Suwałki – miasto (prawie) na końcu Polski

Nieco historii Suwałk

Suwałki zostały założone nad rzeką Czarna Hańcza przez zakon kamedułów z pobliskiego klasztoru w Wigrach w XVII wieku. W 1690 roku była to niewielka osada licząca zaledwie dwa domy. 

O nazwie miasta krąży legenda:

dawno, dawno temu na terenie dzisiejszych Suwałk mieszkali ludzie z przeróżnych zakątków kraju i jego okolic. Stanowili oni swego rodzaju zbieraninę, która w języku Litwinów, zwanych także “ziukami” brzmi “suwałka”. I stąd powstała nazwa miasta Suwałki.

Korzystne położenie (tak, dziś to “koniec świata”, a przynajmniej Polski, ale wtedy było to skrzyżowanie głównych szlaków handlowych) sprawiło, że miasto dynamicznie się rozwijało i już sto lat później dzieliło się ono na Suwałki Małe oraz Wielkie. W 1710 władze wsi wystąpiły do Króla Augusta I o prawa miejskie. Pięć lat później ci sami ludzie uwolnili mieszkańców od pańszczyzny, a także ustanowili władze miejskie. Kolejne pięć lat minęło i król w końcu wydał przywilej lokacyjny miasta, jednocześnie znosząc podatek powiatowy na 18 lat (hojnie!). Z jego inicjatywy powstały:

• cotygodniowy targ,
• cztery jarmarki w roku,
• herb miasta.

Do końca XVII wieku cała zabudowa miasta była drewniana (włącznie z kościołem i ratuszem). Koniec końców wydano zakaz budowy domów z drewna przy rynku i wtedy miasto nieco zmieniło swój charakter. W tamtym okresie powstał też nietypowy układ przestrzenny, ponieważ przez miasto wytyczono trakt warszawsko-kowieńsko-petersburski.

Ludzie żyli sobie (prawie) spokojnie do 1796 roku, kiedy to władze pruskie wkroczyły do miasta i je przejęły w wyniku III rozbioru Polski. W latach 70. XIX wieku władze carskie przekształciły Suwałki w ośrodek garnizonowy, w którym stacjonowało 10 tysięcy żołnierzy rosyjskich. 

Po wojnie miasto znalazło się poza głównymi szlakami handlowymi, przez co podupadło i zubożało. Wraz z całą Suwalszczyzną zostało nazwane Polską “B”. Dziś za to Suwałki znów stają się “częścią” Polski i są chętnie odwiedzane przez turystów. 

Co warto zobaczyć w Suwałkach?

W mieście, ze względu na jego historię, można znaleźć wiele zabytków oraz innych ciekawych miejsc, m.in.:

• Muzeum im. Marii Konopnickiej (założone w domu, w którym urodziła się i spędziła dzieciństwo jego patronka),
• budynek dawnej poczty z 1829 roku, w którym dziś znajduje się Centrum Sztuki Współczesnej i Galeria Andrzeja Strumiłły,
• ratusz z lat 1834-1844 (dziś także mieści się w nim siedziba Urzędu Miasta),
• dom pod kolumnami przy ul. Kościuszki 62,
• tzw. Dom Gubernatora przy ul. Kościuszki 71,
• Muzeum Okręgowe (dawniej tzw. Resursa Obywatelska),
• Park Konstytucji 3 Maja,
• Galeria Jednego Obrazu
• i nie tylko.

Przyjrzyjmy się niektórym z nich i jeszcze innym wartym uwagi obiektom nieco bliżej. 

Konkatedra św. Aleksandra w Suwałkach

Konkatedra św. Aleksandra w Suwałkach to klasycystyczna świątynia zbudowana w 1825 roku i przebudowana dwadzieścia lat później. W środku znajdziesz obrazy Franciszka Smuglewicza oraz tablice upamiętniające martyrologię i walkę mieszkańców całej Suwalszczyzny. Z zewnątrz budynek jest biały i przyozdobiony dwiema wieżami oraz portykiem. 

Kościół Świętej Trójcy w Suwałkach

Kościół Świętej Trójcy w Suwałkach to obiekt ewangelicko-augsburski wybudowany w pierwszej połowie XIX wieku. Jest to jedna czynna do dziś świątynia luterańska na całej Suwalszczyźnie. Choć, tak jak konkatedra została wybudowana w stylu klasycystycznym, wygląda nieco inaczej. Budynek jest przepiękny i warto go zobaczyć z zewnątrz. W środku zaś zobaczysz kolumny toskańskie, jońskie oraz balustrady, gzyms, ambonę i wiele innych ozdobnych elementów. Jest tam także XIX-wieczny obraz przedstawiający Ostatnią Wieczerzę według fresku Leonarda da Vinci.

Cerkiew pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Suwałkach

Cerkiew pod wezwaniem Wszystkich Świętych wyróżnia się na tle pozostałych budynków sakralnych w Suwałkach. Została wybudowana w latach 90. XIX wieku. Początkowo pełniła rolę kaplicy cmentarnej, w której odprawiano jedynie żałobne nabożeństwa. Później stała się cerkwią parafialną. Została wyremontowana w latach 70. XX wieku. 

Dlaczego to tak wyjątkowy budynek? Jest drewniany, niebieski i wybudowany na planie krzyża. Ma czworoboczną wieżyczkę zwieńczoną cebulastą kopułką i krzyżem. Wnętrze jest skromne, ozdobione ikonami. 

Molenna w Suwałkach

Molenna staroobrzędowców to największa tego typu budowla w Polsce. Staroobrzędowcy to wyzwanie, które powstało na skutek rozłamu w Rosyjskim Kościele Prawosławnym. Staroobrzędowcy nie uznawali reformy liturgicznej patriarchy Nikona z połowy XVII wieku. Według nich była to oznaka herezji i wyrzeczenia się prawdziwej wiary. 

Jeśli zaś chodzi o budynek, to został on wzniesiony w latach 1910-1912. Jest drewniany, a przy wejściu ma zadaszony ganek.

Plac im. Marii Konopnickiej w Suwałkach

Dawniej był nazywany parkiem (a jeszcze wcześniej placem targowym), ale dziś nazwa ta kompletnie by nie pasowała. Wtedy był to wypoczynkowy skwer miejski, w którym nasadzono roślinność. Na początku XXI wieku władze postanowiły przywrócić go do dawnej funkcji – spotkań, koncertów i innych imprez plenerowych. Chociaż zachowano drzewostan historyczny, widać niestety “betonozę”. Tak czy inaczej, Plac im. Marii Konopnickiej, która w mieście się urodziła i wychowała, ma swój urok. Leży w centrum miasta, więc na pewno do niego trafisz.

Na placu znajdziesz pomnik Marii Konopnickiej. Jest to jego nowa wersja (pierwsza pochodziła z 1962 roku), która stanęła tam z okazji Roku Marii Konopnickiej w Suwałkach (miał on miejsce w setną rocznicę śmierci poetki). 

Przez plac przebiega Szlak Turystyczny im. Marii Konopnickiej “Krasnoludki są na świecie”. 

Szlak Turystyczny im. Marii Konopnickiej “Krasnoludki są na świecie”

Szlak Turystyczny im. Marii Konopnickiej “Krasnoludki są na świecie” zawiera plenerowe figurki dziesięciu krasnali z baśni “O krasnoludkach i sierotce Marysi”. Inspiracją do jego stworzenia były wrocławskie krasnale. Sam szlak łączy w sobie najważniejsze obiekty kulturalno-turystyczne miasta. Dzięki temu możesz zwiedzić miasto z dziećmi, które będą chętnie przebierać nogami w poszukiwaniu kolejnych krasnoludków. 

Spacerując Szlakiem, znajdziesz dziesięć krasnali o wysokości ok. 30 cm:

• Pietrzyk (miłośnik sportów przed wejściem do Aquaparku przy ul. Jana Pawła),
• Modraczek (miłośnik muzyki i kwiatów przy fontannie przed Suwalskim Ośrodkiem Kultury),
• Koszałek Opałek (kronikarz naprzeciwko Domu Handlowego “Arkadia”),
• Król Błystek i Kocie Oczko (przy pomniku Marii Konopnickiej na jej placu),
• Podziomek (łasuch na słupie latarni oświetleniowej przy ul. Chłodnej),
• Sikorek (miłośnik ptaków w pobliżu fontanny w Parku im. Konstytucji 3 Maja),
• Pakuła i Mikuła (strażnicy przed wejściem do Muzeum im. Marii Konopnickiej),
• Żagiewka (miłośnik ziół przed wejściem do budynku administracyjno-socjalnego na terenie stadiony piłkarskiego). 

Znajdziesz je wszystkie?

Muzeum im. Marii Konopnickiej w Suwałkach

W muzeum możesz zobaczyć fenomenalną wystawę stałą “Pieśń o domu”. Dzieli się ona na jedenaście scen i zaskakuje połączeniem eksponatów, niezwykłych rozwiązań scenograficznych, a także rzeźb, grafik i nowoczesnych multimediów. To wszystko sprawia, że Muzeum im. Marii Konopnickiej nie jest kolejnym nudnym muzeum, w którym możesz popatrzyć na pióro i listy poetki. Tym razem to opowieść jest najważniejszym elementem. Możesz poczuć się jak sama Maria Konopnicka, ponieważ każda scena jest jej wspomnieniem. Będziesz wędrować po zakamarkach jej umysłu, poznając bujną wyobraźnie oraz marzenia czy emocje. Poszczególne sceny to:

• Scena I: Fantomy (ostatnie lata życia poetki w otoczeniu jej bliskich – przyjaciółki oraz najstarszej córki. Wraca jednak pamięcią do innych, m.in. Henryka Sienkiewicza, jej męża Jarosława czy córek Leury i Heleny. Ta ostatnia jest jej koszmarem), 
• Scena II: Skaner Pamięci (pierwsze zapamiętane wspomnienia z dzieciństwa. Dorastanie, młodość),
• Scena III: Dom Cichy (umiera marka Marii, a jej świat traci kolor. Ojciec jest surowy i bardzo wierzący, co dorosła już Maria bardzo odreaguje),
• Scena IV: Euforia (pierwszy sukces poetycki),
• Scena V: Pierwsza Ucieczka (Maria pakuje się, zabiera rzeczy i ucieka od męża oraz od biednego życia pełnego wyrzeczeń. Chce pisać i po to pędzi do Warszawy),
• Scena VI: Tryumfy (pierwsze sukcesy w Warszawie i wyjście na salony, gdzie czuje się nie na miejscu. Dostrzega tam pustkę),
• Scena VII: W Biegu (Maria ciągle biegnie za sławą i pieniędzy. Z trudem utrzymuje siebie i dzieci. Swoimi tekstami wywołuje konsternację prawicowych redakcji oraz kościoła),
• Scena VIII: Klatka (Maria czeka na spokój, a jej córka, Helena, na miłość matki. By ją otrzymać… robi wszystko na odwrót: kradnie, kłamie, zmienia mężczyzn jak rękawiczki, zachodzi w ciążę, trafia do aresztu… wszystko, by choć na chwilę zdobyć uwagę matki),
• Scena IX: Wobec Pokrzywdzonych (Maria nie dostrzega bólu własnej córki i nie potrafi obdarzyć jej uczuciem. Widzi za to cierpienie wszędzie indziej i chce o tym pisać),
• Scena X: Pieśń Buntu (bunt dzieci w szkole we Wrześni – ta wiadomość mocno trafiła w Marię. Zaczęła pisać petycje i artykuły w obronie polskich dzieci. Jak to wszystko się skończy?).[6]

Jeśli będziesz w Suwałkach, koniecznie odwiedź to miejsce.

Ulica Kościuszki w Suwałkach

Ulica Kościuszki w Suwałkach jest najbardziej znaną, najdłuższą i zarazem jedną z najważniejszych ulicą. Charakteryzuje się ona zabudową klasycystyczną. Znajdziesz przy niej:

• ratusz,
• Muzeum Okręgowe w Suwałkach,
• Park Konstytucji 3 Maja i wiele innych wartych uwagi obiektów. 

Dlaczego akurat ta ulica jest tak znana? Ponieważ stanowiła ona część tzw. traktu kowieńskiego (inaczej: Prospektu Petersburskiego), który prowadził od Warszawy, przez Kowno, aż do Petersburga. 

Ratusz w Suwałkach

Ratusz w Suwałkach składa się tak naprawdę z dwóch budynków wzniesionych w stylu klasycystycznym:

• odwachu z 1834 roku,
• właściwego ratusza z 1844 roku. 

Warto go zobaczyć z zewnątrz, jeśli jesteś miłośnikiem dawnej architektury.

Muzeum Okręgowe w Suwałkach

Muzeum Okręgowe w Suwałkach składa się z kilku działów. W Dziale Historii możesz zobaczyć m.in.:

• archiwalia i materiały o charakterze bibliotecznym (czyli m.in. roczniki “Tygodnika Suwalskiego” z lat 1906-1912, grafiki, fotografie, dokumenty wojskowe czy rękopisy),
• eksponaty związane z życiem codziennym, takie jak wyroby rzemieślnicze z miejscowych wytwórni,
• tłok pieczętny prokuratora przy Trybunale Rewolucyjnym powiatu augustowskiego z okresu powstania 1863 oraz sztandar Okręgu Suwalskiego POW,
• militaria związane z dziejami garnizonu Suwałki (np. broń biała, palna, mundury, odznaczenia),
• numizmaty (monety polskie i obce od drugiej połowy XVII do pierwszej połowy XX wieku; jest ich ponad 600).

Dział Historii prowadzi badania naukowe, a także organizuje sesje naukowe i popularnonaukowe dotyczące dziejów regionu oraz Piknik Kawaleryjski (impreza plenerowa). 

Dział Sztuki za to gromadzi malarstwo polskie z XIX wieku. Jest to twórczość przeróżnych artystów, także lokalnych. Są tam także fotografie, dokumenty, notatniki itp. związane z Romanem Kochanowskim, a także Maksymilianem Gierymskim czy Janem Kauzikiem. Ciekawostką dla zwiedzających jest oryginalne, pełne wyposażenie monachijskiej pracowni Alfreda WIerusza-Kowalskiego (sztalugi, stołek, pianino i wiele innych elementów).

Dział Archeologiczny zajmuje się działalnością naukowo-badawczą, głównie epoki kamienia. Dzięki działaniom pracowników tego działu, usystematyzowano historię regionu, a także znaleziono przeróżne eksponaty, takie jak kości zwierzęce czy narzędzia z kości i rogu oraz obozowiska i osady z epoki kamienia właśnie (były tam nawet groby łowców sprzed ok. 6,5 oraz 4,5 tysiąca lat). Najciekawsze znaleziska możesz zobaczyć na wystawie “Pradzieje Suwalszczyzny i wschodnich Mazur”. 

Ostatnim działem jest Dział Etnografii, który zajmuje się tradycyjną kulturą materialną wsi, sztuką ludową i plastyką obrzędową z terenów Suwalszczyzny i Mazur. Możesz tam zobaczyć takie cudowności jak chociażby:

• sprzęty, meble i narzędzia gospodarstwa wiejskiego,
• narzędzia i wytwory rzemiosł ludowych (m.in. stolarskie, tkackie, plecionkarskie, garncarskie czy kowalskie),
• tkaniny ludowe wraz ze strojami i obuwiem,
• rzeźby, 
• zabawki,
• pisanki regionalne.

Dział Etnografii organizuje także zajęcia, m.in. “Rok obrzędowy na Suwalszczyźnie”, “Wróżby andrzejkowe” czy “Allelujki”.[7]

Park Konstytucji 3 Maja w Suwałkach

Park Konstytucji 3 Maja w Suwałkach to piękne miejsce, będące niczym zielone płuca miasta. Znajdziesz tam mnóstwo drzew oraz innych roślin, które rzucają cień na alejki i znajdujące się przy nich ławki. Możesz odpocząć przez chwilę i pooglądać fontannę. Jest tam nawet muszla koncertowa! Kto wie, może akurat trafisz na czyjś występ?

Odetchnij przez chwilę, bo zostało nam jeszcze jedno miejsce do zobaczenia.

Galeria Jednego Obrazu w Suwałkach

W Suwałkach funkcjonuje Galeria Jednego Obrazu. Aktualnie, czyli pod koniec sierpnia 2024 roku, możesz zobaczyć tam “Ikony” autorstwa Bogdana Dajesa. Co będzie kolejne? Tego nie wiemy, ale na stronie Suwalskiego Ośrodka Kultury możesz przejrzeć archiwa. 

Galeria Jednego Obrazu mieści się w niewielkim budynku na rogu ulicy Kościuszki i Placu Piłsudskiego. Wcześniej był on rogatką miejską, a później wielokrotnie zmieniał swoje przeznaczenie. W 2008 roku był bardzo zaniedbany, ale postanowiono go odnowić i stworzyć tam właśnie taką nietypową galerię. Pomysłodawcą tego projektu był magister sztuki Mieczysław Iwaszko. 

Ciekawe, na jaki obraz trafisz, będąc tam na wycieczce!

To już koniec naszej wspólnej przygody, ale wierzymy, że kolejny raz odwiedzisz Suwałki na żywo.

Przypisy:

[1] S.Maciejewski “Po ziemi Suwalskiej”

[2] S.Maciejewski “Szlakami Północnej Suwalszczyzny”

[3] I.W. Baturowie “Po ziemi Augustowskiej”

[4] W.Batura “Szlakami Południowej Suwalszczyzny”

[5] J.Bacewicz “Podstawy wiedzy regionalnej ziemia suwalska”

[6] https://mk.muzeum.suwalki.pl/wystawa-stala/ (dostęp z dnia 22.08.2024)

[7] https://muzeum.suwalki.pl/dzialy-i-zbiory/ (dostęp z dnia 22.08.2024)

[8] https://soksuwalki.eu/wystawy/galeria-jednego-obrazu/ (dostęp z dnia 22.08.2024)