Zwiedzanie Nysy – na co się przygotować, co zobaczyć?

Skąd wzięła się nazwa Nysa?

Nazwa miejscowości pochodzi od przepływającej przez miasto rzeki – Nysy Kłodzkiej. Wiemy, nie zadowala cię taka odpowiedź, dlatego podrążymy dalej. Początkowo nazwa była zapisywana jako “Niżą” (nie zdziwi cię pewnie to, że jest to starosłowiańskie słowo), co mogło nawiązywać do niskiego położenia strumienia rzeki lub po prostu płynącej rzeki. W XIII w wieku w “Księdze założenia klasztoru Świętej Marii Dziewicy w Henrykowie” pojawia się już nazwa “Nyża”, a w XV wieku – Nysa.

Zabytki Nysy – które warto zobaczyć?

W Nysie czeka na ciebie wiele ciekawych zabytków, ale by ta wycieczka nie trwała zbyt długo, zajmiemy się kilkoma najważniejszymi. Musisz jednak wiedzieć, że te zabytki, które pozostały w mieście, stanowią tylko odsetek wspaniałych zabudowań Nysy z różnych okresów. W czasie wojen zniszczono ponad połowę zabudowy miejskiej, a po wojnie polskie władze miasta nakazały wyburzyć aż 103 zabytkowe kamienice oraz kościół, który stał w samym centrum miasta. Sprawdźmy, co zostało.

Bazylika pw. św. Jakuba Apostoła i św. Agnieszki, Dziewicy i Męczennicy w Nysie

Ta długa nazwa doskonale odpowiada monumentalnemu wyglądowi samego kościoła. To największy obiekt sakralny w całym mieście oraz zabytek uznany za pomnik historii. Legenda z końca XVI wieku mówi, że w tym miejscu dawniej znajdował ośrodek kultu pogańskiego. Około roku 1000 pewien bogaty i pobożny mieszkaniec osady nyskiej zbudował tu średnich rozmiarów kościół drewniany. Swoją drogą, mężczyzna ten miał na imię Jakub, a jego żona Agnieszka. Widzisz zbieżność “osób i nazwisk”?

To jednak tylko legenda, ale faktem jest to, że pierwszy murowany kościół w tym miejscu pojawił się pod koniec XII wieku. Nieco ponad cztery dekady później podczas najazdu tatarskiego kościół został zniszczony, ale w podziemiach dzisiejszej świątyni możesz zobaczyć pozostałości ław fundamentowych i filarów dawnej romańskiej budowli, ponieważ zostały one odsłonięte podczas powodzi w 1938 roku.

To nadal nie koniec tej burzliwej historii, ponieważ w XIII wieku miasto spłonęło w pożarze, a zrujnowany kościół znów został przebudowany. Pod koniec XIV wieku kościół był w katastrofalnym stanie, więc wschodnią część całkowicie rozebrano. Ten budynek, który możesz oglądać dziś, powstał chwilę później (po tym, jak to, co odbudowano, znów spłonęło). Odbudowa odbywała się kosztem mieszkających w Nysie ludzi. Najpierw biskup ogłosił specjalny odpust dla osób które dołożą się materialnie do budowy (a musisz wiedzieć, że w tamtym czasie cierpieli oni z powodu tragicznej epidemii). Jak możesz się spodziewać, to nie zadziałało, więc biskup nałożył na tych ludzi specjalny podatek.

Później kościół przechodził kolejne pożary, po których za każdym razem go odbudowywano. Podczas II wojny światowej spłonął dach, dwie boczne kaplice, prospekt organowy oraz grupa tęczowa, a także zawalił się szczyt zachodni, zniszczeniu uległy witraże oraz boczna kaplica i część wyposażenia. Dziś możesz go zobaczyć po ostatniej odbudowie, która trwała przez dekady.

Dzwonnica z XV wieku

Przy bazylice znajduje się późnogotycka, czterokondygnacyjna wieża – dzwonnica. To jedna z nielicznych ocalałych średniowiecznych wolnostojących dzwonnic w całym naszym kraju. Ma 43 metry wysokości i kształt zbliżony do prostopadłościanu. Na zachodniej ścianie wmurowano płytę kamienną z datą – 1512 rok. Do 1945 roku na wieży wisiały dzwony: Święty Jakub (8200 kg, 225 cm średnicy), Święta Anna (157 cm średnicy) oraz kilka innych m.in. Matura, Dzwon Zmarłych. Dziś znajduje się na niej dzwon Święty Maciej, na którym jest napis z pierwotną datą odlewu – 1498.

Ciekawostka: budowy dzwonnicy nigdy nie ukończono, ponieważ według pierwotnych planów miała być ona znacznie wyższa.

I jeszcze jedna ciekawostka: na pierwszych trzech kondygnacjach znajduje się galeria z ekspozycją tzw. skarbu św. Jakuba. Są to zabytkowe dzieła sztuki złotniczej, odnalezione m.in. pod prezbiterium kościoła oraz w piwnicy plebanii.

Inne zabytkowe obiekty sakralne w Nysie

Podczas naszej wycieczki nie chcemy skupiać się tylko i wyłącznie na obiektach sakralnych, dlatego wymienimy ci kilka innych, które możesz zobaczyć:

• kościół cmentarny pw. Świętego Krzyża,
• kościół cmentarny pw. Świętego Rocha,
• kościół franciszkanów pw. św. Barbary,
• zespoły klasztorne: bożogrobców, podominikański, franciszkanów, jezuitów, pokapucyński,
• i wiele, wiele innych.

Tereny zielone w Nysie, czyli idealne miejsca na spacer

Nysa to nie tylko kościoły, ale także piękne krajobrazy. Sprawdźmy, gdzie warto udać się na spacer lub chwilę odpoczynku.

Planty w Nysie

Słowo “planty” pochodzi od łacińskiego “planta”, czyli “roślina”. Te Nyskie zostały stworzone w połowie XIX wieku i do dziś dają chwilę wytchnienia nie tylko turystom, ale także mieszkańcom miasta. Znajdują się obok Parku Miejskiego.

Park Miejski w Nysie

Jeśli potrzebujesz trochę więcej miejsca na spacer, to zabytkowy Park Miejski w Nysie ma aż 42 hektary. Od południa otacza go zabudowa jednorodzinna, a od zachodu ogródki działkowe, więc jest tam dość spokojnie.

Sam park został zaprojektowany w XVIII wieku na wzór angielskiego ogrodu krajobrazowego, ale przechadzając się po nim zobaczysz dwie zupełnie odmienne części (parkową z promenadą oraz leśną z polaną), na które podzieliła go ulica Powstańców Śląskich. Wcześniej na tych terenach znajdowały się niemal bagienne łąki.

Pod koniec XIX wieku rozebrano istniejące na terenie parku fortyfikacje bastionowe, ale zostały po nich wały ziemne i fosa, które stopniowo przekształcono w Staw Młyna Prochowego. Później powstał tam drugi zbiornik wodny – Staw Gondolowy, na którym odbywały się regaty. 

Jeśli chcesz dowiedzieć się nieco więcej na temat fauny i flory, przechadzając się po parku, napotkasz tabliczki. To ścieżka dydaktyczna, która uwzględnia najważniejsze walory przyrodnicze i historyczne tego miejsca. 

Psst. Park jest dość ubogi pod względem infrastruktury (nie ma w nim zbyt wielu ławek, placu zabaw, toalet miejskich ani punktów gastronomicznych). Z drugiej strony jest to ciche i spokojne miejsce, w którym na pewno odpoczniesz od miejskiego zgiełku.

Mury obronne w Nysie

Mury obronne pochodzą z XIV-XVI wieków. Do dziś zachowały się ich fragmenty w postaci:

• baszty,
• Wieży Wrocławskiej z XIV wieku (to gotycka budowla obronna, o której mówi się także Wieża Bramy Wrocławskiej oraz Biała Wieża. Ta ostatnia nazwa nawiązuje do wyróżniającego się na tle krajobrazu miasta białego koloru wieży. Wieża ma przepiękny, bogato zdobiony portal z 1603 roku),
• Wieży Ziębickiej z połowy XIV wieku (inaczej Wieża Bramy Ziębickiej. Mimo tego, że stoi od wielu dekad, nie utraciła swoich gotyckich cech stylowych. W XVI i XVII wieku była podwyższana, a w XIX – odnowiona i znów nabudowana. Znajduje się na niej punkt widokowy, z którego możesz zobaczyć panoramę miasta).

Twierdza Nysa

To jeden z najlepiej zachowanych systemów fortyfikacji na całym Śląsku (możesz zobaczyć ok. 50-60% pierwotnych umocnień). Większość obiektów powstała w XVIII wieku, a w XIX wieku je modernizowano. Łącznie zajmują one ok. 80 hektarów, ale są rozproszone na 230 hektarach. 

Jak się okazuje, system został stworzony na tyle skutecznie, że nawet liczne i wieloletnie wojny nie zniszczyły go doszczętnie. Opiekę nad Twierdzą sprawuje Towarzystwo Przyjaciół Fortyfikacji, ale niektóre obiekt należą do prywatnych właścicieli. 

Jakie konkretne obiekty możesz zobaczyć?

• wspomniane wcześniej wieże i basztę,
• pozostałości zamku biskupów wrocławskich (istniał w latach 1260-1842),
• bastion św. Jadwigi (można go zwiedzać. Są w nim restauracje, Punkt Informacji Turystycznej, darmowa ekspozycja o Twierdzy, Strefa Odkrywania, Wyobraźni i Aktywności wspierana przez Centrum Nauki Kopernik, kino VR poświęcone Polsce niepodległej i nie tylko. Odbywają się tam koncerty, spotkania, prelekcje i wystawy),
• Fort Wodny (zbudowany w 1741 roku przez Austriaków. Mieści się w Parku Miejskim),
• Reduta Kapucyńska i Kardynalska (bliźniacze obiekty z lat 1743-1746),
• Fort Prusy (wybudowany w połowie XVIII wieku, a później rozbudowany. Ma kształt pięcioramiennej gwiazdy. Można go zwiedzać. Zobaczysz w nim ekspozycję związaną z militariami),
• Fort I (wybudowany w drugiej połowie XIX wieku, obecnie możesz zobaczyć jego ruiny),
• Fort II (z XIX wieku. W sezonie turystycznym możesz go zwiedzać),
• Fort III (także z XIX wieku. Dziś ma prywatnego właściciela, więc trudno nawet podejść bliżej, by go zobaczyć),
• Flesza Nowa (z połowy XIX wieku. Była to niewielka luneta na planie trójkąta. Dziś zostało po niej jedynie wzniesienie),
• obwałowania Jerozolimskie zewnętrzne, wewnętrzne, a także kolejowe i wysokie,
• przeciwstraże kleszczowe i inne.

Przy odrobinie szczęścia trafisz na odbywające się w Twierdzy inscenizacje historyczne – Bitwa o Nysę (podczas Dni Twierdzy Nysa, które odbywają się ruchomo w lipcu lub sierpniu).[1]

Dom Wagi Miejskiej w Nysie

To zabytkowy budynek przy ul. Sukienniczej. Został wybudowany dzięki biskupowi Janowi Sitschowi na początku XVII wieku. Mieściły się tam:

• zarząd administracyjny księstwa biskupiego,
• izba miar i wag (znajdowała się tam urzędowa waga targowa oraz wzorzec miary łokcia).

Z czasem Dom Wagi Miejskiej stał się symbolem kwitnącego w mieście handlu. Niestety, podczas wojen napoleońskich budynek uległ zniszczeniu, a pamiątką po tych wydarzeniach jest wmurowana w elewację kamienna kula armatnia. Odbudowa budynku była kosztowna. W 1945 roku Dom Wagi Miejskiej został spalony i wysadzony przez Armię Czerwoną. Po wojnie dokonano niepełnej, pośpiesznej rekonstrukcji. Dziś mieści się w nim Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna, więc śmiało możesz wejść do środka w godzinach pracy placówki. 

Inne miejsca warte uwagi w Nysie

Jest jeszcze kilka miejsc, które warto zobaczyć w tym mieście. Opowiemy ci o nich pokrótce.

Dom Komendanta w Nysie

Inaczej nazywa się go Starą Komendaturą lub Dawną Komendanturą. To barokowy pałacyk zbudowany w pierwszej połowie XVIII wieku. Mieściło się w nim dowództwo garnizonu Twierdzy Nysa (w latach 1743-1873). W 1897 roku w czterech pomieszczeniach otwarto ekspozycję, a w 1916 roku cały budynek przekształcono w muzeum. Podczas II wojny światowej został spalony, a później odbudowany. Dziś mieści się w nim Zespół Szkół i Placówek Artystycznych.

Eksponaty zgromadzone przed laty zostały przeniesione do Pałacu Biskupiego. 

Piękna Studnia w Nysie

To jedna z najstarszych studni miejskich i jednocześnie unikatowe w skali kraju dzieło barokowej sztuki kowalskiej. Otrzymała taką nazwę ze względu na bogatą dekorację, którą musisz zobaczyć na własne oczy. Czeka na ciebie niedaleko rynku, przy ul. Wrocławskiej. Nocą jest podświetlana, więc warto zobaczyć ją dwa razy (w świetle dziennym prezentuje się równie zjawiskowo). 

Fontanna Trytona w Nysie

Leży na zbiegu ulic Brackiej i Celnej. Jej projekt był wzorowany na rzymskiej Fontannie Trytona Berniniego. Zbudowano ją na początku XVIII wieku w stylu dojrzałego baroku. Przez tę fontannę Nysę nazwano “Śląskim Rzymem” (a nie przez to, że miasto słynie z bogatej sztuki sakralnej). 

Szlaki turystyczne w Nysie

Na koniec coś dla miłośników długich spacerów i jazdy na rowerze. Przez Nysę prowadzą różne szlaki turystyczne, m.in.:

• Szlak czarownik po czesko-polskim pograniczu (233 km),
• Szlak Kopernikowski (28,2 km),
• Trasa R-9 – EuroVelo 9,
• Trasa R-16 (69,6 km),
• Trasa R-17 (74,8 km),
• Trasa R-57 (24,4 km). 

Biegną one w różnych kierunkach i mają różne stopnie zaawansowania. Wybierz taką, która będzie dla ciebie prawdziwą przygodą. 

Wpadniesz do Nysy na kilka dni? 

Przypisy: 

[1] http://www.twierdzanysa.com/index.php/twierdza-nysa (dostęp z dnia 31.07.2024)