Czy dziewczyny ocalą rynek wydawniczy?

Pamiętacie ten przerażający, zeszłoroczny raport o stanie czytelnictwa w Polsce, z którego wynikało, że co czwarty dorosły Polak nie ma w domu żadnej książki, 62% dorosłych w ogóle nie czyta a ci, co czytają chociaż jedną książkę w roku to raptem 34%? Polska od lat zmaga się niestety z tymi niechlubnymi statystykami, ponieważ te dane nie zmienił się w sposób istotny od 2015 roku. Prawda, że to smutne?

Raport stanu czytelnictwa przynosi nam jeszcze jedną ważną informację. Mianowicie dokumentuje wzrost zainteresowania książkami w młodszej grupie wiekowej, gdzie aż 72% osób w wieku 12–15 lat czyta w roku co najmniej jedną książkę, a 18% jest intensywnymi czytelnikami i sięga rocznie po 7 lub więcej książek. Czy to znaczy, że młodzież ocali rynek wydawniczy? To już się dzieje i w tej akcji ratowania książek przed wymarciem przodują dziewczyny!  

Fenomen YA

Wzrost popularności literatury young adult jest widoczny w branży książkowej od 2020 roku. Zdaniem ekspertów ten renesans zapoczątkowała w dużej mierze pandemia COVID-19, kiedy to młodzi ludzie odseparowani na czas kwarantanny od rówieśników zaczęli chętniej sięgać po książki. Ten zauważalny trend się utrzymał i wciąż rośnie w siłę. Literatura YA bije obecnie rekordy sprzedaży i okupuje pierwsze miejsca w rankingach księgarń na całym świecie. Dla przykładu w połowie lipca 2022 roku Empik podzielił się informacją, że notuje rokrocznie nawet 100-procentowy wzrost zainteresowania literaturą tego gatunku względem lat ubiegłych. Śmiało więc możemy już mówić o młodzieżowym fenomenie czytelniczym. 

Widać gołym okiem, że wydawnictwa momentalnie podchwyciły trend i prześcigają się między sobą w odpowiedzi na zapotrzebowanie młodych czytelników – tworzą dla nich wyraźnie wyodrębnioną ofertę, uruchamiają coraz to nowe imprinty YA i organizują specjalnie im dedykowane targi książki, które przyciągają tłumy nastolatków do stoiskach i na spotkania autorskie.

Popularność literatury young adult widać nie tylko w księgarniach, ale również w Hollywood czy na platformach streamingowych, gdzie królują adaptacje kolejnych książek.      

Co kto czyta i dlaczego

Widać też, że z upływem lat ten gatunek YA ewoluował również na innych płaszczyznach. Do mniej więcej 2021 roku na pierwszych miejscach w rankingach sprzedaży utrzymywała się młodzieżowa klasyka o tematyce fantastycznej, jak np. “Opowieści z Narnii”. Z kolei od 2022 roku na pierwsze miejsca szturmem wdarła się współczesna proza obyczajowa i listy bestsellerów zaczęły podbijać pisarki. Największym hitem sprzedażowym na świecie obecnie są książki takich autorek jak Jenny Han, Holly Black, Alice Oseman, Jennifer L. Armentrout czy Leigh Bardugo. Na półkach czytających nastolatków znajdziemy też silną reprezentację rodzimych autorek. Pierwsze miejsca wśród najchętniej czytanych polskich książek okupują: seria “Hell” Katarzyny Barlińskiej, cykl “Rodzina Monet” Weroniki Marczak, cykl “Westwood Academy” Weroniki Ancerowicz, “Co wyszeptał nam deszcz” Joanny Balickiej, cykl “Flaw(less)” Marty Łabędzkiej, “Fala” Marii Krasowskiej i “Wszyscy byliśmy za młodzi” Marii Lichoń. 

Z czego wynika popularność tych autorek? Po pierwsze wśród nastolatków grupa czytających dziewcząt jest zdecydowanie większa niż chłopców. Po drugie to zasługa odpowiedniej kreacji i promocji w social mediach, bo to tam przeniosło się obecnie życie literackie młodego pokolenia. Instagram i TikTok stanowią dziś najlepszą platformę dotarcia do czytelników YA, którzy polecając tam sobie książki a tym samym nakręcając sprzedaż danego tytułu. Jak zauważył Michał Tomaniak, dyrektor Działu Książka w Empiku:

Za sukcesem wielu pisarek stoi też Wattpad gdzie zaczynały m.in. Katarzyna Barlińska, Weronika Marczak i Marta Łabęcka. Po trzecie kluczowe są też podejmowane tematy. Jakie są atrakcyjne i aktualne?

Generalnie literatura young adult opiera się na raczej powtarzalnych motywach – historiach o pierwszej miłości, problemach w przyjaźni i tematach związanych z okresem dojrzewania, młodzieńczym buntem, poszukiwaniem własnej tożsamości i akceptacji wśród rówieśników. Czasami autorki zamiast “zwykłej” obyczajówki fabułę osadzają np. w antyutopijnym świecie postapo czy świecie fantasy, gdzie główni bohaterowie spotykają na swojej drodze wampiry bądź czarownice. Ale niezależnie od tego, czy czytamy nastoletnie dystopie, czy romans paranormalny, to właśnie powyżej wymienione wątki obyczajowe stanowią główną oś opowieści. Zmieniają się tylko dekoracje. 

Do YA przylgnęła łatka literatury raczej mało ambitnej, pozbawionej solidnego rzemiosła, wtórnej, ocierającej się o płytkość. Nie znaczy to oczywiście, że w tym gąszczu bylejakości nie pojawiają się godne uwagi i docenione publikacje. Przykładem tutaj jest np. “Wszystkiego, co najlepsze” Mason Deaver albo powieści graficzne z uniwersum Alice Oseman, które podejmują tematy związane np. z tożsamością płciową i seksualną, zaburzeniami odżywania czy zdrowiem psychicznym.

Krytycy jednak w większości są zdania, że większość książek YA na rynku, to typowa pulpa i mniej lub bardziej udane czytadła. Należy jednak YA oddać sprawiedliwość w tym, że pełni bardzo pożyteczną funkcję: wyrabiając w młodych odbiorcach nawyk i pasję do czytania może stanowić dla większości z nich przystanek na drodze do bardziej wartościowych pozycji, po które sięgną wkraczając w dorosłość.