać.

Zdolność lokalizowania dźwięku

Ważną funkcją słuchu jest lokalizowanie dźwięku. Niektórzy ludzie radzą sobie z tym lepiej, a inne gorzej. By namierzyć źródło dźwięku mózg przetwarza to, jaki dźwięk wpada do obu uszu na raz oraz do każdego z osobna. Każde ucho reaguje inaczej na dochodzące do niego dźwięki. 

Dzięki psychologii dźwięku oraz znajomości pojęć związanych z percepcją muzyczną, możemy korzystać z terapii muzyką i jej dobroczynnych aspektów. Podczas muzykoterapii melodie dobierane są do konkretnych pacjentów tak, by to, jak odbierają oni muzykę, dawało zamierzone efekty.