Crazy Diamond – przejmująca historia Syda Barretta opowiedziana na nowo

Syd Barrett upamiętniony w wyjątkowym dokumencie 

“Have You Got It Yet?” – film pokazujący historię założyciela i pierwszego lidera Pink Floyd, Syda Barretta  jest już dostępny na płytach DVD i Blu-ray. Twórcami dokumentu są Roddy Bogawa i nieżyjący już Storm Thorgerson (zmarł w 2013 roku), który stworzył kultowe okładki płyt Pink Floyd, np. do “The Dark Side of the Moon” i “Wish You Where Here”.

Produkcja – która swoją kinową premierę miała w 2023 roku – zebrała bardzo pochlebne recenzje ze strony krytyków. The New York Times napisał o obrazie, że jest on “tak wszechstronnym i spójnym opisem kontrkulturowej tragedii Barretta, jakiego tylko można sobie życzyć”. Zgadzam się z tą opinią. 

Dzięki intymnym wywiadom z członkami Pink Floyd: Davidem Gilmourem, Nickiem Masonem, Rogerem Watersem; przyjaciółmi (m.in. Petem Townshendem z The Who i Grahamem Coxonem z Blur) oraz z siostrą Syda, Rosemary Breen, mamy możliwość cofnąć się do początków istnienia grupy, która z dzisiejszej perspektywy uznawana jest za prekursorów prog rocka. Grupy, która stworzyła monolityczną spuściznę w historii współczesnej muzyki. A Syd Barrett odegrał kluczową rolę w zapoczątkowaniu tego sukcesu. Był nie tylko współzałożycielem zespołu, pierwszym liderem, ale też autorem większości piosenek na debiutancką płytę “Piper at the Gates of Dawn”. Niestety ze względu na uzależnienie od narkotyków i problemy psychiczne muzyk opuścił grupę, zanim ta zdobyła prawdziwą sławę. Czy to musiało się stać? Na to pytanie odpowiedź próbują znaleźć twórcy filmu, którzy skupili się on na życiu i twórczości Barretta w czasie, gdy występował w Pink Floyd w latach 1965-68 i już po jego odejściu z zespołu.  

Tak o swoim dokumencie mówi Bogawa:

“Syd Barrett i Pink Floyd stworzyli moment w kulturze, w którym wszystko wydawało się możliwe, ale ta wolność miała swoją cenę. Czy Syd był tylko kolejną ofiarą narkotyków? Czy może cierpiał na niezdiagnozowaną chorobę psychiczną? A może nie lubił uwagi i sławy, które pojawiły się po tym, jak zabawa zamieniła się w pracę? Chociaż nie ma jednoznacznych odpowiedzi na te pytania, wszyscy wokół Syda czują, że coś poszło nie tak. Have You Got it Yet? to kronika i mozaika twórczych i destrukcyjnych impulsów Barretta, jego urzekającej obecności i nieobecności – portret złożonej układanki, jaką było jego życie”.

Historia wyjątkowego artysty i jego zdecydowanie zbyt krótkiej kariery

Historia życia Syda Barretta rzeczywiście do tej pory pełna była pytań bez odpowiedzi. On sam w powszechnej, popkulturowej wyobraźni stał się bohaterem tragicznym i symbolem zmarnowanego potencjału.

Twórcze i destrukcyjne impulsy, wyrzuceniu go z zespołu zaraz u progu wielkiego sukcesu i późniejsze życie samotnika nękanego problemami psychicznymi – to tylko jedne z wielu elementów psychodramy, która w znacznym stopniu wynikała z bardzo kruchej, nadwrażliwej osobowości Barretta. Ogromny wpływ na jego zachowanie w okresie poprzedzającym rozstanie z Pink Floyd miało oczywiście także zażywanie w ogromnych ilościach narkotyków. Syd był niewątpliwie jedną z pierwszych ofiar “kwasu rocka”, jak napisał jeden z amerykańskich dziennikarzy o londyńskiej scenie muzycznej lat 60, gdzie podobnych historii niestety było dużo więcej. To historie ludzi, którzy – jak pisze – “zażyli zbyt dużo narkotyków w zbyt krótkim czasie i nigdy później już nie byli już tacy sami”. W dokumencie koledzy z zespołu i przyjaciele Barretta mówią, że wielokrotnie próbowali zaprowadzić Syda na odwyk, jednak nigdy nie udało im się namówić go na terapię. Mówią też o ty, jak wyglądały ostatnie miesiące przed wyrzuceniem go z zespołu: stał się niekomunikatywny i wycofany; nie zjawiał się na próbach i koncertach. A jak już się zjawiał, to wchodził na scenę i po prostu tam stał nic nie robiąc. Albo przynosił zespołowi niby gotową piosenkę, ale wciąż ją zmieniał. Dokument wziął swój tytuł właśnie od jednego z takich nigdy niedokończonych utworów, który Barrett przyniósł na swoją ostatnią próbę z Pink Floyd. 

Ogromną wartością dokumentu jest to, że pokazuje postać Barretta nie tylko ze znanej już z wcześniejszych przekazów perspektywy. Reżyser z wielką empatią pokazuje też esencję człowieczeństwa postaci, która w wyobraźni fandomu Pink Floyd urosła do rangi mitu. Esencję postaci o “kruchym blasku”, która nie zdołała unieść ciężaru sławy. Przeprowadzając wywiady z bliskimi Barretta, Bogawa mógł dowiedzieć się, jak ten reagował na ekstremalną presję, jaką wywierali na zespół szefowie wytwórni, by ten grał ponad dziesięć koncertów tygodniowo i w tym samym czasie tworzył nowe single. Nie każdy jest w stanie takie ciśnienie wytrzymać. Barrett szukał schronienia przed nim w halucynogenach, w skutek czego stracił zdrowie psychiczne i finalnie wycofał się z widoku publicznego. Niestety też zamiast zaznać wtedy upragnionego spokoju, od tego czasu stał się przedmiotem fantastycznych spekulacji. 

“To historia wielu artystów i kreatywnych ludzi: Briana Jonesa z Rolling Stones, Briana Wilsona, Daniela Johnstona, a w pewnym sensie nawet Kurta Cobaina. To ludzie, którzy znaleźli kreatywny sposób na wyrażenie tego, co w nich siedzi, ale połączenie zewnętrznych i wewnętrznych nacisków doprowadziło do powstania pęknięć. Jedną z rzeczy, która czyni Syda wyjątkowym w tej grupie, jest to, że nie umarł młodo [Syd Barrett zmarł na raka w 2006 roku w wieku 60 lat – red.]. Rzeczywiście stał się odludkiem i żył jeszcze 22 lata po nagraniu swojej ostatniej płyty, ale nikt tak naprawdę nie wiedział, co się z nim stało… Jedną z rzeczy, która buduje wizerunek Syda, są ludzie rzutujący na jego historię własne uczucia i myśli, a nawet zmartwienia. Nie był w centrum uwagi, więc ludzie mogli dopełniać tę nierozwiązaną tajemnicę, jak im się podobało” – powiedział Bogawa w wywiadzie dla Guardiana.

Syd rzeczywiście był ekscentryczny i pełen temperamentu, choć – jak mówi Bogawa – trudno byłoby znaleźć wielkiego artystę, który by nim nie był. Był też na pewno chory. Jednak reżyser widzi w nim też człowieka wielokrotnie i niemiłosiernie źle rozumianego i zaszczutego przez media i fanów:

“Ludzie myślą o nim jak o zdziwaczałym pustelniku, ale ten jeździł na rowerze do sklepów, do sklepu ze sztuką lub do lokalnego pubu. Funkcjonował samodzielnie, mieszkając początkowo z matką, a po jej śmierci sam. Siostra przychodziła, żeby sprawdzić, co się z nim dzieje i zaopiekować się nim kiedy trzeba, ale on przez większość życia naprawdę sobie radził. Niektórzy reporterzy przez lata próbowali go nachodzić, więc na zdjęciach widać, że jest przerażony, ale to dlatego, że ludzie koczowali pod jego drzwiami krzycząc. Istnieją fotografie, po których zobaczeniu ludzie myśleli, że oszalał. Ale one po prostu pokazują, że jest zmęczony, trochę naćpany lub po prostu zaskoczony. Każdy z nas widział złe zdjęcia siebie” – powiedział Bogwa w tym samym wywiadzie dla Guardiana. 

W swoim filmie reżyser stara się skorygować narosłe wokół Barretta mity. Przede wszystkim przywraca mu człowieczeństwo i śmiertelność oraz skupia się na pokazaniu historii Barretta-muzyka, który był innowatorem w swoim awangardowych wyprawach w stronę np. miksowania gitary od tyłu i nagrywania wielościeżkowego. “Niektóre rzeczy, które teraz nazwalibyśmy preparowanym pianinem lub preparowaną gitarą, on robił już wtedy” – mówi Bogawa.

W tym kontekście film pięknie oddaje wrażliwość, talent i głębię uczuć, które czyniły Barretta wyjątkowym muzykiem. Niestety – jak to bywa – te same cechy sprawiały też, że był on słabo przygotowany na wyzwania wymagającej i często brutalnej kariery w show biznesie. Finalnie w 1972 roku – po wydaniu dwóch solowych płyt, które nie odniosły sukcesu  – ostatecznie wycofał się z przemysłu muzycznego i aż do śmierci bardzo pilnował swojej prywatności.

Pod koniec filmu kilkoro z przyjaciół i współpracowników Syda płacze mówiąc o nim. “Ten facet odmienił życie wszystkich wokół siebie i…To straszna historia. Bardzo, bardzo smutna historia” – próbuje dokończyć zdanie Andrew King. Rzeczywiście jest to historia dogłębnie smutna. Tym, co dla mnie czyni tę opowieść tragedią, nie jest to, że Barrett przestał tworzyć muzykę, ale przede wszystkim to, że we właściwym czasie, w obliczu postępującej choroby i uzależnienia nie otrzymał wystarczającego – w porównaniu z dzisiejszymi standardami świadomości społecznej i opieki medycznej – wsparcia i pomocy. Kto wie, jak potoczyłaby się historia, gdyby choroba została wcześniej i właściwie zdiagnozowana oraz odpowiednio leczona? Jakim byłby muzykiem i malarzem? Dzisiaj możemy tylko o tym gdybać…

Pod koniec filmu wielu przyjaciół Barretta zastanawia się, co mogli zrobić inaczej. Najbardziej przejmująca jest wypowiedź Gilmoura: “prawdopodobnie zrobiliśmy tyle, ile mogliśmy, chociaż wszyscy byliśmy bardzo młodzi” – mówi. “Ale żałuję jednego. Nigdy go nie odwiedziłem. Jego rodzina to odradzała ponieważ Barrett nie lubił, gdy mu przypominano o przeszłości. Ale bardzo żałuję, że nigdy nie poszedłem do jego domu i nie zapukałem do drzwi. Myślę, że Syd, jak i ja moglibyśmy coś zyskać dzięki temu, że wpadłbym do ​​jego domu na filiżankę herbaty” – przyznaje.

Najważniejsze dla mnie w “Have You Got It Yet?” jest to, że opowiadając historię Barretta na nowo sprawia, że ten staje się w końcu złożonym, wielowymiarowym “bohaterem z krwi i kości” – nie jest tutaj przedstawiony jako fantastyczna, mityczna ikona kultu. Ani też – co bardzo ważne! -zapomnianym przypisem do historii Pink Floyd.    

Oprócz pełnometrażowego filmu, wydanie DVD/Blu-ray “Have You Got It Yet?” zawiera mnóstwo dodatków. Na uwagę zasługują w szczególności dwa przejmujące wykonania na żywo utworu “Arnold Layne” – pierwsze z nich z udziałem Davida Gilmoura i Davida Bowiego zarejestrowane zostało podczas koncertu “Remember That Night Live At The Royal Albert Hall” w 2007 roku. Drugi występ – również z 2007 roku – z udziałem Davida Gilmoura, Nicka Masona i Richarda Wrighta miał miejsce podczas koncertu, który muzycy zorganizowali w pośmiertnym hołdzie dla Syda Barretta. W tym składzie był to też ich ostatni występie jako Pink Floyd.

Wśród dodatków znajdują się też minifabuły poświęcone obrazom i tekstom Barretta oraz odautorski komentarz do filmu Bogawy i producentów.