Mroczna wycieczka do międzywojennej Warszawy

Aleksandra Gieczys: Jesteś fanem serialu “Król”?

Rafał Dąbrowiecki: Jestem przede wszystkim fanem powieści Szczepana Twardocha, na której serial się opiera. Jest to utwór literacki, który oddaje niesamowity klimat dawnej Warszawy. Czytając go można się wczuć w duszną atmosferę przedwojennych spelunek, dotknąć zawilgoconych i odrapanych ścian warszawskich podwórek studni, poczuć zapach ówczesnych ulic i targowisk. Trzeba oddać, że człowiek który przecież pochodzi ze Śląska, odrobił lekcję i świetnie się do napisania swojego dzieła przygotował wertując międzywojenną prasę i korzystając z niezliczonej ilości źródeł historycznych. Serial to również kawał dobrej roboty. Dobrze że powstał, bo dzięki niemu wiele osób dowiedziało się, że jest w ogóle taka powieść i po obejrzeniu serialu, sięgnęło również po książkę. Serial momentami odbiega od fabuły książki, ale film rządzi się swoimi prawami. Uważam jednak, że to bardzo dobra ekranizacja, nakręcona z niesamowitym rozmachem.

Na ile twórcom produkcji udało się oddać przedwojenny klimat Warszawy?

Myślę, że wyszło im to całkiem nieźle. W tym miejscu podkreślić należy przede wszystkim zasługi kostiumologów pracujących na planie. To przede wszystkim świetnie uszyte i oddające ducha epoki stroje sprawiają, że łatwiej jest nam się oczami wyobraźni przenieść do tych czasów. Nie można również zapominać o bardzo dobrym doborze lokacji. Klimatyczne, wnętrza, stare podwórka kamienic stanowią fantastyczne tło dla całej opowieści filmowej. No i samochody. To jest dopiero prawdziwa ozdoba tego serialu. Jeśli czegoś mi brakowało, to może tylko lepszego odwzorowania plenerów i nawet nie mam tu na myśli samego miejskiego otoczenia w postaci ulic, skwerów i domów, a bardziej tej energii dużego miasta. Marzy mi się, żeby Warszawa lat 30-tych wyglądała w tym serialu jak Nowy Jork w filmie “Dawno temu w Ameryce” Sergio Leone, ale wiadomo że nasi rodzimi twórcy nie dysponowali takim budżetem.

Szykując się do naszego wywiadu wyczytałam, że znakomitą większość zdjęć do serialu kręcono nie w Warszawie a Łodzi. Czy to znaczy, że tej Warszawy ukazanej w powieści Twardocha w dzisiejszej Warszawie już nie znajdziemy? 

Łódź od zawsze znajduje się na celownikach filmowców. I wcale mnie to nie dziwi. Sam jestem wielkim fanem tego miasta i z zaciekawieniem obserwuję jak dynamicznie zmienia się ono w ostatnich latach, zachowując jednak swój charakter i autentyzm. Zaletą miasta jest to, że nie było ono w czasie II wojny światowej zniszczone w takim stopniu jak Warszawa. Nie dziwi więc, że tak chętnie pojawiają się tam filmowcy. Czy nie da się podobnych lokacji znaleźć w Warszawie? Oczywiście, że się da i właśnie to staramy się pokazywać na naszych wycieczkach. Mamy przecież w Warszawie zachowane przedwojenne kamienice, mamy podwórkowe studnie, mamy dawne zabudowania fabryczne. Na pewno wyjątkowym rezerwatem dawnej Warszawy jest historyczna Nowa Praga, z której potencjału skorzystał kiedyś Roman Polański kręcąc głośny film “Pianista”. Są mroczne podwórka na Brzeskiej, czy Ząbkowskiej, ale i na Śródmieściu zachowało się wiele spektakularnych kamienic, które z pewnością stanowiłyby idealne tło dla opowiadanych w serialu historii. Co prawda nie odnajdziemy już w Warszawie legendarnego Kercelaka, ale przecież bazar Różyckiego też od niego klimatem nie odstaje.

Skąd pomysł na nocną wycieczkę zabytkowym Jelczem 043 po mrocznych zaułkach Warszawy?

Paradoksalnie pomysł na wycieczkę wcale nie narodził się po przeczytaniu przeze mnie książki, czy obejrzeniu serialu. Było wręcz odwrotnie. Od dawna interesowały mnie mroczne tajemnice naszego miasta i już wiele lat temu działając w ramach fejsbukowego projektu “Butem po Wawie” organizowałem spacery miejskie dotykające tej tematyki. To dopiero uczestnicy wycieczek uświadomili mnie, że historie opowiadane przeze mnie pięknie opisuje również Szczepan Twardoch w swojej powieści. Spacery miejskie mają jednak swoje ograniczenia. Zaletą wycieczek realizowanych na pokładzie naszych uroczych, zabytkowych pojazdów jest to, że możemy w stosunkowo krótkim czasie pokonać sporą część miasta, dzięki czemu łatwiej jest pokazać kontrast pomiędzy sercem miasta, a na przykład warszawską Pragą, która stanowi tło naszych wycieczek. 

W serialu pojawią się zarówno lokacje historyczne, jak i te odbudowane na potrzeby produkcji: Kercelak, siedziba żydowskiego klubu Makabi w legendarnym pasażu Simonsa, słynna kawiarnia Sztuka i Moda, która mieściła się przy ul. Królewskiej, restauracja Simon i Stecki, żydowski bar “Glajszmitka” czy Paszteciarnia Sobenskiego i burdel Ryfki Kij. Opowieści o tych miejscach też się pojawią podczas wycieczki? Ile pozostałości po tych miejscach się ostało? 

Oczywiście. Co prawda nasza wycieczka od początku pomyślana była w taki sposób, żeby osoby które nie czytały książki i nie oglądały serialu, też mogły się na niej odnaleźć, ale staramy się od czasu do czasu podrzucić jakąś ciekawostkę również miłośnikom “Króla”. Niestety niewiele miejsc, które pojawiają się na kartach powieści, możemy odnaleźć w przestrzeni współczesnej Warszawy, ale przecież możemy wskazać miejsce i posiłkować się dokumentacją zdjęciową. I tak właśnie robimy. Czasami można dzięki temu dojść do bardzo ciekawych wniosków. Mnie na przykład zadziwiła precyzja Twardocha. Udało mi się odnaleźć historyczne zdjęcie prezentujące budynek, w którym znajdować się miała słynna paszteciarnia Sobeńskiego. Jakie było moje zdziwienie, kiedy zorientowałem się że na fasadzie kamienicy znajduje się szyld z wielkim napisem “Paszteciarnia”. Szybko sprawdziłem przedwojenne rejestry handlowe. Okazało się, że kto inny był jej właścicielem, ale muszę przyznać że zrobiło to na mnie wrażenie. Nie ma już w Warszawie kamienicy przy Koszykowej, przy której znajdował się burdel Ryfki Kij, ale przecież taka postać rzeczywiście żyła w przedwojennej Warszawie. Nie ma Sztuki i Mody, próżno szukać pasażu Simonsa, ale na Żoliborzu możemy odnaleźć przedwojenną willę, w której autor umieścił mieszkanie Ziembińskiego. Poza miejscami, są również ludzie.

No właśnie. Podczas wycieczki przybliżasz bohaterów powieści Twardocha w kontekście autentycznych postaci czasów międzywojnia. 

Twardoch często odwołuje się do postaci autentycznych takich jak przerażający gangster Leon Pantaleon Karpiński albo się nimi posiłkuje. I tak na przykład protoplastą postaci kuma Kaplicy jest słynny Tata Tasiemka, a i Jakub Szapiro ma swojego autentycznego odpowiednika w postaci boksera klubu Gwiazda, Szapsela Rotholca.

Opowiadasz o nich ale pokazujesz też miejsca, które były świadkami przestępczych wydarzeń, o których mówiła cała Warszawa. Dużo znasz takich “szemranych” historii z półświatka przedwojennej Warszawy? Gdzie szukałeś materiału źródłowego? 

Jest tego sporo i nie wszystkie da się opowiedzieć podczas 2,5-godzinnej wycieczki, ale wycieczka może stanowić doskonały wstęp do dalszych poszukiwań na własną rękę. Jeśli chodzi o materiały źródłowe, wbrew pozorom też jest ich bardzo dużo. W dzisiejszych czasach przewodnik nie musi przesiadywać w bibliotekach, chociaż czasami też tak robi. Bardzo pomocnym narzędziem jest internet i tzw. biblioteki cyfrowe. Okazuje się, że nie wychodząc z domu możemy przeglądać tematyczne książki, czy historyczną prasę. Ja jestem wielkim fanem przedwojennych periodyków znanych pod nazwą “Tajny detektyw”. Było to pismo specjalizujące się w wyciąganiu różnych sensacyjnych historii, o których mówiła polska ulica okresu międzywojnia. To tam można poczytać o gangu Taty Tasiemki, ale też o innych bohaterach naszych mrocznych opowieści.

Która historia lub fakt zaskoczył Ciebie najbardziej?

Podam może przykład nie odnoszący się do powieści “Król”, ale dotyczący przedwojennej przestępczości. Mam na myśli skok na bank dyskontowy, który mieścił się przy ulicy Fredry. Bohaterem tej historii jest najsłynniejszy polski kasiarz zwany Szpicbródką. Skok ten został przygotowany w perfekcyjny sposób. W jego organizację zamieszany był cały sztab ludzi, a pomysłodawca zainwestował ogromną sumę pieniędzy. Kasiarze do budynku bankowego dostali się robiąc podkop długości 80 metrów. Podkop ten był profesjonalnie oszalowany podkładami kolejowymi. Wyposażono go w elektryczne oświetlenie i pomysłowy system wentylacji. Ziemię wywożono niewielkimi wózkami osadzonymi na torach, a przykrywką była zaaranżowana na potrzeby organizacji skoku fabryka zabawek. Pomimo tak ogromnego wkładu sił i środków, przestępcom nie udało się dostać do kasy pancernej i nic nie ukradli. Dlaczego? To wolałbym dopowiedzieć na wycieczce. Z pewnością wartością dodaną dla tej historii jest fakt, że kamienica w której znajdował się wspomniany bank, zachowała się do naszych czasów, a w jej wnętrzach znajduje się przepiękna bankowa sala operacyjna.

Jak ludzie reagują na Waszą ofertę?

Mam wrażenie, że najtrudniejszym zadaniem jest zachęcenie ludzi do wzięcia udziału w wycieczce. Wiele osób postrzega zwiedzanie Warszawy w kontekście swoich wspomnień z czasów szkolnych. Sam bywałem na takich wycieczkach i pamiętam jak nie raz wynudziłem się na nich jak pies. Problemem często jest niedostosowanie narracji do wieku odbiorcy, a potem zostaje w nas niemiłe wspomnienie. Kiedy już jednak ktoś zdecyduje się na udział i wsiądzie na pokład naszego Ogórka, reakcje są pozytywne, żeby nie powiedzieć ekstatyczne. Nie przypominam sobie wyjazdu, który nie byłby zakończony burzą oklasków. Uczestnicy naszych wycieczek podkreślają, że czuć w nas pasję do tego co robimy, a opowiadane historie są na tyle ciekawe i podane w taki sposób, że nie da się na tych wycieczkach nudzić.  

Podczas wycieczki odwiedzacie też prawdziwą praską metę, w której opowiadacie o panujących na Pradze zwyczajach.

Ta “melina” to zaaranżowane przez nas miejsce odwołujące się do klimatów Pragi okresu PRL-u. Za całość odpowiedzialny jest nasz przewodnik i doświadczony antykwariusz Tomek Bareja. Mamy tam stare syfony, autentyczne butelki po rozmaitych trunkach, historyczną aparaturę do produkcji bimbru, a sama melina znajduje się w zabytkowym budynku stajni z lat 20-tych XX wieku ukrytej wewnątrz typowego praskiego podwórka studni. Ten punkt naszej wycieczki, klienci lubią chyba najbardziej. Chociaż nie można zapominać, że staramy się ich zaskakiwać na każdym kroku. Nie chcę zdradzać zbyt dużo, ale uczestnicy mogą się spodziewać, że podczas wycieczki zatrzyma ich milicja albo że podczas wizyty w szemranym lokalu towarzyszyć nam będzie muzyka na żywo. 

Osobiście jestem zakochana w klimacie Pragi ale z roku na rok odczuwam jak ta dzielnica się zmienia, jak ta jej magia zaczyna zanikać. Czy masz też takie wrażenie?

Praga na pewno się zmienia. Starzy mieszkańcy wymierają, wyprowadzają się z niej, działa coraz mniej małych zakładzików i punktów usługowych, pojawiają się nowe domy, ale jest jeszcze wiele miejsc, w których duch starej Pragi ma się dobrze i te miejsca właśnie pokazujemy na wycieczkach.  

Dziękuję za rozmowę.