Do kin w Polsce trafi film koncertowy Imagine Dragons zatytułowany "Imagine Dragons: Live From The Hollywood Bowl (with the LA Film Orchestra)".

Teatr eksperymentalny: nowatorskie produkcje i ich znaczenie
Świat się zmienia każdego dnia. Teatr także nie pozostaje w tyle. Chociaż wiele spektakli przetrwało w niezmienionej od setek lat formie, pojawiły się nowe, eksperymentalne przedstawienia, które są powiewem świeżości i jednocześnie zaproszeniem dla szerszej publiki.
23.01.2024
Redakcja
Artykuł może zawierać autopromocję eBilet.pl
Teatr eksperymentalny – co to takiego?
Czym w ogóle jest teatr eksperymentalny? Według Encyklopedii Teatru Polskiego jest to: „nurt poszukiwań teatralnych wyrosły z tradycji awangardy artystycznej XX w. (por. awangarda teatralna), charakteryzujący się radykalnym podejściem do podstawowych relacji wyznaczających konwencję teatralną w szerokim sensie tego terminu”.
Często jest kojarzony z takimi pojęciami, jak:
- laboratorium teatralnej,
- teatr młodej inteligencji,
- teatr marginesu,
- teatr alternatywy,
- teatr uczestnictwa,
- teatr niezależny,
- teatr nieoficjalny,
- a także: teatr otwarty, młody, poszukujący, pozainstytucjonalny, offowy oraz studencki.
W Polsce mówimy o teatrach awangardowych, studenckich oraz dziełach eksperymentalnych z teatru głównego nurtu.
Co obejmuje teatr eksperymentalny?
Teatr eksperymentalny korzysta z wielu różnych elementów, takich jak:
- przestrzeń i miejsce prezentacji (od zamkniętych przestrzeni, przez teatr environmentalny aż po site specific theatre),
- relacja między teatrem a literaturą (opracowania dramatów, adaptacje, kolaże scenariuszowe, pisanie na scenie, improwizacja itd.),
- sposób istnienia aktora (jako element plastycznej kompozycji, aktora zdystansowanego intelektualnie wobec postaci, aktora grającego samego siebie itd.),
- relacja między widzem a aktorem (widz kontemplujący to, co widzi, ale zmuszany do wyboru preferowanego fragmentu, widz prowokowany, przymuszany do wzięcia udziału w akcji scenicznej, widz na równi z aktorem itd.).
Historia polskiego teatru eksperymentalnego – nowatorskie spektakle i ich znaczenie
Wszystko zaczęło się od teatru politycznego, który stał w opozycji do wymagań PRL-owskich władz i jej cenzury. Wcześniej, bo jeszcze przed wojną, próbowali tego Juliusz Osterwa i Leon Schiller. Po wojnie zaś – Jerzy Grotowski i Tadeusz Kantor. Tworzyli oni teatr uczestnictwa, który był rozumiany jak przestrzeń i czas, w której widzowie i aktorzy mogli przejść przez rytualne spotkanie.
Wracając jednak do PRL-u… Władza chciała, by wszyscy myśleli tak samo. Artyści za to pragnęli wolności słowa i wyrażania siebie. Trudno było to pogodzić aż do lat 50.
W 1952 roku do Polski przybył Bertolt Brecht. Odwoływał się o do tradycji i I Reformy Teatru, tworząc rewolucyjno-anarchistyczny teatr. Skupiał się na efekcie obcości i pomnożeniu iluzyjności teatralnego widowiska. To była nowość w naszym kraju. Jednocześnie był to bodziec do działania i zmian. Tak zrodził się teatr alternatywny, który nie chciał mieć nic wspólnego z ówczesną władzą.
Teatr studencki i jego wpływ na kształtowanie teatru eksperymentalnego
Jednym z pierwszych spektakli teatru studenckiego był: „Gdzie są niegdysiejsze śniegi”. Został wystawiony przez Klub Studencki „Stodoła” w Warszawie w 1984 roku. W tym oraz w innych przedstawieniach akademickich z tamtego okresu dominował sprzeciw i opór wobec społecznej i kulturalnej polityki władzy. Młodzi ludzie za pomocą sztuki upominali się o wolność artystycznego wyrazu. Podczas przygotowywania spektakli, studenci się poznawali i tworzyli atmosferę wzajemnego zaufania. Tylko w takich warunkach mogło dochodzić do swobodnej i owocnej wymiany myśli. Same sceny znajdowały się w różnych, nie zawsze teatralnych miejscach (tak samo jak próby do przedstawień).
Teatr absurdu
Z czasem studenci zaczęli wplatać coraz więcej nowatorskich technik gry aktorskiej oraz poetyki. Inspirowali się przy tym zachodnią awangardą. Jednym z przedstawicieli tego nurtu był Teatr 13 Rzędów, który funkcjonował w Opolu w latach 1958-1965. Został założony przez Stanisławę Łopuszańską-Ławską oraz Eugeniusza Ławskiego. Najczęściej kojarzy się go jednak z Jerzym Grotowskim.
Wystawiano tak takie spektakle, jak m.in.:
- „Orfeusz” według Jeana Cocteau,
- „Kain” George’a Byrona,
- „Misterium buffo” według Włodzimierza Majakowskiego,
- „Siakuntala” według Kalidasy,
- „Dziady” Adama Mickiewicza,
- „Kordian” Juliusza Słowackiego,
- „Akropolis” Stanisława Wyspiańskiego.
W latach 60. była to jedna z najważniejszych scen w Polsce. Zdobyła międzynarodowy rozgłos. O tym, jak bardzo sprzeciwiała się on władzy i tworzyła eksperymentalne przedstawienia świadczy ogromne niezadowolenie władz PZPR oraz przeprowadzka Grotkowskiego, który był wtedy kierownikiem teatru, do Wrocławia.
Zmiany z Zachodu
W 1968 roku w Paryżu odbywał się Festiwal Narodów, podczas którego prezentowały się teatry awangardowe i eksperymentalne. We Francji trwała wtedy rewolucja i zamieszki zainicjowane przez studentów, którzy koniec końców zbezcześcili Theatre de France.
Rok później podobne wydarzenie – Międzynarodowy Festiwal Teatru Otwartego – odbyło się we Wrocławiu. To wtedy w sercach polskich amatorów teatru zrodziło się pragnienie wolności. Zaczęły funkcjonować: Teatr w Remoncie (składający się z: warszawskiej „Riwiery-Remontu”, wrocławskiego Ośrodka Teatralnego „Kalambur” oraz poznańskiego Ośrodka Teatralnego „Maski”).
Niedługo później powstał spektakl „Musimy poprzestać na tym, co tu nazwano rajem na ziemi…?”. Swoją premierę miał w 1975 roku. Była to kreacja zbiorowa, która bazowała na tekstach Dostojewskiego, Brzozowskiego, Faulknera, Sołżenica, Kierkegaarda, Janiszewskiego, Markiewicza, Zagajewskiego, Barańczaka oraz Miłosza. To opowieść o nich samych, twórcach spektaklu. Nie było w niej alegorii, symboli, ról. Chcieli oni nazwać rzeczywistość i stworzyć ją. Krytycy docenili konfesyjny charakter, pozbycie się elementów widowiskowości oraz dekoracyjności, a także formalne ubóstwo.
Drugim spektaklem wartym zapamiętania był „Przecena dla wszystkich” z 1977 roku. To przedstawienie o charakterze politycznym, które opowiadało o przenikaniu się prywatności z życiem publicznym, które w tamtych czasach był sterowane przez władzę.
Polecamy na eBilet.pl
Wyjście na ulicę
W latach 80. teatr zaczął wychodzić na ulicę. Jednym z pierwszych spektakli tego typu był „Raport z oblężonego miasta” wystawiony w 1983 roku w Jeleniej Górze. Rok później w Lubomierzu odbyła się premiera przedstawienia teatru ulicznego „Cuda i mięso”. Ta forma teatru była zdominowana przez młodych anarchistów i młodzieży katolickiej.
Jedną z najważniejszych postaci tamtego okresu był Waldemar Fydrych, którzy założył „Pomarańczową Alternatywę”. Była to forma ulicznego karnawału, która chciała pokazać władzom, że Polacy też mają prawo do tworzenia sztuki. Jednym ze spektakli był ten o nawiązującym do miasta premiery – Wrocławia – tytule: „Rewolucja krasnoludków” z 1988 roku. To zainicjowało publiczne happeningi.
Podobnie działała Akademia Ruchu, która wystawiła m.in. akcję „Europa” w Warszawie w 1976 roku. W 1983 roku stworzyła także interwencję teatralno-polityczną pt. „Kino uliczne III”. Akademia Ruchu w ten sposób próbowała nadać nowy sens kolejce, która stała się elementem krajobrazu PRL-owskiej Polski. Działali oni niezależnie od rygoru polityki, ruchu w przestrzeni. Chcieli pokazać przesłanie społeczne, poprzez obserwację rzeczywistości i uczestniczenie w niej.
XXI wiek
Teatr eksperymentalny nadal się rozwija. W 2000 roku premierę miał spektakl „Arka”, który miał przypominać o tym, że żyjemy w epoce tułaczy, uciekinierów oraz koczowników. Przemierzamy kontynenty, wspominamy różne historie dotyczące domu (tego prawdziwego oraz tego metaforycznego czy nawet urojonego). Na scenie można zobaczyć wielki, wielopoziomowy statek, który ma być kolejnym wcieleniem Arki Noego. Dla bohaterów przedstawienia jest ona domem, świątynią, miejscem tańca, radości i nie tylko.
Jednego możemy być pewni: gdyby nie teatr eksperymentalny, wolność wyrażania siebie byłaby rozumiana zupełnie inaczej.
Poprzedni artykuł
Następny artykuł