Co warto zobaczyć w Tychach? Plan zwiedzania

Krótka historia miasta Tychy

Żeby zwiedzać miasto, warto się dowiedzieć o nim czegoś więcej, jak chociażby tego, kiedy ono w ogóle powstało. Pierwsza wzmianka o Tychach pochodzi z 1467 roku. Inne ważne wydarzenia to:

• powstanie Browaru Książęcego w 1629 roku (zajrzymy do niego za chwilę),
• powstanie huty (tzw. kuźni jaroszewickiej) w 1940 roku,
• pierwsza wzmianka o Zamku Myśliwskim, który miał być pierwszą murowaną budowlą w tym mieście (1985 rok),
• w 1870 połączono Tychy ze “światem”, czyli z Katowicami pierwszą linią kolejową (kilka lat później Browar Książęcy wybudował sobie swoją prywatną bocznicę, którą połączył browar ze stacją kolejową),
• gdyby w mieście nadal było za mało browarów, to w 1898 roku powstał Browar Obywatelski (tak, jego też odwiedzimy),
• w 1908 roku w Tychach zrobiło się jaśniej za sprawą elektryczności,
• w 1939 roku Browary Książęce poszły z duchem czasu i założyły spółkę Książęce Browary SA,
• w 1950 roku zmieniono wizerunek herbu miasta. Przez jakiś czas przedstawiał on wypełniony czerwonymi cegłami mur z napisem Tychy ponad nim oraz skrzyżowanym pyrlikiem (młotkiem górniczym) z żelazkiem (ale takim górniczym),
• w 1965 roku otwarto w Tychach Teatr Mały,
• w 1973 roku w Tychach zaczęto produkować samochody małolitrażowe,
• w 1976 roku zawodnicy GKS Tychy zdobyli wicemistrzostwo Polski w piłce nożnej, a w 2005 roku – Mistrzostwo Polski w hokeju na lodzie (powtórzyli to w 2015 roku),
• w 1989 roku wrócono do kwestii herbu, który to zmieniono na nieco bardziej przyjazny, czyli srebrno-złoty róg na błękitnym polu (potem jeszcze trochę go zmieniano, ale już nie tak drastycznie),
• jeszcze w latach 90. ubiegłego wieku w Tychach powstała spółka Fiat Auto Poland, a w międzyczasie browary ciągle się rozrastały (te wywodzące się od książęcych, bo obywatelskie zostały zamknięte),
• w 2004 roku otwarte nawet muzeum związane z browarnictwem (tak, tam też za chwilę pójdziemy).

Skąd wzięła się nazwa Tychy? 

Do dziś nie odkryto jedynej, prawdziwej historii nazwy miasta Tychy. Na temat jej pochodzenia istnieje wiele teorii: 

• niektórzy mówią o nawiązaniu do słów cisza, tyczka lub tyka (trzon sztandaru),
• inni wskazują zaś na niemieckie słowo teich oznaczające staw,
• może to być także nazwa dzierżawcza od imienia Tych (Tymoteusz, tak jak Zych = Zygmunt),

Jeśli chodzi o dokumentację, w której znaleziono wymienioną nazwę miasta Tychy to:

• w 1497 roku pojawia się Tichi, czyli cichy,
• w 1527 roku – w Tyssech, czyli w Tyszech,
• w 1845 roku – Tychów (od niemieckiego Tichau).

Co ciekawe, Istnieją dwie poprawne formy dopełniacza, czyli:

• do Tychów (głęboko zakorzeniona wśród ludności Górnego Śląska i używana regionalnie),
• do Tych (rozpowszechniona w reszcie kraju).

Ogólnie miasto na przestrzeni lat bardzo się zmieniło. Co chwilę się powiększało, potem pomniejszało, i znowu powiększało… przez co czeka nas mnóstwo zwiedzania, więc ruszajmy już!

Na dobry początek: wszystko co związane z browarem w Tychach

Przed nami zwiedzanie trzech obiektów:

• Browaru Książęcego,
• Browaru Obywatelskiego,
• Tyskie Browary Książęce (centrum wycieczkowe).

Browar Książęcy w Tychach

Browar Książęcy w Tychach to największy w Polsce browar przemysłowy. Został założony na początku XVII wieku i od tamtej pory działania nieprzerwanie. W 1861 roku książę pszczyński, Jan Henryk XI Hochberg przejął cały folwark wraz z browarem i jeszcze w tym samym roku rozpoczął budowę nowego, znacznie nowocześniejszego zakładu, który składał się z:

• warzelni,
• chłodni,
• słodowni,
• młyna,
• suszarni,
• lodowni. 

Dostarczał on piwo do karczm i Zamku Pszczyńskiego (jego także odwiedzimy, ale nieco później). 

W XIX wieku browar zaczął rozwijać się coraz szybciej (piwo zaczęto butelkować, a niedługo później wybudowano drugi browar wyposażony w maszynę parową, dobudowano także oczyszczalnię ścieków i wprowadzono oświetlenie elektryczne). 

W okresie międzywojennym popyt na piwo znacznie się zwiększył, dlatego coraz chętniej inwestowano w browary, także ten w Tychach. Już w 1926 roku w całej Polsce rozpowszechniło się piwo Książęco Tyskie. 

Oczywiście, gdy Niemcy zajęli Tychy, zmienili też nazwę browaru na “Fürstliche Brauerei A. G. In Tichau” (przyznaj sam, że to wcale nie brzmi dobrze). Po wojnie na szczęście wrócił w polskie ręce. Wymieniono wtedy osprzętowanie i rozbudowano budynek, dzięki czemu produkcja piwa wzrosła do niemal 900 tysięcy hektolitrów w 1973 roku (23 lata wcześniej było to “tylko” 402 tysiące hektolitrów). 

Kolejne duże zmiany zaszły po zmianach ustrojowych z 1989 roku, kiedy to Browar Książęcy musiał dostosować się do nowych warunków związanych z gospodarką rynkową. Od tamtego czasu był on przejęty przez dwie zagraniczne firmy i do dziś pozostaje zależny od zagranicznej spółki. 

Browar Obywatelski w Tychach

Drugi browar w Tychach powstał koniec XIX wieku z inicjatywy spółki Brieger Aktien-Brauerei-Gesellschaft. Bardzo szybko stał się on konkurencją dla Browaru Książęcego w Tychach, więc oba przedsiębiorstwa zawarły konwencję dotyczącą jednolitych cen piwa w handlu detalicznym, a dwie dekady później Browar Książęcy wykupił 90% akcji Browaru Obywatelskiego, likwidując w ten sposób konkurencję. Co ciekawe, podczas wojny browar zbytnio nie ucierpiał, dzięki czemu już po niej można było wznowić produkcję piwa.

W 2001 roku zabudowania dawnego Browaru Obywatelskiego stały się własnością prywatnej firmy, która na jego terenie prowadzi park naukowo-technologiczny oraz gastronomię. W pięknym, postindustrialnym kompleksie znajdziesz:

• Tichauer ART GALLERY (galeria sztuki),
• Tichauer RESTAURANT (restauracja),
• IT LOFTPARK (park naukowo-technologiczny),
• sale koncertowe i eventowe,
• ścieżkę dydaktyczną, która przybliży ci niemal 130 lat historii tego miejsca.

Jednocześnie Browar Obywatelski jest częścią Szlaku Zabytków Techniki województwa śląskiego. To tematyczny, markowy szlak turystyczno-kulturowy, który łączy obiekty związane z kulturą dziedzictwa przemysłowego całego województwa. W jego skład wchodzi 41 obiektów, w tym chociażby obiekty pogórnicze, drukarskie, rzemiosł dawnych czy właśnie piwowarstwa.

Wpadniesz tam chociaż na chwilę?

Muzeum Tyskich Browarów Książęcych

Pora na ostatnie miejsce związane z browarem, czyli działające przy Browarze Książęcym muzeum. Znajdziesz je przy ul. Katowickiej 9 na terenie Tyskich Browarów Książęcych. Możesz się zdziwić, ale znajduje się ono w odnowionym budynku kościół ewangelickiego z 1902 roku.

Wchodząc do muzeum, możesz zobaczyć, jak jest warzone piwo Tyskie. Poznasz bardzo ciekawe piwne historie (a jest czego słuchać, bo browar funkcjonuje od 1629 roku). Po drodze możesz przyjrzeć się muralom, które przedstawiają pokolenia browarników.

W Centrum Sztuki Piwowarskiej doświadczysz, jak powstaje dobre piwo i poznasz profile sensoryczne Tyskiego i Książęcego. Za to w Laboratorium Piwa czekają na ciebie rozmaite piwne artefakty wraz z najlepszymi odmianami surowców.

Schodząc w dół do piwnic, trafisz do pubu Pod Browarem. To tam zobaczysz pokaz właściwego nalewania złotego piwa i będziesz mógł go spróbować zaraz po uwarzeniu.

Ale to nadal nie wszystko, bo możesz wpaść do tam na Nocne Zwiedzanie Browaru! Składa się ono z:

• wieczornego spektaklu plenerowego,
• konkursów jest nagrodami,
• poczęstunku i degustacji Tyskiego prosto z Browaru. 

Kto da więcej atrakcji? Oczywiście Muzeum Tyskich Browarów Książęcych, bo oferuje ono także:

• Złoty Bilet (możesz zwiedzać sam lub z grupą do 10 osób. W cenie jest wycieczka po Browarze i Rozlewni, zwiedzanie muzeum, unikatowy prezent i możliwość wycieczki z przewodnikiem w innym języku),
• Tyską Szkołę Degustacji (samą lub z foodpairingiem).

Muzeum Tyskich Browarów Książęcych to tak naprawdę całe miasteczko do zwiedzania (tak, Tyskie Browary Książęce mają ruch pieszy i samochodowy oraz swoje ulice. Na jego terenie jest nawet Dom Kawalera, w którym bezżenni pracownicy browaru mieszkali i bawili się w kasynie. Jest też willa mistrza piwowarskiego, są stajnie i garaże, familoki i wspomniany w sekcji historycznej peron. Uważaj, żeby się nie zgubić!). 

Muzeum Miejskie w Tychach

Pozostając przy muzeach, mamy ich do zobaczenia jeszcze kilka. Na pierwszy “ogień” pójdzie Muzeum Miejskie w Tychach, które to zostało otwarte w 2005 roku. Do 2012 roku mieściło się ono w dawnej suszarni Tyskich Browarów Książęcych. Później otrzymało siedzibę w budynku po dawnym magistracie (do 2018 roku). 

Muzeum składa się z czterech działów:

• Historii Miasta,
• Fotografii,
• Sztuki,
• Etnologii.

Są tam wystawy stałe, czasowe, ekspozycje plenerowe oraz:

• prelekcje,
• wykłady autorskie,
• seminaria,
• sympozja,
• oprowadzania kuratorskie,
• spacery miejskie,
• lekcje muzealne dla dzieci i młodzieży,
• gry terenowe,
• warsztaty,
• wycieczki autokarowe… i wiele innych.

Można powiedzieć, że jest to w pewnym sensie całe centrum kultury! Nic dziwnego, że Muzeum Miejskie w Tychach zostało wyróżnione w Konkursie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz nagrodzone w Konkursach Marszałka Województwa Śląskiego (7 razy w latach 2007-2016). 

Jednym z oddziałów tego muzeum jest Tyska Galeria Sportu, którą znajdziesz na Stadionie Miejskim. W jej ramach otwarto wystawę stałą “Sportowa strona miasta. Historia. Wydarzenia. Mistrzowie”. To miejsce, w którym nie tylko zobaczysz ekspozycję, ale także spotkasz się z ważnymi dla sportu postaciami. Działa tam także centrum edukacji o tyskim sporcie dla dzieci i młodzieży. 

Muzeum Miniaturowej Sztuki Profesjonalnej Henryk Jan Dominiak w Tychach

Muzeum, w którym możesz zobaczyć obrazy na sztalugach stworzonych z zapałek? Witamy w Muzeum Miniaturowej Sztuki Profesjonalnej! Znajdziesz je przy ul. Żwakowskiej 8/66. Jest uważane za najmniejsze muzeum świata (tylko 6,15 m2). Eksponaty stanowią darowizny. Są wśród nich:

• zbiory obrazów, rysunków i grafik,
• zbiory rzeźbiarstwa i ceramik,
• zbiory falerystyki, weksylologii, heraldyki, symboliki i emblematyki, 
• zbiór broni białej (paradnej i kolnej bocznej krótkiej).

Są tam dzieła:

• Polaków (m.in. Pawła Brodzisza, Justyny Bruj, Natalii Hirsz czy Mieczysława Skalimowskiego),
• Szwedów,
• Węgrów,
• Ukraińców,
• Brazylijczyków. 

Muzeum zostało nagrodzone:

• Nagrodą WFOŚiGW “Zielony Czek” za upowszechnianie i promowanie postaw i działań ekologicznych,
• Nagrodą “Orły Rozrywki”,
• Nagrodą “Złote Orły Rozrywki”,
• Nagrodą “Platynowy Lew Biznesu”. 

Idź i zobacz, o co tyle “hałasu”. Uwierz nam, że świat miniaturowych dzieł sztuki robi ogromne wrażenie!

Muzeum Maszyn Biurowych “Typewriter” w Tychach

Pewien mechanik maszyn biurowych tak bardzo się nimi interesował, że postanowił założyć własne Muzeum Maszyn Biurowych “Typewriter”. Możesz tam zobaczyć m.in.:

• maszyny do pisania,
• maszyny do liczenia,
• maszyny do pisania alfabetem Braille’a,
• dziurkacze,
• zszywacze,
• datowniki.

Najstarszym eksponatem jest maszyna do pisania firmy Odell z 1882 roku! Łącznie jest tam przeszło 320 maszyn do pisania, ponad 30 maszyn do liczenia i 10 innych urządzeń biurowych. 

Galeria Obok w Tychach

Wychodzimy już z muzeów, ale kierujemy się jeszcze do Galerii Obok. To tyska galeria sztuki, którą znajdziesz w Pasażu Kultury Andromeda na 1. piętrze. Nie ma ona stałej ekspozycji, przez co za każdym razem możesz trafić na coś zupełnie nowego. Wśród indywidualnych i zbiorowych wystaw czasowych pojawiały się już:

• malarstwo,
• rzeźby, 
• tkaniny,
• grafiki,
• fotografie.

Ponadto odbywają się tam warsztaty artystyczne i literackie oraz imprezy cykliczne m.in.:

• wystawa pokonkursowa “Praca roku”,
• wystawa pokonkursowa fotografii prasowej Tychy Press Photo (luty-marzec),
• muzyka w malarstwie (październik),
• świąteczny kiermasz sztuki (grudzień),
• Finał Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego na Tomik Wierszy “Tyska Zima Poetycka – po debiucie”,
• Plener Tychy – wystawa pokonkursowa. 

Kościół Ducha Świętego w Tychach

Nawet jeśli nie przepadasz za zwiedzaniem kościołów, ten warto zobaczyć chociaż z zewnątrz, bo takiego budynku się nie spodziewasz. Został on wybudowany w latach 70. ubiegłego wieku. Według projektanta Stanisława Niemczyka bryła budynku symbolizuje namiot – pierwszą świątynię ludu wybranego. Niektórzy uważają, że przypomina on kurhan lub hałdę. Musisz zobaczyć go sam i zdecydować, która wersja według ciebie jest najbliższa prawdzie. 

Architektura budynku także nasycona jest symboliką. Znajdziesz tam chociażby:

• ukryte i bardzo różnorodne formy krzyża na posadzce, ścianach krużganków, w oknach, drzwiach, a nawet ogrodzeniu kościoła,
• klamki w kształcie gołębicy Ducha Świętego,
• pionową oś łączącą niebo i ziemię (symbol zesłania Ducha Świętego),
• świetlik w dachu, przez które światło wpada do środka, a nawet jeszcze niżej (przez przeszklenie w posadzce. Niżej znajdują się kaplica, zachrystia i salki katechetyczne).

Znajdziesz go przy ulicy Myśliwskiej. 

Co ciekawe, kościół został nagrodzony:

• Nagrodą Roku SARP w 1983 roku
• Nagrodą Błogosławionego Brata Alberta dla architekta Stanisława Niemczyka i ks. Franciszka Resiaka za konsekwentne realizowanie projektu w 1988 roku,
• Nagrodą im. doc. Tadeusza Jodkiewicza za udaną architekturę sakralną (nagroda przyznawana jest jednorazowo przez Komisję Episkopatu Polski) w 1988 roku.

Zespół pałacowo-parkowy w Tychach

Zabytkowy pałac w stylu barokowym z Parkiem Browarnianym sąsiaduje z zabudowaniami Browaru Książęcego (możesz więc wpaść tam przy okazji zwiedzania Muzeum Tyskich Browarów Książęcych). 

Pałac został wybudowany w 1685 roku jako dwór myśliwski książąt pszczyńskich z rodu Promnitzów. W drugiej połowie XVIII wieku budynek został powiększony do rozmiary rezydencji pałacowej. Jednak gdy wybudowano pałac myśliwski w Promnicach, ten tyski stracił na znaczeniu i trafił w ręce urzędu leśnego. W czasach komunistycznych w pałacu znajdowało się przedszkole, a później dom kultury. 

Park Browarniany został za to stworzony w XIX wieku. Ufundowali go Hochbergowie.

W 2007 roku przedsiębiorstwo Browary Restauracje Spiż chciało umieścić w pałacu restaurację i hotel wraz z produkcją piwa. Jeszcze w tym samym roku firma przestała być właścicielem budynku, przez co planów nie zrealizowała. Przejęła go firma Synergia, która od 2014 roku odnawia obiekt. 

Huta Paprocka w Tychach

Huta Paprocka to kuźnica żelaza założona na początku XVIII wieku przez barona Baltazara Erdmanna Promnitza we wsi Paprocany (dziś to dzielnica Tych). Działała do 1878 roku. Pozostały po niej 3 umiejscowione nad Jeziorem Paprocańskim i rzeką Gostynką budynki. W 2010 roku hutę sprzedano, a w 2014 roku otwarto w niej restaurację Huta Paprocka. 

Muzeum Zamkowe w Pszczynie

Niedaleko Tych znajdziesz jeszcze Muzeum Zamkowe. Mieści się ono w Pszczynie i naprawdę warto przejechać się ten kawałek, bo znajdziesz w nim różnorodne wystawy stałe takie jak chociażby:

• “Im gorsze – tym lepsze” (wystawa stworzona z okazji 55-lecia działalności Działu Konserwacji Dzieł Sztuki Muzeum Zamkowego w Pszczynie w 2020 roku), 
• “Zbrojownia” (znajdziesz ją w gotyckich piwnicach zamku. Będzie nieco mrocznie! Są tam europejskie i orientalne zbroje z okresu od XVI do XX wieku),
• “Wnętrza XIX i XX wieku” (wnętrza w stylu francuskiego baroku, ufundowane przez księcia Hansa Heinricha XI von Plessa),
• “Gabinet miniatur” (małe portrety, które niegdyś były tworzone na użytek osobisty),
• “Znane i nieznane” (wystawa związana ze zmianami związanymi z rekonstrukcją wnętrz zamkowych),
• “Sala Polska im. Księcia Józefa Poniatowskiego (składa się m.in. z eksponatów pochodzących z dawnych lwowskich zbiorów Heleny Dąbczańskiej, czyli kolekcjonerki m.in. książek i dzieł sztuki). 

Oprócz tego w muzeum możesz zobaczyć wystawy czasowe, wystawy online i inne atrakcje. 

Wodny Park Tychy

Po długim zwiedzaniu pora na odpoczynek. Chodźmy do Wodnego Parku Tychy, gdzie czeka cię mnóstwo atrakcji (możesz wpaść tam z dziećmi w różnym wieku!). Czego się spodziewać?

• strefy rekreacyjnej (basen),
• strefy sportowej (pływalnia),
• SPA,
• strefy fitness,
• saun,
• strefy surfowania i wielu innych.

Gdy już tam będziesz, koniecznie wypróbuj:

• Aqualoop – zjeżdżalnię z pionowym startem, dzięki któremu osiągniesz przeciążenie równe prawie trzykrotnemu przyspieszeniu ziemskiemu (będzie szybko i hardcorowo),
• symulator surfingu,
• strefę opalania naturalnym światłem słonecznym wewnątrz budynku,
• łaźnie piwne,
• Wodną Akademię (wiedza na temat wody i ekologii),
• baseny zewnętrzne,
• sauny zewnętrzne,
• wanny spa, masażery i leżanki,
• rwącą rzekę,
• Amfiteatr Słońca (projekcje, nagrzewanie ciała promieniowaniem podczerwonym, aromaterapia i koloroterapia). 

Oczywiście nikt nie każe ci tam szaleć! Możesz po prostu zrelaksować się w basenie rekreacyjnym czy nawet w strefie SPA.

Uff, to już koniec naszej przygody. Mamy nadzieję, że ci się podobało i planujesz prawdziwą wycieczkę do tego miasta. Do zobaczenia w Tychach!

Przypisy: 

[1] https://tichauer.pl/Tichauer (dostęp z dnia 20.09.2024)

[2] https://browarytyskie.pl/rezerwuj-zwiedzanie/ (dostęp z dnia 20.09.2024)

[3] https://muzeum.tychy.pl/ (dostęp z dnia 20.09.2024)

[4] https://muzeumminiaturowejsztukiprofesjonalnejhenrykjandominiak.eu/wp/ (dostęp z dnia 20.09.2024)

[5] https://zamek-pszczyna.pl/strona-glowna/wystawy-stale-2/ (dostęp z dnia 20.09.2024)

[6] https://www.wodnypark.tychy.pl/ (dostęp z dnia 20.09.2024)