Czym czyścić płyty winylowe i jak je przechowywać?

Dlaczego o winylach mówi się, że są bezcenne?

Subskrypcja Spotify kosztuje aktualnie 23,99 zł za miesiąc. A prawda jest taka, że żeby słuchać muzyki, nie musisz płacić wcale (tylko licz się wtedy z ciągłymi reklamami). A jednak mimo to ludzie decydują się na kupowanie płyt winylowych, które nie należą do najtańszych. Dlaczego? Z wielu powodów.

Po pierwsze – nostalgia. Dla wielu osób winyle to nie tylko nośnik dźwięku, ale powrót do czasów młodości. Rozpoznawalny zapach okładek, szelest zdejmowanej folii, delikatne trzaski igły na płycie – to wszystko tworzy emocjonalną aurę, której nie zastąpi streaming.

Po drugie – rytuał słuchania. W erze playlist słuchanych w tle i muzyki “do wszystkiego” winyl zmusza do zatrzymania się. Trzeba go wyciągnąć, położyć na gramofonie, ustawić igłę. To doświadczenie staje się formą uważnego kontaktu z muzyką, a nie tylko tłem dla codziennych zajęć.

Po trzecie – jakość dźwięku. Dla wielu słuchaczy brzmienie analogowe ma większą głębię i ciepło niż skompresowane pliki MP3 czy streaming. Nawet jeśli nie każdy słyszy różnicę, wielu ją czuje – a to wystarczy. Warto uprzyjemniać sobie życie.

Po czwarte – wartość kolekcjonerska. Płyty winylowe to fizyczne przedmioty, które można mieć, oglądać, układać na półkach. Są pięknie wydane, często z dodatkami niedostępnymi w wersjach cyfrowych. Z czasem zyskują na wartości – nie tylko finansowej, ale także (a może nawet przede wszystkim) emocjonalnej.

I wreszcie – tożsamość i styl życia. Posiadanie winyli to dziś często także element estetyki i sposobu życia. Dla niektórych to wręcz manifest: “nie chcę słuchać tego, co podrzuca mi algorytm, tym razem wybieram sam”. Dla innych – po prostu sposób, by otaczać się tym, co lubią, także wizualnie (bo gramofon i płyta sprawiają, że możemy muzykę „zobaczyć” i „dotknąć”).

Wartość płyt winylowych

Przykładowo płyta Sanah “Dwoje ludzieńków” kosztuje ok. 65 zł, a na winylu – ok. 150 zł. Różnica jest zauważalna. Ale wiesz co? Z czasem będzie jeszcze większa, bo płyty winylowe z roku na rok zyskują na wartości. Są wydawane w ograniczonej liczbie egzemplarzy, więc nie każdy będzie mógł kupić swój. 

Płytę “MOZART konc 27, Sonata 11 BACKHAUS BOHM MONO IPRESS“ z 1955 roku możesz kupić aktualnie za 550 zł (i z tego co pisze jej właściciel – w 2024 roku nie dało się jej kupić wcale, a w 2023 roku tylko dwie osoby na świecie chciały odsprzedać dalej swój egzemplarz). Jak widzisz, warto inwestować w winyle, bo w czasem będą one coraz więcej warte. 

Dlaczego warto dbać o czystość płyty winylowej? 

Warto dbać o czystość płyt winylowych z kilku bardzo konkretnych powodów – nie tylko dla lepszej jakości dźwięku, ale też po to, by twoja kolekcja przetrwała lata (przecież nie chcesz za rok się denerwować, że twoja płyta nie brzmi już jak dawniej, prawda?). Oto najważniejsze powody:

• lepsze brzmienie – kurz, zabrudzenia z palców czy drobinki brudu mogą powodować trzaski, przeskakiwanie igły albo zniekształcenia dźwięku. Nawet jeśli masz świetny gramofon, brudna płyta zawsze będzie brzmiała gorzej niż czysta,
• ochrona igły gramofonu – zabrudzenia z płyty trafiają na igłę, a ta jest bardzo delikatna (i często droga, a przecież wystarczy, że kupiłeś gramofon i płyty, prawda? Lepiej wydać te pieniądze na kolejną płytę). Regularne odtwarzanie brudnych płyt przyspiesza jej zużycie, a także może prowadzić do uszkodzeń, które wpłyną na jakość dźwięku,
• dłuższa żywotność płyty – zanieczyszczenia wciskane przez igłę w rowki płyty mogą z czasem powodować mikrouszkodzenia. Efekt? Winyl traci na jakości, a ulubiony album może już nigdy nie zabrzmieć tak samo,
• estetyka i wartość kolekcjonerska – zadbane płyty nie tylko lepiej wyglądają, ale też dłużej zachowują swoją wartość — zwłaszcza jeśli myślisz o późniejszej sprzedaży lub wymianie. Plamy, odciski palców i osady obniżają atrakcyjność nawet rzadkich wydań.

Jak przechowywać płyty winylowe, żeby nie trzeba było ich często czyścić? 

Płyty winylowe są wrażliwe na kurz, temperaturę, wilgoć i uszkodzenia mechaniczne — dlatego odpowiednie przechowywanie to klucz do ich długowieczności. Jak to robić dobrze?

1. Przechowywanie pionowe

Winyle powinny stać pionowo, jak książki na półce. Układanie ich na płasko (jedna na drugiej) może powodować odkształcenia i trwałe uszkodzenia (szczególnie tych płyt, które znajdują się najniżej). Do uszkodzeń może dochodzić zarówno podczas przechowywania płyt, jak i w trakcie wyjmowania ich ze sterty. 

2. Unikaj ciepła i słońca

Bezpośrednie światło słoneczne lub bliskość grzejników to najgorsi wrogowie płyt. Zbyt wysoka temperatura może je wyginać lub trwale uszkodzić (a jej przekroczenie jest naprawdę bardzo łatwe). Pamiętaj o tym zarówno podczas upałów (nie trzymaj płyt w bezpośrednim zasięgu promieni słonecznych) oraz w sezonie grzewczym (odsuń je od grzejnika). Również mrozy mogą uszkodzić płyty winylowe, więc przechowywanie ich w piwnicy zimą raczej nie będzie dobrym pomysłem. Optymalna temperatura przechowywania to temperatura pokojowa. 

A jeśli chodzi o promienie słoneczne, to mogą one dodatkowo sprawić, że okładka płyty wyblaknie i straci na wartości. 

3. Zadbaj o odpowiednią wilgotność

Najlepszy poziom wilgotności to 45–50%. Zbyt wilgotne miejsce sprzyja powstawaniu pleśni na okładkach i wewnętrznych kopertach, zbyt suche — może powodować pękanie papierowych okładek i kopert. Jeśli w domu masz dużą wilgotność, możesz przechowywać płyty w dużym, plastikowym, szczelnym pudełku. 

4. Używaj wewnętrznych kopert antystatycznych

Wewnętrzne papierowe koperty często zostawiają włókna i łatwo się rozrywają. Lepszym rozwiązaniem są koperty antystatyczne, które chronią płytę przed kurzem. 

A to nie może być zwykła koperta? No właśnie nie. Płyty winylowe są wykonane z polichlorku winylu (PVC) — tworzywa, które jest lekkie, elastyczne, ale… niestety bardzo podatne na elektryzowanie się. A to właśnie ładunki elektrostatyczne sprawiają, że do powierzchni płyty lgnie wszystko, co tylko unosi się w powietrzu — kurz, paprochy, drobinki materiału.

Kiedy płyta elektryzuje się najbardziej?

• zimą, gdy kaloryfery grzeją na całego, a powietrze robi się zbyt suche,
• podczas czyszczenia płyt suchym welurem lub mikrofibrą – tarcie potęguje efekt elektrostatyczny,
• gdy płyta leży w starej, pełnej paprochów, foliowej kopercie,
• po prostu wtedy, gdy brakuje odpowiedniego nawilżenia powietrza lub nie dbasz o antystatyczną ochronę.

Z elektryzowaniem się płyty poradzisz sobie z:

• płynem antystatycznym,
• nawilżaczem powietrza, gdy jest ono zbyt suche (podziękują ci nie tylko płyty, ale także twój układ oddechowy i cały organizm oraz twoje… rośliny),
• regularna wymiana foliowych kopert. 

Dlaczego to w ogóle ma znaczenie, zapytasz. Ano dlatego, że naelektryzowana płyta równa się więcej trzasków, spadek jakości dźwięku i większe ryzyko uszkodzeń. Jeśli chcesz, żeby twoje winyle grały tak, jak powinny – czysto, głęboko i bez zakłóceń – wiesz już co robić.

5. Nie zostawiaj płyt poza okładką

Po każdym odsłuchu chowaj płytę do koperty i okładki. Luźna płyta łatwo się kurzy, rysuje i może zbierać wilgoć z powietrza. 

6. Ramki na płyty winylowe

Płyty winylowe, które mają dla ciebie największe znaczenie i/lub są najwięcej warte, możesz przechowywać w specjalnych ramkach. Dzięki temu będą dobrze zabezpieczone, nie porysują się i nie zakurzą. Mogą stanowić element wystroju domu lub mieszkania. 

Jak czyścić płyty winylowe?

Wszystkie zabiegi, o których napisaliśmy przed chwilą, sprawiają że płyty winylowe się mniej brudzą i niszczą. Zakładamy jednak, że zamierzasz z nich korzystać, więc tak czy inaczej czeka cię czyszczenie płyt winylowych. 

Kiedy czyścić płyty winylowe?

Zawsze wtedy, kiedy tego potrzebują — czyli częściej, niż myślisz (ale jak będziesz dbał o odpowiednie przechowywanie, to będzie tych sytuacji zdecydowanie mniej i nie będzie potrzebne za każdym razem gruntowne czyszczenie). Oto kilka sytuacji, w których warto sięgnąć po szczoteczkę lub płyn antystatyczny:

• przed każdym odsłuchem – nawet jeśli płyta wygląda na czystą, mogła zebrać drobinki kurzu podczas przechowywania (szczególnie niewłaściwego!). Szybkie przetarcie suchą szczoteczką (najlepiej antystatyczną) przed każdym odsłuchem to element rytuału każdego fana winyli,
• po zakupie (także nowych płyt) – nowe ubrania także najpierw trzeba wyprać, prawda? Bo przecież nowe nie znaczy czyste. Na powierzchni mogą być resztki produkcyjne, kurz z tłoczni lub ślady folii,
• gdy słyszysz trzaski, szumy, zniekształcenia – jeśli twój gramofon jest sprawny, a mimo to słyszysz nieprzyjemne zakłócenia, to znak, że płyta potrzebuje gruntownego czyszczenia,
• po każdym intensywnym użyciu – jeśli puszczałeś płytę kilka razy z rzędu (kto tak nie robi z nowymi płytami?) lub była w użyciu na imprezie – warto ją potem dobrze wyczyścić,
• gdy zmieniasz kopertę lub porządkujesz kolekcję – to dobry moment, by poświęcić chwilę każdej płycie – przetrzeć ją, sprawdzić stan rowków i wręczyć jej w prezencie nową, czystą kopertę (najlepiej antystatyczną).

Sposoby czyszczenia płyt winylowych – znajdź idealny dla swojej kolekcji

Są różne sposoby czyszczenia płyt winylowych. Nie każdy będzie odpowiedni w danym momencie. Poniżej przedstawiamy wszystkie sposoby wraz ze wskazówkami, kiedy warto z nich korzystać. 

Szczoteczka antystatyczna do płyt winylowych

Płyty winylowe najłatwiej czyścić szczoteczką antystatyczną. To rozwiązanie idealne na co dzień. 

Jak czyścić winyle szczoteczką? Połóż płytę na talerzu gramofonu, włącz obroty i zanim opuścisz ramię z igłą, przyłóż szczoteczkę do powierzchni płyty. Poczekaj aż płyta przekręci się o kilka okrążeń, a kurz sam się zbierze. Następnie zrób to samo z drugą stroną płyty.

To trwa tylko chwilę i warto tę czynność powtarzać przed każdym odsłuchem. Tyle wystarczy, żeby nie słyszeć trzasków i nie niszczyć płyt.

Mycie płyt winylowych specjalnym płynem

Czasem sama szczoteczka to za mało. Jeśli płyta trzeszczy, chociaż wygląda na czystą — pora na gruntowniejsze mycie.

Czego będziesz potrzebował?

• specjalnego płynu do czyszczenia winyli (najlepiej antystatycznego – wcześniej w tym artykule wyjaśniliśmy, dlaczego),
• miękkiej ściereczki z mikrofibry albo dedykowanej szczoteczki,
• ewentualnie myjki do płyt (jeśli masz większą kolekcję i chcesz zrobić to profesjonalnie).

Jak to zrobić krok po kroku?

1. Połóż płytę na czystej, miękkiej powierzchni.
2. Nanieś niewielką ilość płynu na powierzchnię płyty.
3. Czyść płytę delikatnie, kolistymi ruchami, zawsze zgodnie z rowkami.
4. Usuń nadmiar płynu suchą, czystą ściereczką.
5. Pozostaw płytę do całkowitego wyschnięcia, zanim schowasz ją do koperty.
6. Zrób to samo z drugą stroną płyty.

Nie używaj wody z kranu, płynów do szyb ani alkoholu, ponieważ mogą uszkodzić winyl. Zamiast tego sięgnij po produkty stworzone specjalnie do czyszczenia płyt.

Takie mycie warto robić raz na jakiś czas – np. gdy kupujesz płytę z drugiej ręki albo gdy dawno jej nie słuchałeś. 

Mycie płyt winylowych myjką

Jeśli zależy ci na naprawdę dokładnym czyszczeniu płyt, warto wiedzieć, że w sklepach dla kolekcjonerów znajdziesz specjalistyczne myjki i płyny do konserwacji winyli. To bezpieczna i skuteczna metoda, dzięki której usuniesz brud z rowków bez ryzyka uszkodzenia płyty. Do tego jest szybka i wygodna. Ma jednak jeden minus: koszt. Sprzęt i dobre preparaty potrafią sporo kosztować. Jeśli masz ogromną kolekcję – inwestycja może być opłacalna. Jeśli nie – możesz znaleźć firmę, która czyści w ten sposób płyty za ułamek ceny całej myjki.

Czyszczenie płyt winylowych na mokro

Na rynku są dostępne zestawy, które ułatwiają czyszczenie płyt winylowych na mokro. W zestawie znajduje się szczoteczka z otworem, do którego wlewa się płyn (on także jest częścią zestawu). Płyn ten sączy się powoli na materiałową powierzchnię szczoteczki. Czyszczenie przebiega tak samo, jak w przypadku innych metod – okrężnymi ruchami zgodnie z kierunkiem rowków. 

Pamiętaj, by przed słuchaniem lub schowaniem płyty dobrze ją wysuszyć.

Ściereczki z mikrofibry do czyszczenia płyt winylowych

Płyty winylowe możesz czyścić ściereczkami z mikrofibry. Są miękkie, dobrze zbierają kurz i tłuszcz, a przy tym nie rysują powierzchni winyli. Nie każda mikrofibra się do tego celu nadaje, dlatego nie wybieraj przypadkowej szmatki z marketu. Postaw na sprawdzoną markę, a najlepiej wybierz się do sklepu z płytami i tam poproś o ściereczkę.

Antystatyczne ramię czyszczące do winyli

To jedno z ciekawszych rozwiązań, jeśli chcesz, by płyta czyściła się… sama. Ramię z małą szczoteczką ustawia się nad obracającą się płytą, a ono usuwa kurz na bieżąco – jeszcze zanim ten trafi pod igłę. Dodatkowy plus? Redukuje ładunki elektrostatyczne.

Lepki wałek do czyszczenia płyt winylowych

Wygląda jak rolka do czyszczenia ubrań, ale działa znacznie dokładniej. To silikonowy walec, który delikatnie dopasowuje się do kształtu rowków i zbiera z nich kurz. Nie traci lepkości, można go myć i używać wielokrotnie. Warto jednak stosować go ostrożnie i nie dociskać zbyt mocno – wystarczy lekki ruch, by skutecznie zebrać zanieczyszczenia.

UWAGA! To nie jest wałek, z którego odklejamy kolejne samoprzylepne listki, tylko wałek silikonowy, który się lepi.

Unikaj tych błędów przy czyszczeniu płyt winylowych domowymi sposobami!

W internecie możesz znaleźć wiele różnych metod, szczególnie na forach. Z niektórych jednak lepiej nie korzystać, bo możesz uszkodzić swoją ulubioną płytę. Nie chcesz tego, prawda? Zobacz, jaki błędów nie popełniać. 

Nie czyść winyli spirytusem (ani innym alkoholem)

Alkohol dobrze zbiera zanieczyszczenia i dodatkowo genialnie odtłuszcza. Dlaczego więc z niego nie korzystać? Bo tak samo dobrze usuwa powłokę ochronną płyty – a ona przecież jest bardzo potrzeba. 

Nie myj winyli płynem do naczyń/żelem pod prysznic/mydłem itp. 

Mydło, żel pod prysznic, płyn do naczyń itp. środki czystości oraz kosmetyki nie są przeznaczone do czyszczenia delikatnych płyt winylowych i mogą uszkodzić ich powierzchnię. 

Nie myj płyt winylowych pod bieżącą wodą

Choć z pozoru to szybki sposób na pozbycie się kurzu i zabrudzeń, w praktyce może narobić więcej szkód niż pożytku. Oto kilka powodów:

• woda z kranu zawiera różne cząsteczki, które po wyschnięciu mogą osadzić się w rowkach płyty i wpłynąć na jakość dźwięku (niestety, nie pozytywnie),
• zbyt silny strumień wody może odkształcić płytę lub rozprowadzić zabrudzenia zamiast je usunąć,
• kontakt z wodą może spowodować uszkodzenie papierowej etykiety, a w skrajnych przypadkach – jej odklejenie lub odbarwienie,
• płyta może nabrać wilgoci w trudno dostępnych miejscach, co utrudni dokładne osuszenie i zwiększy ryzyko pleśni lub trwałego uszkodzenia powierzchni.

Jeśli już chcesz czyścić płytę wodą, wybierz destylowaną i używaj jej w niewielkiej ilości.

Nie czyść płyt winylowych klejem

Metoda “na klej” polega na rozprowadzeniu warstwy kleju stolarskiego (zwykle typu PVA) na powierzchni płyty, pozostawieniu go do wyschnięcia, a następnie odklejeniu – razem z brudem, kurzem i drobinkami z rowków. Brzmi skutecznie? Może. Ale konsekwencje mogą być poważniejsze niż się wydaje:

• nie każdy klej jest bezpieczny – nawet jeśli wydaje się “łagodny”, może zawierać dodatki chemiczne, które uszkodzą powierzchnię płyty,
• klej może wniknąć zbyt głęboko w rowki, a niedokładne usunięcie spowoduje trwałe zabrudzenia i pogorszenie jakości dźwięku (a nawet uszkodzenie igły gramofonu),
• błąd przy nakładaniu lub odklejaniu może skończyć się pęknięciem lub zarysowaniem płyty.

Nie dotykaj powierzchni płyty winylowej palcami

Dotykanie płyty palcami to częsty błąd. Nawet jeśli dłonie wydają się czyste, zawsze znajdują się na nich mikrozanieczyszczenia – niewidoczne, ale wystarczające, by zostawić ślady na rowkach płyty. Efekt? Brud osiada w mikrostrukturze winyla, co z czasem może pogorszyć brzmienie, a nawet – w skrajnych przypadkach – uszkodzić igłę gramofonu.

Jak sobie z tym radzić?

• chwytaj płyty tylko za krawędzie,
• możesz też użyć rękawiczek antystatycznych, jeśli zależy Ci na jeszcze większej ochronie (np. przy porządkowaniu kolekcji).

Jak czyścić płyty winylowe? Podsumowanie

Płyty winylowe najlepiej czyścić przed każdym odsłuchem, używając szczoteczki antystatycznej lub ściereczki z mikrofibry. Unikaj dotykania powierzchni palcami, mycia pod bieżącą wodą i stosowania alkoholu czy domowych detergentów. Jeśli chcesz, by płyty służyły ci długo w idealnym stanie – dbaj o nie!