Historia kabaretu: od początków w Paryżu po polskie kabarety

Początki kabaretu – Francja

Początki kabaretu sięgają XV wieku. Były to w tamtym czasie występy dla klientów tawern. Dopiero w XVIII wieku pojawiły się kawiarnie i wyszynki, które oferowały jedzenie, magików oraz lekką i frywolną muzykę. 

Pierwszy lokal typowo kabaretowy otwarto 18 listopada 1881 roku w Paryżu. Znajdował się on przy ulicy Boulevard Rochechouart 84 w dzielnicy Montmartre. Choć brzmi to dostojnie, wtedy były to peryferia, kojarzone przede wszystkim z bezrobotnymi, przestępcami oraz prostytutkami. Jego pomysłodawcą był Rodolphe Salis. Na początku imprezy nazywano cabaret artistique, ale z czasem sam lokal przyjął nazwę Le Chat Noir (Czarny Kot). Nazwa ta nawiązywała do Czarodziejskiego Kota z utworów Edgara Allana Poe. Był on symbolem sztuki. 

Jak przyciągano klientów? Za pomocą popularnego wtedy absyntu i wspólnego śpiewania. Oczywiście do lokalu wstęp mieli tylko mężczyźni. Pierwsze spotkania były skromne. Przychodzili na nie głównie przyjaciele pomysłodawcy. Z czasem jednak lokal stał się znany w okolicy (i nie tylko), przez co szybko okazał się najbardziej obleganym lokalem Paryża. 

Pierwsze przedstawienia były improwizowane, głównie za pomocą piosenek. Czasem poruszano aktualne tematy społeczno-polityczne. Oprócz tego korzystano z absurdu, który miał krytykować i ośmieszać władzę. Kontrastował on z uporządkowanym życiem wyższych sfer. Ostatnią formą była satyra, która często przybierała formę obelg (i podobnie, jak dzisiejszy stand-up, czasem uderzała w członków publiczności, choć w tamtych czasach głównie tych bogatszych). 

Niestety, w 1885 roku w Le Chat Noir doszło do morderstwa i pobicia, przez co lokal musiał zmienić siedzibę. Przeniósł się (dosłownie!) na ulicę Victor Masse. Stało się to w nocy. Barwny korowód artystów i gości zabrał całe wyposażenie do nowego lokalu. Le Chat Noir nadal był najważniejszym ośrodkiem nocnego życia artystycznego w stolicy Francji. Jego sukces był tak ogromny, że sama dzielnica Montmartre zmieniła się w centrum artystyczne i dzielnicę bohemy (jest w ten sposób postrzegana do dziś), choć Le Chat Noir został zamknięty w 1896 roku przez problemy finansowe. 

Inne znane miejsca we Francji

Niedługo przed zamknięciem Czarnego Kota, bo w 1889 roku, Joseph Oller otworzył kabaret Moulin Rouge (Czerwony Młyn). W przeciwieństwie do poprzednika, lokal ten jest znany do dziś i nadal cieszy się popularnością.

Co warto o nim wiedzieć?

• jest położony w dzielnicy czerwonych latarni (na pewno go nie przeoczysz, bo zwraca uwagę ogromnym, zamontowanym na dachu, wiejskim wiatrakiem młyna zbożowego),
• był promowany w 1891 roku w bardzo kontrowersyjny sposób (co przyniosło mu rozpoznawalność). Henri de Toulouse-Lautrec namalował plakat z widocznymi nogami i bielizną tancerki,
• znakiem firmowym tego miejsca jest taniec kankan. 

Jakie jeszcze miejsca we Francji są znane?

• Cabaret des Quat’z’Arts,
• La Lune Rousse,
• Les Pantins,
• Le Mirliton. 

Kabaret w Niemczech

Możesz się zdziwić, ale Niemcy są drugim najważniejszym ośrodkiem w historii kabaretu. Pojawił się on w tym kraju już w XIX wieku. W przeciwieństwie do francuskich lokali, niemiecki kabaret od samego początku borykał się z cenzurą. Sprawdzała ona, czy tworzone dzieła są utrzymane w konwencji wzniosłej tradycji. Wykluczała ona także innowacyjne pomysły i rubaszne satyry. To jednak nie stało na przeszkodzie Albertowi Langenowi i Frakowi Wedekindowi, którzy założyli satyryczne pismo, które oczywiście nie przypadło władzom do gustu. Wedekind musiał wyjechać z kraju po tym, jak opublikować satyryczny poemat wyśmiewający wizytę cesarza Wilhelma II w Palestynie. Wrócił po roku i został aresztowany. 

Niedługo później Otto Julius Bierbaum wydał zbiór wierszy i piosenek „Deutsche Chanson”, a Ernst von Wolzogen otworzył w Berlinie lokal Uberbrettl (nazywany także Buntes Theater, Kolorowy Teatr). Prezentowano tam przedstawienia pełne humoru, erotyki i liryki, ale przez cenzurę rezygnowano z wyzwisk, zbytniej krytyki władzy i nieprzyzwoitego zachowania, co odchodziło od francuskiego pierwowzoru. Niemieckie kabarety nawiązywały bardziej do klasycznego teatru. Przykładem jest Schall und Rauch (Głos i Dym), który z czasem przekształcono w Kleine Theater (Mały Teatr). Przedstawiano tam parodie słynnych dzieł literackich. 

Mimo cenzury, niemieccy artyści założyli Związek Ochrony Wolnej Sztuki i Nauki im. Goethego. Później z ich inicjatywy powstał kabaret Die Elf Scharfrichter (Jedenastu Katów). Oficjalnie miał być to prywatny klub, działający raz w tygodniu tylko dla zaproszonych gości. Jednak zdobycie zaproszeń było celowo ułatwiane, żeby mógł z niego skorzystać praktycznie każdy. 

Kabaret ten był dekorowany narzędziami tortur, maskami i wizerunkami gwiazd. Jedna z nich, Marya Delvard, miała karykaturalnie szczupłą sylwetkę, która wręcz szokowała. Jednak to dzięki niej kobiety na stałe zagościły w zespołach kabaretowych. Klub został rozwiązany w 1903 roku. 

A jak to wyglądało w Polsce?

Początki kabaretu w Polsce sięgają 1905 roku, kiedy to krakowska bohema (poeci, pisarze i inni artyści) założyła Zielony Balonik. Był to znany kabaret literacki, w którym prezentowano szopki satyryczne. Brały w nich udział znane osobowości polityczne i kulturalne początku XX wieku. 

W tym samym czasie działał także kabaret Figliki, a chwilę później powstał także Momus (nazwa pochodzi od greckiego bożka znanego ze śmiechu, drwiny i krytyki). 

Kabaret cieszył się dużym powodzeniem także w PRL-u. Żarty ukrywano za podwójnym znaczeniem i grą słów, by oszukać cenzurę. Dzięki temu kabarety mogły przekazywać głębsze treści, które normalnie nie były dozwolone. Działały wtedy takie formacje, jak Kabaret Siedem Kotów, Koń, Wagabunda, STS, Piwnica pod Baranami czy Tey. 

Współczesny kabaret

Po przebojach politycznych, cenzurach i transformacjach, pojawiła się większa wolność słowa (choć niestety nie na całym świecie). Dzięki temu kabarety mogą żartować z czego chcą (choć niektóre tematy uważane są za tabu, zawsze znajdą się tacy, którzy dany temat poruszą). Często przedmiotem skeczów jest polityka. Zdarza się nie tylko naśmiewanie z partii politycznych, ale nawet konkretnych osób, w tym prezydenta. Co więcej, niektóre z tych osobistości śmieją się z żartów o samych sobie.

Współczesny kabaret we Francji

Francja jest znana z kabaretów także dziś, choć są to zupełnie inne występy niż te, które znamy z polskiej sceny. W Paryżu i innych miastach prezentowane są artystyczne występy roznegliżowanych kobiet. Najsłynniejsze kabarety to nadal Moulin Rouge, ale też Lido i Crazy Horse.

Współczesny kabaret w Rosji

W Rosji kabaret jest określany i prezentowany zupełnie inaczej. Najczęściej jest to teatr estradowy lub teatr miniatur. Są to przeważnie przedstawienia muzyczne lub lalkarskie. Pamiętajmy jednak, że w Rosji cenzura nadal jest na poziomie tej, która była np. w Niemczech czy w PRL-u.

Współczesny kabaret w Polsce

Zgodnie z międzynarodową definicją, jedynym działającym w Polsce kabaretem, czyli teatrem rewiowym, jest Sabat. Został założony przez Małgorzatę Potocką. Musisz jednak wiedzieć, że dziś kabaretami nazywamy także takie formacje, jak np. Kabaret Limo, Starszych Panów, Paranienormalni. Do najpopularniejszych należą kabarety społeczne i polityczne. 

Historia kabaretu jest bardzo ciekawa. Kto by pomyślał, że to, co dziś nazywamy tym słowem, tak naprawdę dalece odbiega od pierwowzorów?