Kabaret a satyra społeczna: ostrzeżenie i rozrywka

Czym jest satyra społeczna?

Satyra społeczna to gatunek głównie publicystyczny, którego zadaniem jest ośmieszanie stosunków społecznych. Dotyczą one interakcji między co najmniej dwiema osobami i wynikają z:

• posiadanych przez nie ról i pozycji społecznych (np. wnuk, dziadek, rodzice, ksiądz, polityk),
• pewnych powinności i obowiązków (np. w małżeństwie, rodzicielstwie, szkole). 

W satyrze możemy te zachowania i interakcje zobaczyć w komicznej i wyolbrzymionej wersji.

Funkcje satyry społecznej

Kabarety sięgają po satyrę społeczną z dwóch powodów:

• by dać ludziom rozrywkę,
• by ostrzec przed pewnymi zachowaniami.

O ile rozrywka jest tutaj jak najbardziej zrozumiała, tak kwestię ostrzeżenia musimy wyjaśnić. Wyolbrzymienie niektórych zachowań czy schematów sprawia, że zaczynamy zdawać sobie sprawę z ich istnienia oraz z ich (częstej) bezsensowności. Coś, co śmieszy nas na scenie, może zostać w głowie na dłużej i skłonić do przemyśleń i zadawania sobie pytań, np. Czy ja też się tak zachowuję? Do czego może to doprowadzić? 

Satyrycy ostrzegają swoją publikę przed konsekwencjami takich schematów. Oczywiście przedstawiają to w komicznej wersji, która nas bawi, ale jednocześnie przerysowują oni właśnie te konsekwencje, przez co jeszcze dobitniej je widzimy, a to może mieć wpływ na nasze późniejsze zachowania. 

Jak wygląda satyra społeczna w wykonaniu kabaretów?

Każdy kabaret może mieć swoje indywidualne podejście do satyry społecznej. Niektóre formacje odgrywają scenki zupełnie zmyślone (np. skecz „Niebo” kabaretu Neo-Nówka), a inne takie, które choć są fikcyjne, mogą się przydarzyć każdemu z nas (np. „Wigilia 2022” kabaretu Neo-Nówka). Możemy pokłócić się o politykę przy kolacji wigilijnej, ale raczej nikt z nas nie będzie świadkiem prawdziwej rozmowy Boga i Lucyfera. Są też piosenki kabaretowe, takie jakie wykonywał Kabaret Dudek.

Kabaret Dudek i jego następcy

Kabaret Dudek istniał w drugiej połowie XX wieku. Należały do niego wybitne osobowości, takie jak Irena Kwiatkowska, Wiesław Michnikowski czy Wiesław Gołas. Mentorem zespołu był Jerzy Przybora, który wraz z Jeremim Przyborą stworzył najbardziej wyrafinowany program „Gołoledź”. Nazywał go muzykałem (spolszczone słowo musical). Według jednego z członków Kabaretu Dudek, grupa ta przeniosła ciężar surrealnej poetyckości na satyrę społeczną. Chciała ona, by dowcip zawierał w sobie głębszy przekaz społeczny. 

Oczywiście w okresie PRL-u wyrażanie opinii i poglądów na temat nie tylko polityki, ale też społeczeństwa i obyczajów, wiązał się z atakiem ze strony cenzury. Dlatego też kabarety musiały uciekać się do gier słownych, które tuszowały prawdziwe poglądy. 

Kabarety odżyły po transformacji ustrojowej. Mogły one wtedy odetchnąć z ulgą i w końcu wyrażać swoje opinie szczerze i bez strachu przed aresztowaniem czy innymi konsekwencjami. Jednymi z kabaretów społecznych były (i nadal są) Kabaret Moralnego Niepokoju oraz Kabaret Ani Mru-Mru. Komentują one aktualne wydarzenia i robią to w błyskotliwy sposób. Taka forma rozrywki ma zdolność do ukazywania absurdów i sprzeczności, z którymi mamy do czynienia na co dzień. Dzięki temu widzowie nie tylko się śmieją, ale są także skłaniani do reflekcji nad pewnymi zachowaniami i doświadczeniami (które w głównej mierze dotyczą ich samych i nie są zupełnie oderwane od rzeczywistości, a jedynie nieco wyolbrzymione). Satyrycy często sięgają po stereotypy społeczne, które pozwalają na jeszcze głębszą analizę rzeczywistości.

Jak mówią członkowie kabaretu Smile: 

Preferujemy skecze obyczajowe, bazujące na humorze sytuacyjnym oraz na charakterystycznych postaciach. Lubimy bawić się formą. Szukamy absurdów życia codziennego i przenosimy je na scenę. Uwielbiamy śpiewać, jeden z nas nawet potrafi, dlatego też naszą silną stroną jest piosenka kabaretowa. Unikamy humoru politycznego bo po co parodiować komedię.

To idealne podsumowanie kabaretów społecznych. 

Dlaczego kabarety społeczne są tak lubiane?

Kabarety społeczne są lubiane przez Polaków z kilku powodów m.in.:

• lubią się oni śmiać z innych,
• potrzebują lekkiej rozrywki.

Często nie zauważamy, że śmiejąc się z innych (w tym przypadku z komików występujących na scenie), śmiejemy się jednocześnie z samych siebie. Choć nie jesteśmy tego świadomi, nabieramy do siebie samych i do swoich zachowań dystansu, a w połączeniu z ostrzeżeniem, które przekazują kabarety, możemy dojść do pewnych zmian w swoim życiu. 

Kabarety społeczne są nam bliskie. Choć poruszają trudne tematy, np. stereotypów czy konfliktów międzyludzkich, robią to w zabawnej i lekkiej formie.