Jakub Józef Orliński czyli One Man Show i opera nowej generacji

Właśnie miała miejsce premiera jego najnowszej płyty – na której mierzy się z ikonicznym “Orfeuszem i Eurydyką” Glucka i przedstawia swoją własną, autorską interpretację tego dzieła – chcemy zapoznać Was z jego twórczością i pokazać, że za sukcesem muzyka stoi przede wszystkim wielki talent, pracowitość i nieszablonowy pomysł na kreowanie swojej własnej artystycznej drogi.

Jakub Józef Orliński stawiany jest dzisiaj za modelowy wzór muzyka operowego nowej generacji. “The New Yorker” określa go mianem “kontratenorem milenialsów o uroku gwiazdy pop” i “Justinem Timberlakem opery”. Niezaprzeczalnie sportowa sylwetka (jego taneczne zdolności zresztą chętnie wykorzystują reżyserzy operowi), młodzieńcza energia i uroda zawodowego modela (muzyk pojawił się na okładce magazynu Vogue) robią wrażenie. Należy jednak pamiętać, że światowe media przede wszystkim rozpisują się o wielkim talencie Polaka. Jego wizerunek owszem sprzedaje się świetnie i świadomy tego management opanował do perfekcji technikę prezentacji fizycznych walorów artysty na okładkach płyt. Oczywiście nie każdemu taka forma promocji muzyki klasycznej odpowiada. Zdjęcia Orlińskiego z nagą klatką piersiową na okładce płyty “Anima Sacra” wywołały wzburzenie części konserwatywnych melomanów. Jeden z dziennikarzy grzmiał:

“Ten rodzaj skatologicznego marketingu jest haniebny i zbędny. Poważny, utalentowany młody piosenkarz, taki jak Orliński, nie potrzebuje eksponować muskularnej, nagiej klatki piersiowej, aby zwiększyć sprzedaż swoich płyt. Erato zachowuje się bardziej jak ‘Erotica’ i przy takim zdjęciu na okładce ‘Anima Sacra’ lepiej byłoby zatytułować ‘Corpus mirabilis’”.

Bezsprzecznie jednak to z powodu swoich umiejętności wokalnych Orliński jest zdaniem krytyków najbardziej prestiżowych magazynów operowych jednym z najdoskonalszych artystów operowych świata i dzięki nim śpiewa w najsłynniejszych salach koncertowych i teatrach operowych po obu stronach globu z nowojorską Metropolitan Opera House na czele.

Niektórzy mogą pomstować, że na scenie tańczy breakdance i hip-hop ale dla rzeszy fanów jest to bardzo odświeżające i skłania do odbioru muzyki klasycznej także młodszą publiczność, którą Orliński przyciąga masowo do sal filharmonicznych. 

W wywiadzie dla “Ruchu Muzycznego” śpiewak mówił:

“Mam świadomość, że pewne rzeczy robię w sposób bardzo nowoczesny, świeży i czasami kontrowersyjny, ale w moim pokoleniu jest całkiem sporo osób, które też mają świeże spojrzenie na muzykę klasyczną”.

Historia pewnego występu

Na pewno szeroki rozgłos – wykraczający poza branżową bańkę –  zapewniło Orlińskiemu viralowe nagranie jego występu na festiwalu w Aix-en-Provence w 2017 roku. Muzyk został tam niespodziewane zaproszenie do występu w audycji plenerowego radia France Musique. Orliński myśląc, że będzie to nagranie radiowe przyszedł tam zwyczajnie ubrany i nie do końca wyspany po wieczornym spektaklu i nocnej imprezie. Okazało się jednak, że na miejscu jest publiczność i kamery. Jak powiadają: reszta jest legendą. Wrzucony przez radiowców do sieci filmik występu chłopaka w krótkich spodenkach, kraciastej koszuli i sportowych butach (towarzyszący pianista gra w japonkach!) przejmująco śpiewającego arię Vivaldiego zdobył 11 milion odsłon na na YouTube. Orliński stał się rozpoznawalny na świecie. Sam jednak nie uważa tego momentu za początek swojej kariery:

“Oczywiście mi to pomogło, ale trzeba wiedzieć, że to nigdy nie działa tak, że pojawia się jeden viral i nagle wszystko jest załatwione, rozkręca się i wspaniała kariera stoi otworem”. 

Niemniej tych kilka minut dało mu rozpoznawalność wykraczającą daleko poza grupę radiowych słuchaczy i miłośników klasyki a w sferze profesjonalnej – doskonałą promocję pierwszej solowej płyty wydanej w legendarnej wytwórni Erato (Warner Classics), która zaproponowała mu jej nagranie niedługo po tym występie.

Wszyscy lubimy takie hollywoodzkie historie, prawda?

Osobiście jednak przychylam się do zdania Adama Suprynowicza w “Dwutygodniku”:

“Czy internetowa kariera ‘załatwiła’ Orlińskiemu główną rolę w ‘Rinaldo” Haendla na prestiżowej scenie festiwalu w Glyndebourne? Oczywiście – nie. To artysta o wielkim talencie, operujący głosem świadomie, przykuwający uwagę barwą, dynamiką, frazowaniem. Podejmujący ciekawe wyzwania sceniczne. To wszystko nadal się liczy. Orliński to jednak również przykład nowej tendencji: muzycy klasyczni coraz bardziej świadomie kształtują swój wizerunek, traktując go nie tylko jako działanie promocyjne, lecz także środek wyrazu, dopełniający ich jako artystów”. 

Oczywiście, że na tytułu “jednego z największych odkryć w świecie muzyki klasycznej ostatnich lat” i “jednego z najważniejszych talentów swojej generacji” Orliński nie zapracował sobie jednym filmikiem. W świecie muzyki poważnej nie ma czegoś takiego, jak ekspresowa kariera. Muzyk jest absolwentem Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie, uczestniczył w Akademii Operowej Teatru Wielkiego – Opery Narodowej i kształcił się w elitarnej nowojorskiej Juilliard School. Jeszcze przed tym ikonicznym występem był laureatem wielu konkursów i nagród. Dzisiaj do tej kolekcji dodać może jeszcze m.in. nazywaną operowym Oscarem “Opera Awards”, Gramophone Classical Music Award, International Classical Music Award, Paszport Polityki, The Gramophone i dwie nominacje do Grammy. 

O tym, że za karierą Orlińskiego stoi coś więcej niż tylko marketing i internetowa popularność świadczy to, z jaką konsekwencją muzyk realizuje swój własny program. Krótkie omówienie jego solowej dyskografii dowodnie pokazuje głęboki zamysł nad obranym kierunkiem. Nie błądzi po meandrach stylistycznych muzyki poważnej, nie szuka łatwych i efekciarskich rozwiązań. Nie ma tutaj mowy o tak modnej dzisiaj pop-operowej pulpie. Jego płyty to nie składanka atrakcyjnych hitów operowych a barokowe concept albumy. Poprzeczka postawiona jest wysoko a realizowany program przemyślany dogłębnie i bardzo ambitny. 

Poławiacz barokowych pereł

Od czasu wydania swojego pierwszego albumu w 2018 roku Orliński zyskał reputację muzyka, który eksploruje repertuar barokowy i wydobywa z odmętów zapomnienia mało znane perełki tej epoki. W doborze repertuaru pomógł mu przyjaciel, Yannis François – śpiewak i muzykolog z Gwadelupy, który podróżując po świecie, skrupulatnie wynajduje w bibliotekach manuskrypty zapomnianych dzieł XVII-wiecznej muzyki wokalnej i instrumentalnej. Wydawnictwa Orlińskiego potwierdzają tylko, jak wiele wspaniałej muzyki z przeszłości wciąż pozostaje do odkrycia. 

Kolejnym wspólnym mianownikiem solowych albumów śpiewaka jest kooperacja z Il Pomo d’Oro – szwajcarską orkiestrą, której muzykami są uznani eksperci należący do ścisłej czołówki w dziedzinie wykonawstwa historycznego oper oraz dzieł instrumentalnych z okresu baroku i klasycyzmu. 

Już debiut polskiego kontratenora w wytwórni płytowej Erato – płyta “Anima Sacra” – zwrócił uwagę klasycznego świata i okrzyknięty został branżową sensacją a Orlińskiemu pozwolił wejść do elitarnego grona wykonawców muzyki dawnej. Krytycy uznali ją za jeden z najlepszych albumów operowych 2018 roku. Team Orliński & François & Il Pomo d’Oro swój pierwszy koncept album poświęcił XVIII-wiecznym ariom religijnym kompozytorów związanych z barokiem niemieckim i włoskim. Album przebił się do muzycznej światowej czołówki brawurowym wykonaniem ośmiu sakralnych arii uznanych za światowe premiery fonograficzne. Krytycy docenili też “urzekającą barwę głosu, lekkość i finezję techniczną oraz niesłychane, charyzmatyczne interpretacje” Orlińskiego. 

Płyta zdaniem Orlińskiego to manifest wolności i pasji, które stanowią kwintesencję stylu barokowego:

“Trzeba przestrzegać wielu zasad, ale należy też podejmować liczne wybory. Poczynając od ornamentacji, która pozwala obrać różnorodne ścieżki interpretacji. W ornamentacji możesz pokazać kreatywność, ale też dotrzeć głębiej do serca utworu i pokazać swoją artystyczną osobowość. Twoje życiowe doświadczenia stają się filtrem, inspirującym muzyczne wybory”. 

Drugi, wydany w 2019 roku album “Facce d’amore” obejmuje repertuar świecki, na który złożyły się XVII i XVIII-wieczne arie poświęcone tematyce miłości i kaprysom pożądania. Ponownie część – 7 z 18 – utworów znajdujących się na tej płycie to wyszukane przez François i po raz pierwszy nagrane na płytę utwory. Całość – zgodnie z zamierzeniem Orlińskiego – tworzy panoramę arii poświęconych wielu obliczom figury męskiego kochanka w epoce baroku, jak i tematyce miłości – tej spełnionej i szczęśliwej, ale także szalonej i zakazanej. Konserwatywnie nastawieni melomani znowu podnieśli larum, że maestro Orliński w teledyskach promujących płytę jest ciut za bardzo śmiały jak na ich gusta i rozgogolony ale … dziennikarze byli zachwyceni i prześcigali się w komplementach i porównywaniu aparycji śpiewaka – m.in. “The New Yorker” – do rzeźby Michała Anioła. Wszyscy jednak zgadzali się, co do tego, że Orliński zaśpiewał na płycie doskonale. Wydawnictwo nagrodzone zostało m.in. brytyjską nagrodą w zakresie twórczości operowej International Opera Awards i zdobyło nominację do Fryderyka w kategorii “Najlepszy Album Polski Za Granicą”.

Trzeci album – Anima Aeterna (2021) – to powrót do sacrum i kontynuacja pierwszego krążka. Składający się z XVIII-wiecznych arii i motetów album podąża duchem debiutanckiego “Anima Sacra” i jak tłumaczył Orliński dialoguje z nim na wielu płaszczyznach: 

“Zawsze chciałem, aby moje solowe albumy były osobistymi wypowiedziami artystycznymi, by za ich pośrednictwem ukazywać idee, historie (duże i małe), podobieństwa i różnice, które leżą u ich źródła”.

Na płycie do Orlińskiego i orkiestry Il Pomo d’Oro dołączył chór i wspaniały sopran Fatmy Said. Znowu nie obyło się bez światowych premier – arii Bartolomeo Nucciego i Gennaro Manny. 

Jacek Hawryluk w “Ruchu Muzycznym” ocenił album słowami:

“Z czysto koncepcyjnego punktu widzenia to bodaj najlepiej ułożony program Orlińskiego (jak zwykle przygotowany przez Yannisa François): różnorodny, wielowymiarowy, naszpikowany arcytrudnymi fajerwerkami technicznymi i fragmentami o ogromnym ładunku emocjonalnym”. 

Kolejny album – “Farewells” (2022) – tym razem Jakub Józef Orliński nagrał w duecie z pianistą Michałem Bielem. Jest to wydawnictwo szczególne w dorobku artysty, ukłon w stronę rodzimej tradycji. Przedstawia muzyczną panoramę polskiej liryki wokalnej, która obejmuje sto pięćdziesiąt lat historii tego gatunku. Orliński śpiewa tutaj pieśni m.in. Moniuszki, Karłowicza, Szymanowskiego, Czyża, Bairda i Łukaszewskiego oraz sięga do tekstów najwybitniejszych twórców polskiej poezji (m.in. Słowackiego, Krasińskiego, Asnyka, Tetmajera, Tuwima, Konopnickiej, Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej). Zaśpiewana w całości po polsku płyta zdobyła międzynarodowe uznanie, co jest niebywałym osiągnięciem. M.in. krytyczka i dziennikarka muzyczna Katherine Cooper na łamach “Presto Music” – płyta została ich albumem dnia  – podkreślała atrakcyjność zaproponowanego przez Orlińskiego i Biela repertuaru oraz chwaliła kontratenora za “możliwości zinterpretowania na wiele sposobów ekspresyjności dźwięku litery ‘sz’, niewymuszoną moc dolnego rejestru jego głosu i instynktowną świadomość muzyków, w którym momencie można ‘wdepnąć na gaz’, a kiedy pozwolić muzyce oddychać”.

Za „Farewells” muzyk zdobył m.in. prestiżową nagrodę Opus Klassik w kategorii śpiewak roku.

O wydanym w 2023 roku “Beyond” The Sunday Times napisał, że jest to album “nie tylko wystawny, ale przełomowy” i uznał go za jeden z najlepszych wydawnictw roku.

Orliński powraca tutaj do współpracy z Yannisem François i Il Pomo d’Oro oraz do barokowego repertuaru. Zebrany na płycie bogaty wachlarz arii, kantat, canzonii i instrumentalnych intermezzo to ponowne zestawienie ze sobą wielkimi nazwisk epoki i kompozytorów zupełnie wcześniej nie znanych – na potrzeby wydawnictwa Yannis François  opracował i nagrał po raz pierwszy aż 10 światowych premier fonograficznych. Orliński i François ponownie odkryli dla świata i przybliżyli miłośnikom muzyki m.in. wcześniej mało znaną twórczość Giovanniego Cesare Nettiego. Tak Jakub Józef Orliński opisał koncept projektu:

“Na tym albumie i z tym skrupulatnie dobranym programem chcę pokazać ludziom, że ta muzyka jest ponadczasowa. Wciąż jest aktualna, żywa, energiczna, wzruszająca, wciągająca i zabawna”. 

Orfeusz czyli One Man Show

W grudniu 2021 roku nowojorska Metropolitan Opera wybrała Orlińskiego do roli Orfeusza w operze “Eurydyka” Matthew Aucoina. Następnie w 2022 i 2023 roku występował w “Orfeuszu i Eurydyce” Christopha Willibalda Glucka na deskach Théâtre des Champs-Elysées w Paryżu i San Francisco Opera. Muzyk podkreślał w wywiadach, że zmierzenie się z tym repertuarem było jego wielkim marzeniem już od czasu studiów. Czy była to zwycięska dla niego konfrontacja? Mityczna postać greckiego barda z opery Glucka stała się popisową rolą śpiewaka. “One Man Show” – krytycy nie szczędzili mu pochwał. Wcielanie się w Orfeusza przez tak długi czas, na tylu różnych scenach, jeden raz po drugim sprawiło, że ​​Orliński zanurzył się w tej operze. W rozmowie z BBC Music Magazine mówił:

“To jeden z najbardziej fenomenalnych utworów, nie tylko ze względu na piękną historię, nie tylko ze względu na genialną muzykę, ale także dlatego, że została przedstawiona w bardzo przystępny sposób”. 

Ciekawostką jest to, że każda z trzech inscenizacji wymagała od niego śpiewania w innej tonacji. W tym samym wywiadzie dla BBC mówił:

“W Paryżu śpiewałem Orfeusza w tonacji klasycznej 430, w San Francisco przy 440 a potem nagraliśmy to w 415. Dla słuchacza może to nie oznaczać prawie nic, ale dla piosenkarza jest to ogromne wyzwanie. Umieściłeś całą rolę w swoim głosie, swoim ciele, w tej określonej tonacji. Gdy musisz nagle zaśpiewać coś trochę niżej lub wyżej, jest to bardzo trudne. Pamięć mięśniowa ciągnie Cię w górę i w dół. Musiałem więc przygotowywać się do tej roli tak naprawdę trzy razy.”

Orliński chłonął inspiracje z tych wszystkich inscenizacji, studiował swoją rolę. W końcu zrodził się pomysł, by nagrać w studiu jej swoją własną wizję i być swoim własnym reżyserem:  

Nagrania do albumu muzyk zrealizował w rodzinnej Warszawie. Do współpracy ponownie zaprosił zespół Il Giardino d’Amore. W rolę żony Orfeusza Eurydyki i boga Amora wcieliły się sopranistki: Elsa Dreisig i Fatma Said. Orliński pełni na płycie również rolę producenta i dyrektora artystycznego nagrania (wspólnie z Stefanem Plewniakiem). O współpracy ze swoim zespołem mówi:

“Najważniejsze dla mnie jako muzyka jest to, aby mieć wspaniałych współpracowników, i nie mogłem sobie wyobrazić lepszego zespołu. Jestem naprawdę wdzięczny, że mogę pracować z ludźmi o tak wielkiej pasji”. 

Możemy już posłuchać tej autorskiej, wymarzonej interpretacji Orfeusza. Płyta dzisiaj – 26 kwietnia – ma swoją premierę. 

“Zapraszam was do śledzenia Orfeusza w jego podróży i posłuchania, co może zdziałać moc miłości” – zachęca do jej posłuchania Jakub Józef Orliński.